"دولت بعدی آنکارا در قبال سوریه ملایم‌تر خواهد بود"
تشکیل دولت بعدی ترکیه بدون حضور حزب «عدالت و توسعه» را امری نامحتمل می‌داند با این حال، بر این باور است که حتی در صورت حضور آن حزب نیز سیاست ترکیه در قبال بحران سوریه «ملایم‌تر» از قبل خواهد شد چراکه مسئولان بلندپایه حزبی نیز متوجه تأثیرات منفی حمایت بی‌شائبه از گروه‌های مسلح مخالف دولت سوریه از سوی آنکارا شده‌اند. «شریف اونور باهچجیک» استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه فنی خاورمیانه ترکیه، در گفت‌وگو با «شرق» اشاره کرد که احزاب اپوزیسیون «جمهوری‌خواه خلق» و «حرکت ملی» خواستار روابط صمیمانه و دوستانه‌تر با ایران و همکاری بیشتر تهران - آنکارا در بحران سوریه هستند.
ارزیابی‌تان درباره تغییرات احتمالی در سیاست خارجی ترکیه پس از انتخابات اخیر چیست؟ آیا گمان می‌کنید که ترکیه وارد دوران تازه‌ای در عرصه دیپلماسی و سیاست خارجی خواهد شد؟
خیلی زود است که بخواهیم درباره تغییرات سیاست خارجی ترکیه پس از انتخابات، پیش‌بینی‌ای انجام دهیم. روشن نیست که آیا سیاست خارجی می‌تواند به‌عنوان یک عامل تأثیرپذیر از نتایج انتخابات در نظر گرفته شود یا خیر. همچنین، تغییر احتمالی در سیاست خارجی به نوع شکل‌بندی و ترکیب کابینه جدید بستگی خواهد داشت. این موضوع را می‌توان در کاهش آرای رأی‌دهندگان حزب عدالت و توسعه در مناطق مرزی ترکیه و سوریه به‌طور قابل‌توجهی مشاهده کرد. با این حال، می‌توان انتظار برخی تغییرات در این زمینه را داشت.
نظرتان درباره نقاط ضعف و قوت سیاست خارجی دولت عدالت و توسعه چیست؟
خیزش‌های عربی چالش قابل‌توجهی برای سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر بوده است. این تحولات در روابط ترکیه با جهان غرب چالش‌هایی را ایجاد کرده و باعث ایجاد بی‌ثباتی‌هایی در بسیاری از مناطق خاورمیانه شده است که ترکیه از نظر سیاسی و اقتصادی در آنجا در طول یک دهه گذشته سرمایه‌گذاری کرده بود. کاربرد اصطلاح «نسل‌زدایی ارامنه» از سوی «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه در اظهارات اخیرش نشان داد که روابط ترکیه با روسیه نیز در معرض خطر قرار گرفته است. باوجوداین، انتخابات اخیر در قبرس شمالی ترک‌نشین و تحولات در حوزه ژئوپلیتیک انرژی می‌تواند به آنکارا برای احیای روابط خود با اتحادیه اروپا کمک کند.
ارزیابی شما درباره میراث «به‌صفررساندن مشکلات با همسایگان» داووداوغلو چیست؟ نظر شما درباره تصمیمات استراتژیک او در مقام وزیر امور خارجه و در کسوت یک سیاست‌مدار به‌عنوان نخست‌وزیر ترکیه چیست؟
اصل «به‌صفررساندن مشکلات با همسایگان» معیاری کاملا معقول در زمانی است که در همسایه ترکیه بی‌ثباتی وجود دارد. منطقه‌ای باثبات با نظام‌های سیاسی پایدار می‌تواند شریکی واقعی در راستای منافع ملی ترکیه باشد. باید توجه داشت که حزب عدالت و توسعه خود بر شعار آتاتورک مبنی بر «صلح در خانه، صلح در جهان» تأکید کرده بود. در عمل اما این اصل با چالش‌هایی در حل منازعات طولانی‌مدت مواجه بوده و نشان داد که کارایی خود را از دست داده است. واقعیت آن است که بسیاری از تنش‌های موجود در روابط ترکیه با همسایگانش محدود به روابط دوجانبه نمی‌شود بلکه ناشی از بی‌ثباتی در منطقه است.
برای مثال، می‌توان به دیدگاه منفی جمهوری آذربایجان در قبال «ایجاد روابط حسنه» میان ترکیه و جمهوری ارمنستان اشاره کرد. علاوه بر این مشکلات، که به‌طور خاص از بهار عربی ناشی می‌شود، ورود حزب عدالت و توسعه به اختلافات سیاسی داخلی نیز تناقض‌هایی را ایجاد کرده است. حمایت ترکیه از اخوان‌المسلمین یا جنبش‌های مشابه باعث مداخله بیشتر آن حزب در امور داخلی کشورهای همسایه شده و همین موضوع سبب شده تا تأکید بر ثبات و «به‌صفررساندن مشکلات با همسایگان» به حاشیه رانده شود.
آیا گمان می‌کنید باید انتظار تغییرات جدی در سیاست خارجی ترکیه به‌خصوص در قبال داعش را داشته باشیم؟ شما با این نظر که ترکیه از داعش به‌عنوان ابزاری در راستای دستیابی به اهدافش بهره می‌برد تا چه اندازه موافق هستید؟
همان‌گونه که اشاره کردم در حال حاضر، با عدم قطعیت در حوزه سیاسی ترکیه مواجه هستیم. دشوار بتوان ترکیب دولت بعدی را پیش‌بینی کرد. گزارش‌هایی وجود دارند که نشان می‌دهند حملات اخیر علیه تجمع هواداران حزب «دموکراتيك خلق‌ها» در دیار بکر کار شبه‌نظامیان داعش بوده است. اگر این موضوع صحت داشته باشد، ما می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که ترکیه تلاش خود برای محدودکردن فعالیت‌های داعش در ترکیه را افزایش خواهد داد. با این حال، در عرصه خارجی حلقه‌های خاصی در جامعه سیاست‌گذاران امنیتی در ترکیه حضور دارند که بر این باورند واحد‌های کردی دفاع مردمی، خطری بزرگ‌تر از داعش هستند.
نتایج انتخابات ترکیه حاوی چه پیامی برای ایران بود؟ آیا گمان می‌کنید ناکامی اخیر حزب عدالت و توسعه به نفع سیاست خارجی ایران در خاورمیانه خواهد بود؟
روابط با ایران بخشی از بحث‌های عمومی در طول دوران انتخابات نبود. با این حال، به گمانم منطقی است که انتظار نزدیک‌ترشدن ایران و ترکیه به یکدیگر در آینده نزدیک را داشته باشیم.
در میان احزاب سیاسی ترکیه از جمله حزب «جمهوری‌خواه خلق»، «حرکت ملی» و «دموکراتیک خلق‌ها» کدام یک در عرصه سیاست خارجی قوی‌تر هستند؟ با مقایسه‌ای میان احزاب سیاسی و برنامه‌های آنان در عرصه سیاست خارجی به نظرتان کدام یک بهتر منافع ملی ترکیه را تأمین می‌کنند؟
هر دو حزب «جمهوری‌خواه خلق» و «حرکت ملی» دارای کادرهای باتجربه‌ای هستند که از دانش کافی درباره اوضاع منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردارند. حزب «دموکراتیک خلق‌ها» حزبی تازه‌تأسیس است و تمرکز عمده خود را روی مسائل هویتی و موضوعات مرتبط با عدالت اجتماعی قرار داده است. ارزیابی طرح‌های سیاست خارجی این احزاب در نهایت به دیدگاه افراد برتر و تصمیم‌گیرنده در احزاب بستگی دارد. با این حال واضح است که ترکیه به رویکردی چندجانبه‌تر در حوزه سیاست‌گذاری خارجی نیاز دارد. احزاب «جمهوری‌خواه خلق» و «حرکت ملی» مانیفست‌هایی را ارائه دادند که به چنین درکی نزدیک‌تر است.
سیاست خارجی کدام یک از احزاب سیاسی ترکیه به منافع و رویکرد ایران نزدیک‌تر است؟
حزب «جمهوری‌خواه خلق» در برنامه انتخاباتی خود اعلام کرد که خواستار ادامه سیاست سنتی خود مبنی بر دوستی با ایران است. حزب «حرکت ملی» نیز خط مشابهی را دنبال می‌کند. حزب «دموکراتیک خلق‌ها» در مانیفست انتخاباتی خود اشاره‌ای به ایران نداشت. ایران و ترکیه روابط پیچیده و چندوجهی با یکدیگر دارند. با این حال، سیاست خارجی احزاب «جمهوری‌خواه خلق» (کمالیست‌ها) و حزب «حرکت ملی» (ملی‌گرایان افراطی) به سیاست ایران در مقایسه با سیاست‌های حزب عدالت و توسعه نزدیک‌تر است. این موضوع را به‌خصوص در مورد بحران سوریه می‌توان مشاهده کرد.
موضع احزاب جمهوری‌خواه خلق، حرکت ملی و دموکراتیک خلق‌ها در قبال کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و رژیم اسرائیل چگونه است؟ حضور هر یک از آنان در دولت آینده ترکیه چه تأثیری بر روابط ترکیه و رژیم اسرائیل خواهد گذاشت؟
روابط ترکیه با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است. به‌طور خاص می‌توان به افزایش روابط ترکیه و قطر در این سال‌ها اشاره کرد. در دولتی بدون حضور حزب عدالت و توسعه، ترکیه منافع کمتری در نزدیکی به قطر خواهد داشت. انتظار می‌رود که در دولتی با حضور حزب جمهوری‌خواه خلق و حزب حرکت ملی، ترکیه روند عادی‌سازی روابط با رژیم اسرائیل را دنبال کند. این موضوع می‌تواند به آنکارا کمک کند تا نقش مؤثری در مسئله فلسطین ایفا کند.
در مانیفست احزاب سیاسی ترکیه در انتخابات پارلمانی اخیر چندان به موضوع سیاست خارجی آن کشور پرداخته نشده بود و تمرکز عمده روی مسائل داخلی به‌خصوص سیاست‌های اقتصادی بود. به نظرتان علت این موضوع چه بوده است؟
به‌طور سنتی، مردم ترکیه چندان به مسائل مرتبط با سیاست خارجی علاقه‌ای ندارند. فقدان موفقیت چشمگیر در حوزه سیاست خارجی در سال‌های اخیر مانع از آن شده تا حزب عدالت و توسعه بر مسائل مرتبط با این حوزه در انتخابات تأکید کند. نشانه‌هایی از بدترشدن وضعیت اقتصادی در ترکیه، روند مذاکرات صلح با کردها و مسائل مطرح درباره تغییر نظام پارلمانی به ریاستی در حوزه گفتمان عمومی ترک‌ها همگی از جمله عواملی بوده‌اند که سبب شدند تا مسائل مربوط به سیاست خارجی توجه چندانی را به سوی خود جلب نکنند.
پس از تشکیل دولت ائتلافی در ترکیه سیاست آن کشور در قبال بحران سوریه چه خواهد بود؟ آیا به نظرتان باید منتظر وقوع تغییرات اساسی در این زمینه بود؟
در مورد تشکیل دولتی ائتلافی بدون حزب عدالت و توسعه گزینه‌ای که تحقق آن بسیار نامحتمل به نظر می‌رسد، می‌توان انتظار تغییر سیاست در قبال بحران سوریه را داشت. در آن صورت می‌توان انتظار ایجاد فرصت بیشتر برای همکاری میان ایران و ترکیه را داشت. حتی در صورتی که دولتی با حضور حزب عدالت و توسعه نیز تشکیل شود، ما می‌توانیم انتظار سیاستی ملایم‌تر را در قبال بحران سوریه داشته باشیم؛ چراکه حزب عدالت و توسعه متوجه شده در برخی از جنبه‌های سیاست‌گذاری خارجی تصمیماتی را اتخاذ کرده که باعث خدشه‌دارشدن اعتبار ترکیه در مناطق جنوب شرقی کشور شده است. با این حال، در صورت حضور حزب عدالت و توسعه نمی‌توان انتظار همکاری بیشتر میان ایران و ترکیه را درباره بحران سوریه داشت.