سیاست امام برای ایجاد تعادل در ساختار قدرت

صدای ایران- شورای انقلاب به عنوان اولین و بنیادی ترین ارکان قدرت سیاسی و عالی ترین نهاد تصمیم گیری در کشور بعد از امام خمینی(س)، در تاریخ 22 دی ماه 57 با پیام امام  موجودیت یافت(صحیفه امام،ج5،ص426). بنیان این شورا در آذرماه همان سال در پاریس و بعد از مشورت امام خمینی با برخی عناصر سرشناس نهضت از جمله آیت الله مطهری، آیت الله طالقانی، آیت الله بهشتی و ... ریخته شد.

بعد از تصمیم به تشکیل شورای مذکور، امام خمینی(س) یک گروه 5 نفره از روحانیون مورد اعتماد خود با محوریت آیت الله مطهری را مسئول شناسایی افراد واجد صلاحیت برای عضویت در شورای انقلاب کرد. این هسته 5 نفره اولیه شامل آیات استاد شهید دکتر مطهری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی، دکتر شهید محمد حواد باهنر و دکتر شهید بهشتی بود که بعدها با عضویت افراد دیگری همچون آیت الله مهدوی کنی، آیت الله طالقانی، آیت الله خامنه ای، مهندس بازرگان، دکتر سحابی، احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس کتیرایی، سرلشکر قرنی، سرتیپ مسعودی و عباس شیبانی تکمیل شد. با توجه به اینکه تا پایان این شورا ترکیب آن مرتبا عوض می شد، افراد دیگری نیز در مقاطع خاص به شورا وارد شده و در مقاطع دیگر از آن خارج می شدند. از جمله ای آن افراد می توان به مهندس میر حسین موسوی، بنی صدر، قطب زاده، ابراهیم یزدی، حبیب الله پیمان نیز اشاره کرد و در ماه های بعد افراد دیگری نیز به آن اضافه شدند.

امام در پیام بسیار مهم خود در 22 دی ماه 57، که چند روز قبل از عزیمت شاه از کشور، صادر شد، اعلام کرد:

«به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام «شورای انقلاب اسلامی» مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است؛ از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیۀ آن را فراهم سازد. دولت موقت در اولین فرصت که مناسب و صلاح دانسته شود به ملت معرفی و شروع به کار خواهد نمود».(همان)

به گفته آیت الله هاشمی رفسنجانی، در آغاز کار، شورا یکبار در هفته و سپس دوباره به طور مخفی در منازل افراد تشکیل جلسه می داد و تصمیمات اخذ شده در این جلسات بلافاصله با امام در میان نهاده می شد و پس از کسب تکلیف از ایشان به مرحله اجرا درمی آمد. از اقدامات مهم شورای انقلاب قبل از پیروزی، مذاکرات با مقامات نظامی و نیروهای مسلح، دیدارهای دیپلماتیک، ترتیب دادن مسافرت بختیار به پاریس برای ملاقات امام خمینی، مأموریت انتخاب رئیس دولت موقت بود. همچنین در این مقطع به طور خودجوش شورای انقلاب به عنوان طبیعی ترین شکل مدیریت در انقلاب مطرح و پذیرفته شد که تصمیم ها از آنجا هدایت می شد و بر کارها دو کمیته هایی که فعالیت داشت(همچون: کمیته سوخت و کمیته اعتصابات) نظارت می کرد.

همچنین این شورا به بررسی نحوه تعیین ساختار سیاسی بعد از انقلاب پرداخت و میاحثی همچون نحوه تشکیل دولت و تشکیل مجلس و ایجاد مجلس موسسان قانون اساسی از جمله بحث های مهم این شورا در این دوران بود.

با پیروزی انقلاب، شورای انقلاب با هدف پر کردن خلأ قانونگذاری در شرایطی که هیچ نهاد انقلابی اعم از قانونی و غیرقانونی وجود نداشته، تشکیل و فعایت خود را اعلام کرد.

اسامی اعضای شورا انقلاب که قبلا ذکر شد به دلیل مسائل امنیتی در ابتدا به صورت محرمانه باقی ماند و هیچ گاه فاش نشد و بعضا پیش می آید که در مطبوعات از یکسری افراد به عنوان عضو شورای انقلاب سخن گفته می شد، در حالی که بعدها مشخص شد، عضو شورا نبوده اند.

در مورد ریاست شورا نیز اطلاعات دقیقی وجود نداشت، اما بعدها مشخص شد که آیت الله مطهری رئیس شورا بود و بعد از وی آیت الله طالقانی این امر را به عهده داشت. بعد از وی دکتر بهشتی این سمت را به عهده گرفت همچنین بعد از استعفای دولت موقت و انتقال مجدد بازرگان به شورای انقلاب، بسیاری از جلسات مخصوصا آخرین جلسه شورا در 26 تیر 59 با ریاست ایشان برگزار شد.

با یک نظر کلی به ترکیب اعضای شورای انقلاب، مشخص می شود که امام به جهت تعادل در قدرت و اقناع کلیه جریانات سیاسی مفید انقلاب ترجیح می دادند که اعضای این شورا تلفیقی از دو گرایش روحانیون مذهبی نزدیک به خویش و ملی-مذهبی های میانه رو باشد. اما در نهایت به دلیل تسلط کمّی و نفوذ بیشتر افراد روحانی بر شورا، نتیجه صورت جلسات آن، بازتاب نگرش انقلابی و دینی بود...چنان که... شورای انقلاب به عنوان نهاد قانون گذاری و نماینده جناح انقلابی در مقابل میانه رو های بعضا لیبرال که در دولت موقت اکثریت را داشتند، قرار گرفت.

منبع: کتاب تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران(نویسنده: دکتر یحیی فوزی)