از اولین رپ رسانه‌ملی تا موضع صداوسیما در قبال شجریان از زبان محمدباقر معلم

وقتی با هدف گفت‌وگو با مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما به ساختمان جام جم رفتم، تصور نمی‌کردم در میان اتاق‌های رسمی و خشک این سازمان که بیش از هر چیز به یک اداره شبیه است، اتاقی پر از سازهای موسیقی پیدا کنم؛ محیطی که رنگ و بوی هنر و موسیقی می‌دهد، مدیری که پشت میز ریاست نمی‌نشیند و بسیار عوامل کوچک ولی مهم دیگر باعث شد تا فضای مصاحبه‌ی ما هم رنگ و بوی یک گفت‌وگوی صمیمانه به خود بگیرد.

گفت‌وگویمان با پخش سه قطعه موسیقی با مضون انقلابی و انتخاباتی آغاز شد؛ خودش می‌گفت به‌زودی از تلویزیون پخش می‌شوند؛ تعجب کردم؛ رَپ، آن هم در صداوسیما؟!

محمدباقر معلم در گفت‌وگویی که با ایسنا داشت از پخش اولین موسیقی تولیدی رپ و تلفیقی صداوسیما گرفته تا موضع این سازمان در قبال محمدرضا شجریان سخن گفت.

محمد باقر معلم درباره تولید آثار جدیدی در سبک‌های رپ، پاپ و تلفیقی در دفتر موسیقی سازمان صداوسیما اظهار کرد: همیشه تولید سازمان با تولید بیرون تفاوت داشت و فاصله زیادی بین آن چیزی که سازمان تولید می‌کرد با نیاز روز مردم احساس می‌شد و به همین علت هم بسیاری از کارهای تولیدی سازمان در گذشته دیده نمی‌شدند.

او با بیان اینکه در گذشته در سازمان صداوسیما بیشتر تولید کارخانه‌ای اتفاق می‌افتاد، سخنانش را اینگونه ادامه داد: این کار از لحاظ فنی ایرادی نداشت، ولی شرایط موسیقی برخلاف جریان روز ایستا بود؛ دیگر موسیقی‌های صداوسیما مثل گذشته در میان مردم زمزمه نمی‌شدند. روزگار عوض شده و مردم دیگر مثل گذشته سه ماه را با یک قطعه موسیقی سپری نمی‌کنند.

مدیر دفتر موسیقی صداوسیما با اشاره به افزایش رسانه‌ها و افزایش تنوع‌طلبی مخاطبان اظهار کرد: صداوسیما تلاش دارد تا از مرکبی که در جامعه وجود دارد بهره بگیرد؛ چراکه اگر بتوانی از هر امکانی نهایت بهره درست را ببری، انگار جهان را بر نظم اولیه چیده‌ای؛ ما هم در دفتر موسیقی سازمان محتوای خودمان را در ظرف مورد استقبال مردم ریختیم. اگر آن چیزی که درست است عرضه شود دیگر چه فرقی می‌کند رپ، پاپ یا تلفیقی باشد؟

معلم با اشاره به سبک‌های جدید آثار تولیدی صداوسیما گفت: می‌توان امکانات جدید جامعه را حذف کرد یا می‌توان از آن بهره گرفت و درست استفاده کرد؛ اگر گزینه حذف را انتخاب کنیم در واقع هیچ چیزی دستمان را نمی‌گیرد و فقط صورت مساله را پاک کرده‌ایم ولی از طرفی هم می‌توان از آن امکانات به درستی بهره گرفت و پیشرفت کرد.

او تاکید کرد: محتوای آثار تولید شده توسط دفتر موسیقی سازمان صداوسما اگرچه در قالبی جدیدی ارائه می‌شوند، اما محتوای آنها قابل دفاع است. این سه قطعه‌ای که به‌زودی از سازمان صداوسیما پخش می‌شوند، هر کدام مضمون خودباوری دارند؛ اینکه باید خودمان را باورکنیم، چراکه اگر منتظر باشیم تا دستی از غرب یا شرق به کمکمان بیاید تا همیشه ثابت می‌مانیم و هیچ‌گاه پیشرفت نخواهیم کرد.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما درباره نقش دفتر موسیقی سازمان صداوسیما بر روی حوزه موسیقی و هنرمندان آن می‌گوید: یکی از امور دیگری که با طرح کوچک‌سازی سازمان صداوسیما و همچنین تغییر مدیریت سازمان به وجود آمد و جدی گرفته شد، مرجعیت دفتر موسیقی برای ارزیابی موسیقی داخل سازمانی بود؛ این مرجعیت در سال‌های اخیر به دلایل عدیده از میان رفته بود که به تبع آن شأن مرکز و کارکرد آن دستخوش فراز و فرود بسیار گشته بود.

معلم با بیان اینکه تأکید من بیشتر بر روی مرجع به این خاطر است که نظارت به معنای تخصصی و کیفی در دفتر موسیقی اتفاق می‌افتد، اظهار کرد: تمام آثار موسیقی در حوزه فهمی و دیگر حوزه‌های تخصصی به لحاظ موسیقیایی در دفتر موسیقی سازمان بررسی می‌شوند.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما درباره‌ی نحوه نظارت دفتر موسیقی بر روی آثار تولید شده، با بیان اینکه به طور کلی نظارت دو معنای جداگانه دارد، توضیح داد: یک معنی پاسداشت حدود و خطوط است که به این معنی همه ما در سازمان به نوعی ناظر محسوب می‌شویم؛ معنای دیگر نظارت، سنجش و پایش آثار است.

معلم سخنانش را اینگونه ادامه داد: از تهیه‌کننده، مدیر و هنرمند تا کارمند همه به نوعی عناصر چرخه نظارت به معنی پاسداشت خطوط و حدود محسوب می‌شوند؛ یعنی به مسائلی که در نگاه‌د‌اشت آن بایست کوشید، چراکه پایه، اصل و اساس هستند؛ اما نظارت فنی و تخصصی وظیفه‌ی کارشناسان رسانه است.

او در ادامه با بیان اینکه معیارهایی که محتوایی هستند، وضع می‌شوند تا کار خوب و بد از هم تشخیص داده شوند، خاطرنشان کرد: از آنجا که مرکز موسیقی تخصصی‌ترین فضا برای ارزیابی کیفی شعر و موسیقی در سازمان صداوسیماست، هنرمندان خاص این حوزه را در خود جای داده است و با آنها ارتباط دارد، موظف است به سطح کیفی آثار در حوزه موسیقی رسیدگی کند.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما گفت: اگر آن نظارت به معنی نظارت بر مبنای محتوا را برای نظارتی که دفتر موسیقی اتفاق می‌افتد قائل شویم، مرکز موسیقی را می‌توان ناظر کیفی شعر و موسیقی در سطح سازمان صداوسیما دانست؛ به همین دلیل اگر سطح کیفی اثری که به دفتر موسیقی ارائه می‌شود نازل، ‌نامناسب، غیرقابل پخش و از لحاظ کیفی در شأن رسانه‌ای همانند صداوسیما نباشد، آنگاه از پخش چنین اثری جلوگیری خواهد شد.

معلم در بخش دیگری از سخنانش درباره دوره‌ی‌ مشخصی که تلویزیون توانست موسیقی پاپ و خوانندگان آن را به خوبی به مردم بشناساند، به ارائه توضیحاتی پرداخت؛ هنرمندانی چون ناصرعبداللهی، خشایار اعتمادی، قاسم افشار و غیره از جمله خوانندگان پاپ‌خوانی محسوب می‌شوند که از طریق صداوسیما به مردم معرفی شدند.

او درباره‌ی این موضوع اظهار می‌کند: در آن دوره خاص موسیقی روز و پاپ در کشور وجود نداشت، به همین خاطر نیاز مردمی که علاقه‌مند به این نوع موسیقی بودند، از بیرون مرزهای این سامان تأمین می‌شد؛ در آن سال‌ها با برنامه‌ریزی، سیاست‌ریزی و جهت‌گیری مناسبی که وجود داشت موسیقی پاپ عرضه شد و بسیاری از هنرمندان نسل اول مثل ناصرعبداللهی، خشایار اعتمادی، قاسم افشار، محمد اصفهانی و سایر پاپ‌خوان‌های نسل اول ظهور کردند.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما با بیان اینکه موسیقی به لحاظ موسیقیایی نیازش را از مرکز موسیقی تأمین می‌کند، این مرکز را تخصصی‌ترین مرکز موسیقی در رسانه‌ای که مخاطب میلیونی دارد، دانست و گفت: نیاز روز در آن زمان موسیقی پاپ بود که عرضه شد و امروز هم خیلی از تغییرات و نوآوری‌ها در این سیستم همچنان عرضه و اعمال می‌شوند.

او اظهار کرد: بسیاری از آثار پخش‌شده در صداوسیما جهت‌ حرکت موسیقی بیرون از سازمان را هم تأمین می‌کنند؛ برای مثال، به مناسبت هفته دفاع مقدس اثری با عنوان «سیاره من» از سازمان صداوسیما پخش شد که به نوعی از شمار جدیدترین‌ها در حوزه موسیقی بود؛ امروز هم کارهای جدید در سازمان تولید شده و عرضه می‌شود، درست همان‌گونه که موسیقی پاپ در آن دوره جدید بود و از طریق صداوسیما عرضه شد.

معلم در پاسخ به این پرسش که چرا برخی از مخاطبان از عملکرد صداوسیما در حوزه موسیقی رضایت ندارند، توضیح داد: همواره یک بخشی از مخاطبان ناراضی هستند؛ به طور کلی شما هر کاری کنید، نمی‌توانید همه مخاطبان را راضی نگه دارید؛ البته اگر کسی بتواند همه مخاطبان خودش را راضی نگه دارد، حتما با نفاق زندگی کرده است.

او همچنین خاطرنشان کرد: زمانی هست که مردم معیار سنجش موسیقی را بیرون از سازمان قرار می‌دهند و تصور می‌کنند صدا‌وسیما نتوانسته نیاز مخاطبان را به درستی برآورده کند؛ برای مثال موسیقی که مردم در تاکسی گوش می‌دهند با موسیقی‌هایی که در سازمان پخش می‌شود، فاصله زیادی دارد و به خاطر وجود همین فاصله‌ها و تفاوت‌ها، برخی اینگونه برداشت می‌کنند که سازمان نتوانسته نیاز مخاطبان را برآورده کند.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما با تاکید بر اینکه ما در مرکز موسیقی سازمان، به نوعی معیار موسیقی محسوب می‌شویم، ادامه داد: شاید اگر فضای جامعه به گونه‌ای باشد که موسیقی معیار پخش شود، برخی از سلایق هم که دچار غبار گرفتگی شده‌اند، اصلاح شوند. واقعیت امر این است که روزگار ما، روزگار کثرت است؛ یعنی روزگاری که در آن انبارگردانی و فرافکنی وجود دارد.

معلم در ادامه سخنانش یادآور شد که در حوزه موسیقی هم اگر کسی بخواهد یک اثر خوب را انتخاب کند، شاید به همین تولید مرکز موسیقی و معیار برسد؛ ابزاری مثل اینترنت و فضای مجازی باعث شده تا هر کسی هرچه دارد را در این حوزه به عرصه نمایش بگذارد؛ برای نمونه زیاد دیده می‌شود که فردی با مختصر صدایی که دارد، ترانه بیرون می‌دهد.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما در پاسخ به این پرسش که چرا آثار برخی از هنرمندان موسیقی که در وزارت فرهنگ و ارشاد مجوز دارند، در صداوسیما پخش نمی‌شود، گفت: نمی‌توان گفت که ارشاد در یک خط هست و ما به عنوان دفتر موسیقی صداوسیما در یک خط دیگر؛ ولی باید این نکته را در نظر گرفت که اهالی موسیقی در کل 300 یا 400 تن بیشتر نیستند و هر نهادی هم که در حوزه موسیقی مشغول به کار است با همین عده محدود سر و کار دارد.

او با بیان اینکه طبیعتا میان مرکز ارشاد و رسانه‌ای مثل صداوسیما تفاوت‌هایی وجود دارد، ادامه می‌دهد: یکی از این تفاوت‌ها در این است که مرکز موسیقی ارشاد بیشتر مبتنی بر مراجعه است و کمتر فعالیت‌های حمایتی دارد. عموما افرادی که به ارشاد مراجعه می‌کنند، کارشان بر مبنای تقاضایشان قبول می‌شود؛ در صورتی که اثر آنها توسط ارشاد پذیرفته شود، با تیراژ حدودا 5 هزار و نهایتا 20 هزار نسخه، تولید و روانه بازار خواهد شد؛ اما 20 هزار مخاطب اصلاً با مخاطبان صداوسیما که ممکن است میلیون‌ها آدم و در جاهای مختلف کشور باشند، قابل مقایسه نیست.

معلم که مخاطب موسیقی ارشاد را از همه صنوف، اقشار و سنی می‌داند در این‌باره می‌گوید: این در حالی است که صداوسیما بازه گسترده‌ای از مخاطبان را دربرمی‌گیرد؛ در بسیاری از تولیدات سینمایی حتی در مغرب زمین در ابتدای فیلم می‌نویسند که این فیلم به فرض برای کودکان زیر 10 سال مناسب نیست؛ این کار به معنای محدودیت نیست. به همین صورت رسانه‌ای همانند تلویزیون هم که میلیون‌ها مخاطب از هر سنی و قشری را در برمی‌گیرد، باید بتواند برای مخاطبان خود حد میانه‌ای را تعیین کند.

او تاکید کرد: به این موضوع باید توجه داشت که صداوسیما با رسانه‌ای که نهایتاً 10 تا 20 هزار مخاطب دارد و محصول را بر اساس علاقه خود انتخاب و خریداری می‌کند، بسیار متفاوت است و این موضوع از نطر من محدودیت به حساب نمی‌آید؛ به همین خاطر بسیاری از هنرمندان موسیقی ممکن است در یک فصلی بیرون از سازمان کار کنند ولی در عین حال زمانی که با سازمان کار می‌کنند، اثر متفاوت‌تری را ارائه ‌می‌دهند که هم عمومی‌تر و هم سطح عام‌تری داشته باشد.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما با بیان اینکه انتخاب آثار ارائه شده برای پخش در صداوسیما مربوط به حوزه خط قرمزها نمی‌شود، خاطرنشان کرد: در واقع خط قرمزهای سازمان موسیقی خیلی محدود است و اصلاً به چشم نمی‌آید؛ آنچه در این حوزه اتفاق می‌افتد، بیشتر تخصص‌گرایی است.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما با بیان اینکه قاعده به طور کلی اینگونه نیست که اگر هنرمندی در ارشاد مجوز بگیرد در صداوسیما هم مجوز خواهد گرفت، اظهار می‌کند: گاهی ممکن است بدون در نظر گرفتن هیچ خط‌کشی نظارتی، سنخ و سطح کار هنرمندی عمومیت رسانه‌ای مثل صداوسیما را نداشته باشد و اثر او به گونه‌ای باشد که فقط مخاطب محدودی را بخواهد؛ بنابراین اگر اثری در ارشاد مجوز گرفت و روانه بازار شد، به این معنی نیست که الزاماً در سازمان صداوسیما هم می‌تواند پخش شود؛ اما عکس این نکته صادق نیست یعنی کسی که به لحاظ فنی اثرش در ارساد ارتباط لازم را نداشت، اینجا هم قطعاً امتیاز لازم را به دست نمی‌آورد.

او در ادامه خاطرنشان می‌کند: باید این نکته را در نظر داشت که هر نهادی مشخصه خاص خودش را دارد و این موضوع به هیچ وجه به معنی محدودیت نیست. شأن‌ هر سازمان مقتضیات متفاوتی دارد که کلیت هر کدام از اینها ژانری مختص به خودش را مشخص می‌کند. اثری که در ارشاد رد می‌شود و تخصصی ارزیابی نمی‌شود حتما در سازمان صداوسیما هم رد خواهد شد؛ چراکه در قاب ارائه، یک اثر برای چند هزار نفر شأن نداشته است، پس حتما در ارائه برای چند میلیون نفر مخاطب هم شأن نخواهد داشت.

معلم بر متفاوت بودن دو نهاد ارشاد و صداوسیما تاکید کرد و گفت: این تفاوت در ذات کار آنها است. این را نباید یک ایراد دانست بلکه یک قاعده است. در بررسی کلیات حوزه موسیقی، جلساتی بین دو نهاد برگزار شد. همکاران ما در ارشاد نیز از دلسوزان نظام، هنر و موسیقی این سرزمین هستند. هر دو نهاد در قامت نظام جمهوری اسلامی ایران و زیر پرچم آن برای رشد و تعالی هنر، تلاش می‌کنند.

معلم در پاسخ به پرسشی درباره‌ی شرایط هنرمندانی که آثارشان در برخی از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود، توضیح داد: همواره محدودیت‌ها در اذهان عمومی بیشتر از آن چیزی است که در واقعیت وجود دارد. خیلی از آثاری که در حوزه موسیقی از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شوند، بدون اجاره هنرمندان این آثار است و این هنرمندان آثارشان را به آنها نفروخته‌اند.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما ادامه داد: در حوزه‌های دیگر نیز این اتفاق می‌افتد؛ برای مثال در حال حاضر چند شبکه ماهواره‌ای فارسی‌زبان وجود دارند که به طور کلی برنامه‌ریزی‌شان پخش سریال‌های صداوسیماست. آثار بسیاری از هنرمندان موسیقی هم به همین شکل از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شوند. اثری را ممکن است در ماهواره ببینید که حتی روح هنرمند هم از پخش آن خبر ندارد.

معلم درباره‌ی شرایط کاری هنرمندانی که آثارشان از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود، متذکر شد: معمولاً هنرمندانی که آثارشان از ماهواره پخش می‌شوند، ممنوع‌الکار نمی‌شوند و مجوزشان لغو نخواهد شد؛ چراکه پخش بسیاری از این آثار به خاطر خباثت گردانندگان این شبکه‌هاست که بدون رضایت هنرمند، اثر او را پخش می‌کنند. لذا این مساله شمار مسائلی است که باید موردی و مصداقی به آن پرداخت و از بیان کلی پرهیز کرد.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما درباره علت عدم پخش آثار محمدرضا شجریان در صداوسیما اظهار کرد: مساله عدم پخش آثار ایشان از صداوسیما به پیش از اینها برمی‌گردد. خود ایشان رضایت به پخش آثارشان در رسانه‌ای که عموم مردم ایران مخاطب آن هستند، نداشتند.

معلم با بیان اینکه صداوسیما جناحی، حزبی و متعلق به دسته خاصی نیست، تاکید کرد: رسانه برای همه آحاد جامعه است. هنرمندی که هنرمند مردمی باشد، قاعدتا تمایل دارد که اثرش در صداوسیما پخش شود، مگر اینکه این هنرمند در دوره‌ای از مردم کشورش فاصله گرفته باشد؛ در واقع قواعد در هر سازمانی بعد از موضع‌گیری هنرمند وضع می‌شوند؛ مخاطب این موضوع را وارونه و معکوس می‌نگرد؛ یعنی تصور می‌کند فلان شخص را ممنوع‌الکار کرده‌اند، در حالی که او خودش خطش را از ملت و نظام جدا کرده است.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما با تاکید بر اینکه اساس کار سازمان صداوسیما این است که با همه هنرمندان بنای تعامل داشته باشد، توضیح داد: ما فقط در آنجایی با هنرمندان به اختلاف می‌رسیم که هنرمندی از خط‌کشی‌هایی که بین حد و مرز نظام، ولایت و مردم وجود دارد، عبور کند. تا هنرمندی از این خطوط بیرون نرفته و در مقابل مردم و کشورش نایستاده است، بنای ما بر تعامل است و چنانچه غیر این عمل کند نه ما به عنوان یک رسانه بلکه این خود مردم هستند که او را پس می‌زنند.

او تاکید کرد: این حرف‌ها نه در نسبت آقای شجریان عرض کردم بلکه از قاعده کلی درخصوص همه هنرمندان سخن گفتم.

معلم درباره پخش آثار برخی از هنرمندان در تلویزیون که از پخش اثرشان ناراضی هستند و معتقدند که صداوسیما بدون اجازه آنها این کار را انجام می‌دهد، بیان کرد: گاهی سازمان صداوسیما اثر تولید شده هنرمندان را از آنها می‌خرد و گاهی هم هنرمند خودش اثری را برای این سازمان انجام می‌دهد؛ در حالت دوم ما به عنوان دفتر موسیقی سازمان با هنرمند قرارداد می‌بنیدیم و آن اثر طبق قراردادی که وجود دارد جزو اموال هنری صداوسیما تلقی می‌شود.

او در ادامه سخنانش متذکر شد: از آنجا که سازمان صداوسیما برای تولید اثری سرمایه‌گذاری کرده است، به هر قاعده‌ای که نگاه کنید آن اثر جزو اموال هنری سازمان محسوب می‌شود. به همین خاطر هم بسیاری از آثار هنرمندان نامی کشور در آرشیو صداوسیما موجود است.

مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما با بیان اینکه بسیاری از آثار مختص سازمان صداوسیما بوده و اساسا سازمان بانی تهیه و تولید آن اثر بوده است، اظهار کرد: به همین خاطر دیگر برای پخش اثر نیازی به اجازه هنرمند وجود ندارد. چراکه در گذشته با هنرمند قرارداد بسته شده و طبق این قرارداد اثری تولید شده است و قاعدتا اثر متعلق به سازمان است.

معلم درباره بازخوانی آثاری قدیمی که در آرشیو صداوسیما وجود دارد، توضیح داد: در حال حاضر صداوسیما به دنبال پالایش آرشیو است، به این معنی که کارهایی که از پیش وجود داشته و غبار فراموشی روی آن نشسته است را بیرون آورده و دوباره عرضه کنیم.

او با بیان اینکه تصمیم گرفتیم تا داشته‌هایمان را مهندسی کنیم، خاطرنشان کرد: در آرشیو قطعاتی وجود دارد که بخشی از آنها یادآور خاطرات پیشینیان است. همان‌طور که می‌دانید در عالم سینما نیز یک فیلم را پس از مدتی بازسازی و دوباره تولید می‌کنند. در قطعات موسیقی هم این اتفاق می‌افتد.

معلم در پایان سخنانش مصاحبه با اصحاب رسانه را فرصت مغتنمی برشمرد و گفت: هر وقت یکی از اصحاب رسانه خصوصاً در حوزه خبر به دفتر موسیقی سر بزند خوشحال می‌شویم، چراکه معتقدیم هر کمکی از دستمان برمی‌آید باید انجام دهیم تا اطلاع‌رسانی درستی به مخاطبان شود.