نظر کیارستمی درباره شهرت‌وعکاسی کیانیان

رضا کیانیان گفت: یک‌بار من و آقای کیارستمی و برخی دوستان در حال صحبت بودیم و کسی از جمع گفت که من از شهرتم استفاده می‌کنم و عکس می‌گیرم و به همین دلیل عکس‌هایم را می‌فروشم. کیارستمی هم پاسخ جالبی به او داد.

به گزارش ایسنا، یکی از نشست‌های تخصصی هفتمین روز گردهمایی «10 روز با عکاسان» که 25 دی‌ماه در خانه هنرمندان ایران برگزار شد، به انجمن عکاسان سینمای ایران اختصاص داشت. شهاب‌الدین عادل و رضا کیانیان عهده‌دار برگزاری این نشست‌های تخصصی بودند.

در ابتدای این جلسه، رضا کیانیان صحبت‌هایش را با این موضوع که «چرا سینما به عکاس نیاز دارد» آغاز و اظهار کرد: عکاسی در سینما، حرفه‌ای بسیار تخصصی است که هر کسی قادر به انجامش نیست. اگر عکسی خاص از فیلمی همیشه در ذهن مخاطب ماندگار می‌شود یا فیلم را با دیدن آن عکس به‌خاطر می‌آوریم، به‌دلیل هنر عکاس و نوع نگاه او در عکاسی است.

او ادامه داد: متأسفانه این نگاه در برخی تهیه‌کنندگان وجود دارد که برای پرهیز از هزینه‌ی زیاد، فکر می‌کنند بهتر است از فریم‌های فیلم عکس بگیرند، بخصوص حالا که دیجیتال، کار را راحت‌تر کرده است، ولی چرا نمی‌توان آن را عکس فیلم دانست؟ به این دلیل که آن، یک فریم از فیلم است، ولی عکاسی فیلم نیست و نگاه عکاس کاملا متفاوت است. نکته دیگر این است که برخی معتقدند عکس فیلم حتما باید از زاویه دوربین گرفته شود و از جایی که فیلمبرداری می‌شود باید عکاسی کرد. به نظر من، آن‌ها باید به این سوال مهم پاسخ بدهند که اصلا لزوم حضور عکاس چیست؟ مواردی که درباره عکاسی فیلم به آن‌ها اشاره کردم برحسب علاقه همیشگی‌ام به عکاسی و حضورم در سینما و البته رفاقت من با بیشتر عکاسان سینما است که باعث می‌شود برخی دغدغه‌های آن‌ها را از نزدیک لمس کنم.

کیانیان با اشاره به کارکرد عکاس در سینما، گفت: ما که علاقه‌مند به سینما هستیم، در زمان‌هایی که وقت بیشتری داریم، سعی می‌کنیم تاریخ سینما را مرور کنیم یا چیزهایی را به خاطر بیاوریم. گاهی با خودم فکر می‌کنم برخی فیلم‌ها با عکس‌های‌شان ماندگار شده‌اند؛ مثلا فیلم «همشهری کین» با سه یا چهار فریم عکس شناخته می‌شود و اگر این عکس‌ها را از این فیلم بگیریم، جلوه تصویری نخواهد داشت، مگر این‌که فیلم را ببینیم. ما بدون این‌که فیلم «همشهری کین» را ببینیم با همین چند فریم عکس متوجه می‌شویم اتفاق آن قصه، در چه زمانی بوده یا این‌که ژانر فیلم چیست یا چه کسی در فیلم بازی کرده است.

این بازیگر سینما افزود: آن‌طور که من شنیدم و متوجه شدم، در هالیوود برای هر فیلم بین 10-15 فریم عکس بیشتر استفاده نمی‌کنند. این تعداد عکس، شناسنامه فیلم می‌شود و به محض این‌که این عکس‌ها را می‌بینیم یاد فیلم مورد نظر می‌افتیم. به هر حال سینمای هالیوود از ما حرفه‌ای‌تر و بیشتر از ما علاقه‌مند به بازگشت سرمایه‌اش است. فیلم‌های زیادی در سینمای ما ساخته می‌شود که اصلا مشخص نیست سرنوشت آن‌ها چه می‌شود. مثلا در ایران در سال، حدود 80 فیلم ساخته و فقط 20 فیلم اکران می‌شود، بقیه آن‌ها چه می‌شود یا اصلا چرا ساخته می‌شود؟ در هالیوود این‌طور نیست. پس به همان دلایلی که ابتدای صحبتم به آن اشاره کردم، یعنی وجود نگاه عکاس، فیلم سینمایی در دنیا هنوز به این تخصص نیاز دارد.

کیانیان در بخش دیگری از سخنانش، با اشاره به این‌که سال‌هاست عکاسی می‌کند و برخی نیز ممکن است به این‌که او عکاسی می‌کند نقد داشته باشند، گفت: یک‌بار من، آقای کیارستمی - کارگردان سینما - و برخی دوستان در حال صحبت بودیم و کسی از جمع گفت که من از شهرتم استفاده می‌کنم و عکس می‌گیرم و به همین دلیل عکس‌هایم را می‌فروشم. آقای کیارستمی پاسخ جالبی به او داد و گفت «شما فکر می‌کنید رضا شهرتش را راحت به‌دست آورده؟ 30 سال به‌سختی برایش زحمت کشیده است». واقعیت این است که در همه این سال‌ها برحسب حضور طولانی‌مدت مقابل دوربین، هم نور را می‌شناسم، هم میزانسن یا حتی انواع لنز و ... اگر بلد نباشم نمی‌توانم مقابل دوربین خوب بازی کنم. باز هم این‌ها مهم نیست، از نظر من، دیدن مهم‌تر از نگاه کردن است.

او ادامه داد: عکاس فیلم کارش به‌مراتب سخت‌تر است. علاوه بر این‌که باید فضا و ژانر فیلم را بشناسد، باید از بازیگران هم شناخت داشته باشد، چون هر بازیگری در هر زاویه یا با هر لنزی، خوب نیست. در حقیقت، عکاس فیلم علاوه بر تسلط به کارش باید تا حدی کارگردانی بداند و فیلمبرداری بلد باشد. بسیاری از عکاسان سینما، فیلمبرداران بسیار خوبی هستند، اما دوست دارند عکاسی را ادامه بدهند. بسیاری از عکاسان خوب هم فیلمبرداران صاحب‌نامی در سینما شدند. من در فیلم‌هایی حضور داشتم که به‌دلیل نبود عکاس حرفه‌ای، در نهایت عکس خوبی از فیلم باقی نماند و در فیلم‌هایی هم حضور داشتم مثل تجربه اخیرم در فیلم «بارکد» که در خدمت آقای محمد فوقانی بودیم وعکس‌های بسیار خوبی از فیلم داریم.

در پایان این نشست، علی نیک‌رفتار - رئیس انجمن عکاسان سینما - و حافظ احمدی - رئیس سابق انجمن - تقدیرنامه، نشان و کارت عضویت افتخاری انجمن عکاسان سینمای ایران را به رضا کیانیان اهدا کردند.

دیگر نشست تخصصی انجمن عکاسان سینمای ایران با عنوان «شاخصه‌های زیبایی شناسی در عکس فیلم» با حضور شهاب‌الدین عادل - مستندساز و استاد دانشگاه - برگزار شد.

عادل در ابتدای سخنانش گفت: ثبت فریمی از یک کار، حرف زیادی از اثر را بیان می‌کند. عکاس فیلم هم به‌لحاظ اهمیت این موضوع باید با تمرکز روی متن و موضوع کار آن لحظه‌ای را که گویای فیلم است، پیدا کند و این کنش انتخاب فریم و جدا شدن آن از بقیه قسمت‌ها، ارزش هنری ثبت لحظه را نشان می‌دهد.

او به دشواری این گرایش از عکاسی اشاره و اظهار کرد: عکاسی فیلم کار بسیار مشکلی است، چون از تعداد فریم‌هایی که در یک کار وجود دارد، هنرمند باید یکی را انتخاب کند و این گزینش، کار را دشوار می‌کند. در کنار این موضوع شیوه‌های گرفتن عکس هم متفاوت است و به گروه‌هایی مانند عکاسی واقع‌گرایانه، انتزاعی و تجریدی تقسیم می‌شود.

عادل درباره‌ی جزییات عکس فیلم‌ها نیز گفت: بیشتر عکس‌های فیلم واقع‌گرایانه هستند، چون عکس فیلم باید به اثر نزدیک و بیانگر آنچه جلوی دوربین است باشد و این نزدیکی در عکس‌های واقع‌گرایانه بیشتر و به‌درستی نمود پیدا می‌کند و عکاس هم باید با وفاداری به محتوای کار، آنچه را روی می‌دهد، ثبت کند. عکس‌های انتزاعی نیز از همان فیلم گرفته شده‌اند، ولی به‌گونه‌ای که موضوع فیلم را نشان نمی‌دهند و این در حالی است که ما در سینما اینسرت اشیا نداریم و سعی در نمایش فضا و واقعیت است.

این منتقد سینما افزود: عکس انتزاعی می‌تواند لحظه‌ای از فیلم باشد، نه تمام کار. همچنین در فیلم اصولا عکس تجریدی نمی‌بینیم، چون فایده‌ای برای مخاطب ندارد، چون در جهان بیرونی عینیت ندارد. پس عکس فیلم یا ساختار واقع‌گرایانه دارد یا گاهی به‌ندرت انتزاعی، اما نکته دیگری که اهمیت دارد ثبت کنش‌های فیزیکی و درونی است.

عادل با نمایش عکس‌هایی از فیلم‌هایی مانند «گلادیاتور»، «الماس خونی» و ... درباره‌ی ثبت کنش‌ها، اظهار کرد: ثبت کنش فیزیکی دشوارتر است، البته این امر امروزه با آمدن دوربین‌های پیشرفته آسان‌تر شده است. همچنین این ثبت، گاهی آگاهانه است و گاهی بعد از گرفتن عکس، زیبایی موجود در آن نمود پیدا می‌کند. علاوه‌ بر این، قرار گرفتن در شرایط کاراکترها موجب نمایش تصویری خلاقانه می‌شود و حتی کادر مورب کنش حرکت قوی‌تری دارد.

او ادامه داد: برخی معتقدند که ثبت و نمایش کنش بازیگر مهم است، ولی من بر این عقیده‌ام بیشتر از کنش بازیگر باید به حس و لحظاتی که فیلم را بازگو می‌کنند، پرداخت. این نظر شخصی من است و مخالفانی هم دارد، اما اصولا عکس‌هایی که بازیگران به دوربین نگاه می‌کنند تصاویر قدرتمندتری هستند، ولی قبولاندن آن به مخاطب آسان نیست.

عادل در ادامه به عکاسی تئاتر و سینما اشاره کرد و گفت: فاصله بین عکاسی تئاتر و سینما زیاد نیست و تفاوت در ثبت فضا و شیوه آن است. در فیلم خیلی اوقات عکاسان نمی‌توانند قاب را ببینند و فقط از حدود اندازه‌ی نما بی‌آن‌که از وجوه کادر با خبر باشند، اطلاع دارند. این موضوع کار را سخت می‌کند، به همین جهت عکاس لازم است فیلم را بشناسد، به آن بیدیشد و با کادر فیلم تصویرش را تطبیق دهد.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: فیلم با گذشت زمان تا حدی از یادها می‌رود، اما عکس در آرشیو به‌عنوان سند باقی می‌ماند و به همین جهت اهمیت دارد. عکس‌های مهم نیز تصاویری‌اند که ماندگار و جاودانه باشند و ما بتوانیم از طریق تک‌عکس‌ها، ماهیت فیلم را تشخیص دهیم و عکس در یک فریم باید 120 دقیقه از فیلم را نشان دهد.

در پایان این نشست، علی نیک‌رفتار - رئیس انجمن عکاسان سینمای ایران - با اهدای لوحی از این هنرمند تقدیر کرد.