7 اصل کلیدی در نگهداری ‌ماهی‌قرمز هفت‌سین

چه درست و هوشمندانه فرض کنیم یا بدعت و اشتباهی وارداتی به سنت دیرینه نوروز، اکنون ماهی‌قرمزها جزء جدایی‌ناپذیر سفره‌های هفت‌سین ما شده‌اند.

به گزارش صدای ایران به نقل از جام‌جم، چند سال است طرفداران محیط‌زیست نسبت به نگهداری غیراصولی ماهی‌قرمزها در تنگ‌های کوچک غیراستاندارد ـ که به مرگ سالانه ده‌ها میلیون قطعه از این ماهی در خانه‌ها منجر می‌شود ـ اعتراض کرده‌اند. اگر ماهی‌قرمزهای بیگناه در تنگ‌های سفره هفت‌سین جان می‌دهند، گناهش به گردن نوروز و سفره هفت‌سین و راه‌حلش تغییر سنت دیرینه‌ نوروز نیست. این گناه ماست که سال‌هاست با طبیعت قهر کرده‌ایم و اصول برخورد با زندگی یک موجود آبزی را نمی‌دانیم. در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی ما بر توجه به حقوق حیوانات، گیاهان و نگهداری صحیح از آ‌نها سفارش اکید شده است.

اگر می‌خواهید ماهی‌قرمزهای خوشگل سفره هفت‌سین‌تان نه فقط ایام نوروز که چند سال مهمان خانه‌های شما باشند و همان‌طور که شما از دیدن‌شان لذت می‌برید، آنها هم از زندگی در کنار شما راضی باشند، به هفت اصل این مقاله در نگهداری صحیح از ماهی‌قرمزها توجه کنید. نگارنده این سطور با رعایت همین هفت اصل در حالی به استقبال لحظه تحویل سال 1395 می‌رود که برای هفتمین نوروز متوالی از تماشای شنای ماهی‌قرمز خود در تنگ سفره هفت‌سین لذت می‌برد.

ماهی‌قرمز در تنگ جزو عناصر اصلی سفره هفت‌سین است. اما بهتر است آنها را جز به مدت کوتاه یک تا دو روز بیشتر برای تزئین سفره هفت‌سین در تنگ کوچک نگه ندارید. پس از روز اول و دوم عید بهتر است آنها را در حالت شیک‌تر به آکواریومی کوچک منتقل کنید. اگر تمایل به خرید آکواریوم ندارید، می‌توانید آنها را به ظرف بزرگ‌تری مثل یک لگن قرمز نه‌چندان بزرگ منتقل کنید. رنگ قرمز متناسب با رنگ بدن آنهاست و موجب می‌شود ماهی احساس استتار و امنیت بیشتری داشته باشد و کمتر بترسد. حتی اگر آن هم نبود یک ظرف شیشه‌ای سالادخوری بزرگ که دهانه بزرگی دارد می‌تواند کار راه‌انداز باشد.

توجه داشته باشید ماهی‌قرمز‌ها در طبیعت در برکه‌ها زندگی و هر روز کلی شنا می‌کنند. به زندگی آنها طوری توجه کنید که دوست دارید به زندگی شما توجه کنند. نگهداری طولانی مدت آنها در تنگ کوچک مثل این است که کسی شما را در سلول انفرادی دو متر در دو متر نگه دارد و احساس کند چقدر شما در این زندان زیبا به نظر می‌رسید. براساس استانداردهای علوم شیلات، هر ماهی‌قرمز دست‌کم به ده لیتر آب برای نگهداری احتیاج دارد. حالا شما اندکی کمتر هم فرض کنید اشکالی ندارد، ولی نگهداری در تنگ خیلی ظالمانه است.

برخلاف تصور عمومی که خیلی‌ها فکر می‌کنند ماهی‌قرمزها غذایشان فقط آب است، آنها مثل هر موجود زنده دیگری برای تامین انرژی بدن‌شان به غذا نیاز دارند. اتفاقا آنها مثل ما انسان‌ها همه چیزخوار هستند. فقط در غذا دادن توجه کنید اندازه غذاها از نصف قطر دهان آنها بیشتر نباشد تا در بلع مشکل پیدا نکنند. مقدار غذادهی به اندازه 3 درصد وزن بدن آنها در هر شبانه‌روز است؛ یعنی اگر ماهی‌قرمز شما حدود 30 گرم وزن داشته باشد هر روز حدود یک گرم غذا برای ماهی‌تان کافی است.

به یاد داشته باشید ماهی‌قرمزها در برکه‌ها چون منابع غذایی دلخواهشان فراوان نیست، باید همیشه در حال چراکردن و جستجوی غذا باشند. به همین دلیل هر چه بیابند می‌خورند. رفتار آنها در خانه شما نیز این‌چنین است و هر چقدر غذا بدهید می‌خورند، طوری که شاید فکر کنید چندان کنترلی برای میزان غذایی که می‌خورند ندارند (که البته تا حدودی همین‌طور است!). بنابراین لازم نیست زیاد به آنها غذا بدهید. غذادهی بیش از حد موجب افزایش ادرار و مدفوع و کثیف شدن سریع آب تنگ یا آکواریوم آنها می‌شود. بعلاوه اگر خیلی غذا بخورند در هضم غذا و تامین اکسیژن بدن مشکل پیدا می‌کنند و ممکن است به مرگ‌شان منجر شود.

اگر چند روز است ماهی‌قرمزتان را خریده‌اید و هنوز غذایی نداده‌اید و نمرده، علتش این است که او با تحمل گرسنگی در حال سوزاندن چربی بدن خود برای تامین انرژی است و روزهای سختی را می‌گذراند. بهتر است تکه‌های کوچک نان، شیرینی، پلو، میوه، مرغ پخته، سوسیس، زرده تخم‌مرغ پخته، ماهی سرخ شده و هر چه فکرش را بکنید آماده کرده و ریزریز کنید. سپس کم‌کم در حد یک گرم آنها را در آب آکواریوم یا تنگ بریزید و منتظر شوید تا بخورند.

من به ماهی‌قرمزم همه جور غذایی می‌دهم، حتی عسل! توصیه اکید می‌کنم از غذاهای پولکی برای تغذیه استفاده نکنید. اگر دوست ندارید ازغذاهای خانگی به ماهی‌تان بدهید، می‌توانید با مراجعه به فروشگاه‌های ماهیان آکواریومی، غذای پلت مخصوص گلدفیش را بخرید. این غذا را بهتر است در یخچال نگه دارید.

اگر تازه ماهی را خریده‌اید حتما استرس زیادی خواهد داشت و با دیدن شما وحشت‌زده شنا می‌کند. در این حالت ممکن است به قطعات غذای کوچکی که برایش می‌ریزید، لب نزند. سعی کنید ظرف ماهی در محیطی آرام قرار داشته باشد و استرس آن برطرف شود. مطمئن باشید وقتی به محیط جدید عادت کند حتما غذا خواهد خورد.

غذا دادن به حیوانات از لذت‌های بی نظیر زندگی است که اگر تجربه نکرده اید، پیشنهاد می‌کنم امسال امتحانش کنید.

لازم نیست به محض این که دیدید آب کمی کثیف شده، بلافاصله آن را عوض کنید. ماهی‌‌قرمزها در طبیعت در آب‌های کدر و آکنده از پلانکتون‌ها و جلبک‌ها زندگی می‌کنند. آنها سلیقه شان در میزان شفافیت آب با شما متفاوت است و اتفاقا کدر بودن آب را بیشتر دوست دارند. همان‌طور که شما به پنجره‌های منزل پرده می‌زنید و احساس امنیت می‌کنید، آنها هم دوست دارند محیط زندگی‌شان استتار بیشتری داشته باشد. با این حال آکواریوم یا تنگ کدر و کثیف را هم کسی دوست ندارد. همان طور که پیشتر هم گفتم، منطقی ترین راه این است که به ماهی‌ها به اندازه غذا بدهید تا دیرتر آب‌ را کثیف کنند. در کل تعویض آب با تناوب هر هفته یا هر ده روز یکبار کافی است و بیشتر از آن موجب وارد شدن استرس بر ماهی و متعاقبا بیمار شدن آنها می‌شود.

حتما می‌دانید برای گندزدایی آب لوله‌کشی از کلر استفاده می‌شود که دوز آن برای مصرف انسان‌ها بی‌ضرر است، اما همین دوز برای ماهی‌های کوچولو سمی است. خوشبختانه اگر آب لوله‌کشی را 48 ساعت در ظروف در باز (مثل لگن) نگه دارید، کلر آن متصاعد می‌شود. از این رو پیش از تعویض آب حتما باید آب مورد استفاده در تنگ یا آکواریوم دست‌کم دو شبانه‌روز در ظرف‌های در باز نگهداری شود تا کلر آن بتدریج خارج شود. اگر این کار را نکرده و آب تنگ ماهی را بلافاصله با آب لوله‌کشی تعویض کرده‌اید و زنده مانده، معنی‌اش این است که حیوان بینوا بسختی سمیت کلر را تحمل کرده و زنده مانده است و اگر به این کار ادامه دهید تا چند روز دیگر جسدش روی آب معلق خواهد شد.

دمای آب موضوع بسیار مهمی در زندگی ماهی‌ها‌ست. از آنجا که ماهی‌ها خونسرد هستند، تحمل اختلاف دمایی شدید میان دو محیط آبی برایشان دشوار و گاهی غیر‌قابل تحمل است. به بیان ساده‌تر، اگر ماهی‌تان را در دمای اتاق نگه می‌دارید، وقتی آب را عوض می‌کنید، آب تعویضی نیز باید دمای همان آب قبلی را داشته باشد و اختلافش بیشتر از یکی دو درجه نباشد. در غیر این صورت شوک شدیدی به ماهی وارد می‌شود که موجبات مرگ آن را فراهم می‌کند. بی‌توجهی به این موضوع از عمده‌ترین شکنجه‌هایی است که خیلی‌ها ناخواسته به ماهی‌ها وارد می‌کنند.

یک‌بار جایی شنیدم می‌گفتند از آب یخچال برای تعویض آب ماهی در دمای اتاق استفاده می‌کنند تا لذت ببرد! آنها دیده بودند ماهی‌شان پس از تعویض آب با سرعت در آب جهش می‌کند و خوشحال است؛ در حالی که نمی‌دانستند چنان استرس شدیدی به حیوان وارد کرده‌اند که با جهش‌های مکرر در پی فرار از آن محیط بسته آبی بوده و زبان‌بسته عذاب می‌کشیده است.

نکته مهم بعدی، روش تعویض آب است. بیشتر مردم عادت دارند ماهی‌ها را با دست یا تور بگیرند و از ظرفی به ظرف دیگر منتقل کنند. این در حالی است که این کار استرس شدیدی به ماهی‌ها وارد می‌کند. خودتان را جای آنها بگذارید... درست مثل این می‌ماند که گالیور دست در پنجره اتاق شما کند و از خانه بیرون‌تان بکشد و ببرد در خانه‌ای دیگر پرت‌ کند. از ترس سکته نمی‌کنید؟! ماهی‌ها در این شرایط تقلا می‌کنند و پولک‌هایشان کنده می‌شود. کنده‌شدن پولک‌ها می‌تواند زمینه‌ساز قارچ زدن بدن و شروع بیماری و ضعیف شدن‌شان شود.

بهترین روش تعویض آب این است که سطح آب آکواریوم را با استفاده از شلنگ یا مقدار آب تنگ را با کج کردن آن کم کنید و وقتی حجم آب کدر به کمترین حد ممکن برای ماهی رسید، قبل از دست و پا زدنش، آب تازه هم دما و کلرزدایی شده را به آرامی وارد کنید. در این حالت با کمترین استرس ممکن برای ماهی‌قرمزها، آبشان را عوض کرده‌اید.

ماهی‌قرمزها نیز مثل هر موجود زنده و از‌جمله خود شما، از این که کسی مزاحم‌شان شود و آرامش‌شان را بر هم بزند، ناراحت می‌شوند. شاید دیده‌اید وقتی به طور ناگهانی به طرف تنگ می‌دوید یا با ناخن تلنگری به شیشه می‌زنید چطور تکان می‌خورند و هراسان از جا می‌پرند و شنا می‌کنند. خودتان را اگر جای ماهی‌تان بگذارید، متوجه می‌شوید این کار درست مثل این است که گالیور با ناخن‌های غول‌آسایش به شیشه خانه شما بکوبد و بخندد؛ هر چند از نظر خیلی‌ها این کار یک تفریح ساده باشد، اما همین کار موجب وارد شدن استرس در زندگی ماهی‌قرمز‌ها می‌شود و در صورت تداوم، آنها را نسبت به مقاومت در برابر عوامل بیماری‌زا ضعیف می‌کند.

اصلا فکر نکنید ماهی‌قرمزها موجودات کم‌شعوری هستند. این که می‌گویند حافظه ماهی‌قرمزها فقط سه ثانیه است، تصوری کاملا غیر علمی است. فقط کسانی که درکی از زندگی حیوانات ندارند، می‌توانند چنین تفکراتی داشته باشند. نتایج تحقیقات نشان داده ماهی‌قرمزها وقایعی دست کم تا 12 روز قبل و حتی بیشتر را به یاد می‌آورند.

خوب است بدانید ماهی‌قرمزها و اجدادشان دست‌کم 250 میلیون سال است روی زمین زندگی می‌کنند، در حالی که اجداد ما چیزی حدود 200 تا 300 هزار سال پیش سر و کله شان روی زمین پیدا شده است.

ماهی‌قرمزها در طبیعت به صورت گله‌ای زندگی می‌کنند و برقراری ارتباط با همنوعان خود را دوست دارند. این روش زندگی محاسن زیادی برای آنها دارد که از‌جمله آن پیدا کردن بهتر غذا و تیمار کردن یکدیگر هنگام بروز بیماری و قارچ‌زدگی است.

با این حال باید توجه داشت هر ماهی‌قرمز با وزن متوسط حدود 20 گرم، دست کم به ده لیتر آب برای زندگی در آکواریوم نیاز دارد. اگر امکان فراهم کردن چنین فضای حداقلی را ندارید، از نگهداری چند ماهی در فضایی کوچک بپرهیزید.

در حین خریدماهی‌قرمزدیده‌اید بیشتر ماهی‌ها به سطح آکواریوم یا لگن آمده بودند و دهانشان را باز و بسته می‌کردند. خیلی‌ها فکر می‌کنند ماهی‌ها وقتی گرسنه‌اند این کار را می‌کنند. اما هر وقت چنین صحنه‌ای را دیدید معنی‌اش این است که به علت شلوغی و تراکم ماهی‌ها، سطح اکسیژن آب پایین آمده و ماهی‌های در حال خفگی به سطح آب آمده‌اند تا مگر با مکش هوای خارج از آب راحت‌تر تنفس کنند. در چنین وضعی استرس شدیدی به ماهی‌ها وارد می‌شود و آنها را بتدریج ضعیف و مستعد ابتلا به بیماری و مرگ می‌کند.

این وضع درست شبیه این است که ده‌ها انسان را در اتاقی کوچک زندانی کنند و هواکش مطلوبی هم برای اتاق تعبیه نشده باشد. تصور کنید چه وضعیت نامطلوبی پیش می‌آید!

هر وقت دیدید کسی ماهی‌قرمز می‌فروشد و ماهی‌ها را در چنین شرایطی نگه می‌دارد، شک نکنید ماهی‌ای که از چنین جایی بخرید، آن‌قدر ضعیف شده که حتی در صورت رسیدگی عالی به وضعش بیشتر از چند روز زنده نخواهد ماند.

اگر هم در آکواریوم یا تنگ، چند ماهی‌قرمز نگه می‌دارید و چنین وضعیتی وجود دارد، هر چه سریع‌تر آکواریوم یا ظرف بزرگ‌تر و با سطح بازتری را برایش تدارک ببینید یا این که در چند ظرف مجزا آنها را تقسیم کنید تا فضای مناسب‌تری برایشان ایجاد کرده باشید.

توجه داشته باشید ظرف‌ها باید شرایط مناسب را برای شنای افقی ماهی‌ها داشته باشند. از تنگ‌هایی که بلند بوده و سطح مقطع کوچکی برای شنای افقی ماهی‌ها دارند و سطح آب در آنها برای تماس با هوا محدود است به هیچ وجه استفاده نکنید.

امیدوارم با رعایت این هفت اصل ساده، ماهی‌قرمزهایتان مهمان سفره‌های هفت‌سین شما در نوروز 96 و نوروزهای پس از آن باشند.