چرا روسیه اس ۳۰۰ را تحویل نداد؟

سردار حسین دهقان، وزیر دفاع ایران، قبل از سفر اخیرش به روسیه گفته بود در کنار گفتگو درباره انتقال سامانه دفاع موشکی اس-300 درباره احتمال دستیابی به توافقی برای خرید جنگنده سوخو سو-30 هم مذاکره خواهد کرد. وی زمانی که در مسکو بود با مقامات ارشد روسی از جمله همتایش سرگئی شویگو و رئیس جمهور ولادیمیر پوتین دیدار کرد.

پس از دیدار 16 فوریه، رسانه های روسی گزارش دادند که اولین محموله از موشک های اس-300، 17 فوریه از طریق دریای خزر از بندر آستراخان روسیه به بندر انزلی ایران منتقل می شود و این محموله رسماً در حضور دهقان، تحویل داده خواهد شد. خبرگزاری اسپوتنیک هم مصاحبه ای با سردار مصطفی ایزدی، معاون رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران انجام داد و ایزدی تایید کرد که روسیه اولین محموله این موشک ها را تحویل خواهد داد.

با این حال هنگامی که انتظار می رفت روسیه اولین محموله از سامانه اس-300 را تحویل دهد، سخنگوی پوتین ناگهان اعلام کرد این موشک ها تا زمانی که هزینه شان پرداخت نشود، تحویل داده نخواهند شد. بنابر گفته های وی هنوز زود است که درباره موعد تحویل این موشک ها صحبت شود. اگرچه دلیل تغییر ناگهانی چرخش روسیه کاملاً مشخص نیست، اما این مسئله موجب افزایش بی اعتمادی ایرانی ها به روس ها می شود.

درباره احتمال خرید جنگنده های جدید از روسیه، دهقان اعلام کرده بود: «ما می دانیم که می خواهیم چند جنگنده سوخو سو-30 بخریم. با این حال در حال حاضر قصد اعلام تعداد آن را نداریم.» پیش از این برخی از منابع به احتمال خرید جنگنده های جی-10 چین یا میراژ فرانسوی توسط ایران اشاره کرده بودند. با این حال این احتمال از سوی مقامات نظامی ایران رد شد. دهقان در مصاحبه اخیرش به این نکته اشاره کرده است: «من شخصاً این جنگنده ها را دیده ام ولی ما قصد خرید جنگنده های چینی را نداریم.»

پس از انقلاب اسلامی 1979، نیروی هوایی ایران مورد تحریم قرار گرفت. جمهوری اسلامی فقط قادر بود شمار محدودی جنگنده های جی-7، میگ-29، سوخو-24 و سوخو-25 خریداری کند. این در حالی بود که پیش از این نیروی هوایی ایران متشکل از جنگنده های آمریکایی از قبیل فانتوم، تایگرو تامکت بود. در عین حال رقبای منطقه ای ایران به سرعت نیروی هوایی شان را توسعه دادند و جنگنده های پیشرفته ای از جمله اف-15، اف-16، اف-18، یورو فایتر تایفون و رافال را خریده اند. همچنین قرار است این کشورها در طول یک دهه آینده به جنگنده پیشرفته اف-35 هم مجهز شوند. این در حالی است که از لحاظ قابلیت های راداری، قدرت مانور، سیستم های جنگ افزار، استقامت راداری، جنگنده سوخو-35 در نبردهای سنگین هوایی نمی تواند با جنگنده های غربی به خوبی مقابله کند. با این حال سامانه اس-300 قادر است که جنگنده های پیشرفته را مورد هدف قرار دهد و از این جهت ضعف دفاعی ایران را جبران می کند.

دولت رئیس جمهور روحانی از این قبیل مشکلات آگاه بوده و به همین دلیل به دنبال جایگزین هایی برای روسیه در زمینه خرید تجهیزات نظامی است. برخی شایعات در تهران وجود دارد که ایران به دنبال دستیابی به تکنولوژی ساخت این جنگنده ها توسط خودش است. شاید روس ها متوجه این نکته شده اند و به همین دلیل پس از سفر بازگشت دهقان از مسکو، شویگو در سفری «غیرمنتظره» به تهران رفت. گزارش ها نشان می دهد وی حامل «پیام ویژه» پوتین برای روحانی در زمینه سوریه و مسائل دو جانبه بوده است.

به نظر می رسد مسکو با اقدامات نمادین به دنبال حفظ تهران به عنوان یکی از مشتریانش است. به طور مثال وقتی در زمینه تحویل اس-300 خلف وعده می شود، پوتین هدیه ویژه ای برای آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران می آورد یا نماینده اش را با پیامی ویژه به تهران می فرستد تا به جمهوری اسلامی بگوید که متحد استراتژیک ایران است. این در حالی است که دولت روحانی به طور فزاینده ای درباره اقدامات پوتین بدبین است چون وی در زمینه انجام تعهداتش در حال شکست خوردن است.