زیاده خواهی باعث نابودی دریاچه شد

دریاچه ارومیه و مشکلات محیط زیستی آن سالهاست که دوستداران محیط زیست و مردم منطقه را نگران کرده است. در دولت گذشته طرح‌های متعددی برای احیای دریاچه ارومیه داده شد اما هیچ کدام به مرحله اجرا نرسید تا اینکه در دولت یازدهم یکی از اولیت‌های زیست محیطی‌اش را احیای دریاچه ارومیه گذاشت. دولت ستادی برای احیای دریاچه ارومیه تشکیل داد و عیسی کلانتری، مسوول این ستاد شد. در همین روزها کارگروه احیای دریاچه ارومیه باید پیشنهادهایش برای احیای دریاچه را به دولت بدهد.

کلانتری،‌ در گفتگو با خبرآنلاین می گوید که باید تغییراتی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه داده شود. یعنی هم در شیوه کشاورزی و هم در تعدیل زمین های زیر کشت. ضمن اینکه برای احیای دریاچه زمانی حداقل به اندازه سالهایی که روبه مرگ رفت، نیاز است.

مشروح گفتگوی خبرآنلاین با دبیر ستاد احیای دریاچه را می خوانید:

زمانی که مسئولیت احیا و بازسازی دریاچه ارومیه به شما واگذار شد چقدر از وضعیت آن آگاهی داشتید، تصور می کردید دریاچه تا این حد مشکل داشته باشد؟

من حدود 12 سال قبل در مورد خشک شدن این دریاچه هشدار را داده بودم، اما آن زمان کسی توجه نکرد. چون همان زمان حدود 4 میلیارد متر مکعب آب تبخیر می شد درحالی‌که ورودی آب به دریاچه 1.5 میلیارد متر مکعب بود، پس خشک شدن دریاچه طبیعی بود. بنابراین مدتها بود که در جریان وضعیت آن بودم و می دانستم که چه اتفاقی برای دریاچه افتاده است؛ برای همین زمانیکه مسئول این طرح شدم اعلام کردم که برخلاف تصورهایی که می شود امکان احیای آن وجود دارد.

آن زمان وزیرجهاد کشاورزی بودید؟

نه؛ من آن زمان مشاور بودم اما به هرحال سالها به عنوان وزیر در این کشور کار کردم و می دانستم که وضعیت محیط زیست کشور چگونه است. دهه 70 روند کم آبی دریاچه شروع شد و باید همان سالها تلاشی برای حفظ آن می شد تا الان به اینجا نمی رسید.

شما تبخیر را عامل خشک شدن دریاچه می دانید؟ چون کارشناسان عوامل دیگری را اعلام می کنند.

تبخیر و سدها هر دو بر خشک شدن دریاچه ارومیه تاثیر گذاشتند، چون ازطرفی آب به اندازه کافی وارد آن نشد و بعد هم تبخیر آب را کم کرد. متاسفانه همان آب هم در کشاورری استفاده شد. بنابراین استفاده خوبی از آب دریاچه نشد و کشاورزان منطقه هم با زدن چاه به مشکلات دریاچه دامن زدند. به هرحال عوامل متعددی برای خشکی آن اعلام شده اما به نظر من عوامل انسانی و طبیعی هر دو دست به دست هم دادند. 

اما کشاورزی در زمان شما در آن منطقه بسیار شدت گرفت.

آن زمان توسعه این منطقه را برمبنای کشاورزی قرار دادند، درحالیکه من همان زمان هم هشدار دادم اما وزارت نیرو طرح هایی برای سد زدن و استفاده از آب تصویب می کرد و از سوی دیگر نمایندگان استان هم حمایت می کردند. حتی پل میانگذر شهید کلانتری هم که زده شد، ما اعلام کردیم که مشکلات محیط زیستی فراوانی ایجاد می کند؛ به نظر من تمام این مشکلها به خاطر زیاده خواهی ها بود. حتی وقتی اولین هشدارها را سازمان‌های بین المللی هم دادند، باز هم توجهی نشد.

کارگروه چه برنامه ای برای احیای دریاچه دارد؟

پیشنهاد ما در کارگروه این است که حق آبه دریاچه ارومیه بازگردانده شود و اینکه از سال 98 هم آب از رودخانه زاب به این دریاچه وارد می شود.همچنین باید خسارت کشاورزان در حوزه آبریز جبران شود تا آنها هم از کشت در حاشیه آبریزهای منتهی به دریاچه پرهیز کنند. باید راهکارهای تشویقی برای کشاورزان داشته باشیم تا از آب دریاچه برای کشاورزی استفاده نکنند و آب آن هدر نرود.

با این‌حال کارشناسان معتقدند که این دریاچه فقط آبگیری می شود و حیات اکولوژیک آن باز نمی گردد.

این نظر کارشناسان است،اما من موافق نیستم. با طرح های که داریم حدود 4 هزار و 200 کیلومتر از آب این دریاچه با غلظت نمک 25 درصد از تامین می شود، حتی آرتمیاها هم دوباره در این دریاچه حیات پیدا می کنند. ما تلاش می کنیم که حتی فلامینگوها و پرندگانی که به این دریاچه مهاجرت می کردند باز هم بازگردند و دوباره دریاچه به شرایط قبلی بازگردد.

چقدر طول می کشد که دریاچه دوباره احیا شود؟

حداقل به اندازه سالهایی که طول کشید تا خشک شود باید برای احیای آن صبر کرد. درواقع به این زودی نمی توان نتیجه گرفت.

اما بسیاری از کارشناسان می گویند دریاچه ارومیه نیاز به راه حلی سریع دارد، وگرنه این دریاچه تا پایان تابستان بیشتر دوام نمی آورد.

البته طرح زود بازدهی داریم که حتما باید در هیات دولت تصویب شود اما استانهای اطراف هم باید کمک کنند. ما در کارگروه کمیته راهبردی ستاد احیای دریاچه ارومیه مصوب کردیم که در استانهای آذربایجان غربی، شرقی و کردستان سه شورای منطقه ای تشکیل شود؛به هرحال کمک مردم منطقه بسیار موثر است.

موضوع انتقال آب از دریای خزرهم مطرح است؟

این طرح بسیار اصلا علمی نیست. سال 98 آب از دریاچه زاب به آن وارد می شود و همین می تواند کمک بزرگی باشد. ما اصلا روی این موضوع کار نمی کنیم.

چقدر احیای آن هزینه دارد؟

هنوز در مورد هزینه برآوردی نشده است. اما چیزی که مهم است تداوم بودجه است تا دریاچه احیا شود نه اینکه یک سال بودجه کلان اختصاص دهیم و بعد سالهای آینده آن را رها کنیم.

در این زمینه سازمانهای بین اللملی هم کمک می کنند؟

کمک سازمان های بین المللی در حد حرف است و یک در هزار کمک می کنند. تا الان تنها در زمینه مطالعه به ما کمک کردند. البته کشورهای اروپایی و آمریکا قبلا برای بهبود اوضاع و احیا همکاری کرده اند.

موضوع دیگر این است که چندی پیش وزیر نیرو اعلام کرد که به دلیل خشکسالی امکان احیای دریاچه حداقل تا 15 سال وجود ندارد.

نه این موضوع صحت ندارد. می توان با برنامه ریزی درست و ادامه دار دریاچه ارومیه را دوباره زنده کرد اما این به شرطی است که به این طرح به عنوان یک طرح ملی نگاه شود و با تغییر یک مدیر و مسئول نگاه به این طرح تغییر نکند.اتفاقا من معتقدم که احیای آن می تواند به حل مشکل کم آبی و خشکسالی کشور هم کمک کند.

برخی کارشناسان معتقدند که در احیای دریاچه، نهادهای مردمی هم می توانند کمک کنند.شما از تخصص این نهادها هم استفاده می کنید چون اعلام کردید که همه باید کمک کنند؟

ما در کارگروه یک شورای فرهنگی اجتماعی تشکیل دادیم که با کمک نهادهای مردمی به احیای دریاچه کمک کند، چون ما معتقدیم که مردم منطقه در این زمینه بسیار می توانند کمک کنند.به هرحال مانند هر کار دیگری باید فرهنگ سازی کرد و مردم را نسبت به عواقف خشک شدن دریاچه آگاه کرد چون با خشک شدن کامل آن نه تنها مزارع کشاورزی آسیب می بینند بلکه نمک دریاچه می تواند بسیار بیماری زا باشد.