خاورمیانه؛ رویارویی بزرگتری در پیش است؟

از سال 2003 میلادی با حمله آمریکا به عراق و سرنگونی نظام بعثی صدام تحولات خاورمیانه هم چنان به سوی جنگ و توسعه آن پیش می‌رود. در آن روز هیچکس فکر نمی‌کرد که تحولات خاورمیانه به اینجا برسد که در آستانه یک انفجار بزرگتر قرار دارد.

به گزارش ایسنا، تحولات موسوم به بهار عربی که در سال 2009 در شمال آفریقا آغاز شد یکی به لیبی و دیگری به سوریه ختم شد و هر دو را به کام جنگ و نابودی سوق داد اما همه نگاه‌ها و بسیج نیروها اکنون متوجه سوریه است. به راستی پس از حدود چهار هفته از حضور پرقدرت نیروی هوایی روسیه در این نقطه از جهان چه می‌گذرد که هیچ فصل مشترکی بین طرف‌های درگیر وجود ندارد؟ و همه طرف‌ها به رغم سخن از حل سیاسی به سوی بسیج بیشتر قوا حرکت می‌کنند؟

وزیر خارجه قطر هم از جنگ علیه سوریه سخن می‌گوید. وی معتقد است اگر لازم باشد به همراه ائتلاف سعودی – ترکی به سوریه حمله می‌کنند.

وزیر خارجه سعودی نیز می‌گوید بشار اسد هیچ جایگاهی در آینده سوریه ندارد و با آغاز روند تشکیل دولت انتقالی باید از قدرت کناره گیری کند. وی معتقد است سقوط داعش و پیروزی بر آن منوط به خروج اسد از قدرت در نظام سوریه است، معنای مخالف این جمله آن است که تا بشار اسد است داعش هم در سوریه و عراق هست.

اتحادیه اروپا از زبان موگرینی، وزیر خارجه اتحادیه اروپا می‌گوید تنها سهم رییس جمهور سوریه از دوره انتقالی دوره ای کوتاه مدت است و او نمی‌تواند در آینده سیاسی سوریه حضور داشته باشد.

ترکیه نیز با موضع داووداوغلو و پس از دیدار بشار اسد از مسکو آرزو کرد که ایکاش او هیچگاه از مسکو به دمشق باز نمی‌گشت و تاکید کرد که حضور کوتاه مدت و نه بلند مدت بشار اسد در دوره انتقالی را می‌پذیرند.

آمریکایی‌ها نیز همان حرفهای سابق را می‌زنند و میگویند که بشار اسد نمی‌تواند در آینده سوریه جایی داشته باشد.

ماریا زاخاروف، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز می‌گوید همه چیز به حمایت مالی و لجستیک از تروریست‌ها و داعش در سوریه مرتبط است و برخی دولتها مواضعشان با اعمالشان همخوانی ندارد و به رغم اظهارات سیاسی در محکومیت تروریسم همچنان به حمایت مالی و نظامی از تروریستها در سوریه ادامه می‌دهند. اشاره وی به سعودی است که به قول عادل الجبیر تا بشار اسد در قدرت است پس داعش هم هست!

امیرعبداللهیان، معاون وزیر خارجه کشورمان نیز تاکید کرده است اگر لازم باشد مشاوران نظامی بیشتری به سوریه اعزام خواهند شد، گر‌چه پیش از آن بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در دمشق و پس از دیدار با بشار اسد اعلام کرد اگر دولت سوریه درخواست اعزام نیرو از ایران را بکند ایران آماده بررسی آن است.

شاید از همه مواضع مهمتر لحن جنگ طلبانه وزیر خارجه سعودی در کنفرانس خبری مشترک با اشتاین‌مایر، وزیر خارجه آلمان در جریان سفر اخیر وزیر خارجه آلمان به ریاض بود که از تهران به آنجا رفته بود. وزیر خارجه سعودی در این نشست خبری از اصطلاحاتی همچون "ایران اشغالگر سرزمینهای عربی است"، "نفوذ ایران در منطقه رو به افزایش است"، "با همه قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی در برابر ایران می‌ایستیم"، "همه قدرت خود را در برابر ایران به کار می‌گیریم"، "ایران یک دولت جنگجو است" و "ایران هیچ نشانه‌ای از حسن همجواری ندارد" استفاده کرد، اصطلاحات و کلماتی که انگار بین دو کشور جنگی تمام عیار در حال شکل گیری است. این همه در حالی است که پادشاهی سعودی جنگ خود در یمن را به ادعای برخی از کارشناسان نظامی و سیاسی‌اش به مثابه تمرین جنگ با ایران می‌داند و از جمله این که معتقدند در حملات هوایی به یمن، سعودی تلاش کرده است که نشان دهد نیروی هوایی سعودی دست برتر را در منطقه در پیش دارد؛ امری که با قدرت نمایی موشکی ایران تحت عنوان شهرهای موشکی زیرزمینی ایران روبه‌رو شد.

و اما بازگردیم به سوریه جایی که میدان رویارویی سوریه، روسیه، ایران، عراق و ائتلاف مقاومت با آمریکا، سعودی، ترکیه، قطر و ائتلاف مجموعه‌های مسلحی همچون داعش و جبهه النصره و ارتش موسوم به آزاد سوریه است.

نیروی هوایی ارتش روسیه به حمایت مستقیم از نظام و ارتش سوریه دست زد و هم زمان با دخالت مستقیم روسیه، جنگ در جبهه‌های حلب، لاذقیه، حماه و حمص شدت گرفت و اکنون جبهه‌های جدیدی در غوطه شرقی دمشق در حال باز شدن است امری که کفه نظامی را به شدت به سود نظام سوریه تغییر می‌دهد.

سه هفته پس از این تحول نظامی بشار اسد، رییس جمهور سوریه در میان بهت و حیرت ائتلاف آمریکایی، در مسکو به دیدار پوتین می‌رود، دیداری که فراتر از یک نمایش رسانه‌ای برای قدرت داشتن بشار اسد است. این دیدار فصل جدیدی از رویارویی بزرگ دو ائتلاف در برابر یکدیگر است، رویارویی بزرگی که با اضافه شدن چین به ائتلاف اول (روسیه، سوریه، ایران، عراق) میزان قدرت نبرد دو طرف بیشتر نمایش داده خواهد شد. خروجی این رویارویی دو حالت بیشتر نیست، یا آن که راه حلی سیاسی است و یا آن که توسعه جنگ در سوریه و خاورمیانه که می‌تواند انفجار بزرگتر این منطقه از سال 2011 تاکنون را به دنبال داشته باشد. حتی اگر خروج یک راه سیاسی نیز در پیش باشد اما پیش از آن نیز آخرین رویارویی‌های بزرگ نظامی در سوریه نیز رخ خواهد داد.

روسیه پس از دیدار بشار اسد از مسکو به سرعت دروازه‌های گفتگوی سیاسی را بار دیگر با آمریکا، سعودی، ترکیه، اردن و مصر گشود که مفاد اصلی آن این بود که حذف بشار اسد از معادله سیاسی سوریه محال است. این روند نشان می‌دهد که بیانیه ژنو 1 سوریه دیگر جایی در راه حلهای سیاسی سوریه ندارد زیرا اکنون روسیه با توان نظامی خویش در سوریه حضور دارد؛ روندی که نشان می‌دهد شکل گیری ائتلاف نظامی قطر، ترکیه و سعودی برای حمله نظامی به این کشور دیگر جایی برای عرض اندام ندارد زیرا شکل گیری چنین تحولی به معنای جنگ مستقیم با روسیه در سوریه است.

تصور این که گشایش این گفتگوها و مشاوره‌های سیاسی پس از دیدار بشار اسد از مسکو شکل گرفته بسیار بعید است و بدون تردید مسکو دیدار بشار اسد با این گشایش‌های سیاسی را در یک زمان طراحی کرده است و با آن که نامی از ایران در این فتح بابهای جدید نیست اما غایب حاضر بزرگ است.

محصول تلاشهای سیاسی روسیه پس از حضور مستقیم در سوریه، برگزاری دیدار چهارجانبه روسیه، آمریکا، ترکیه و سعودی در وین است که جمعه گذشته برگزار شد که باید منتظر تحولات ماند و دید نتایج آن به کجا می‌رسد، روندی که با لجاجت و دشمنی ریاض با تهران باعث شده است تا ایران در این مذاکرات حضور نداشته باشد؛ امری که به اعتقاد مشترک روسها و آمریکایی‌ها می تواند به شکست این این دیدارهای چهارجانبه بینجامد.

روسها یکبار تلاش کردند تا بین سوریه و سعودی بابی جدید برای گفتگو ایجاد کنند که ماحصل آن دیدار مخفیانه علی مملوک، رییس دفتر امنیت ملی سوریه از ریاض بود که سیر تحولات بعدی نشان داد ثمره زیادی نداشته است و این یعنی این که سعودی و روسیه نقطه تلاقی در تحولات سوریه پیدا نکرده‌اند و همه دیدارهای مقامات سعودی از مسکو برای قانع کردن روسیه جهت خروج از بحران سوریه بی نتیجه بوده است. از سویی دیگر سعودی در موضع خود در حمایت از مجموعه‌های تروریستی سوریه عقب نشینی نکرده است چنانچه زاخاروف، سخنگوی وزارت خارجه روسیه بدون ذکر نام سعودی به آن اشاره کرده است.

اگر مذاکرات روس‌ها و آمریکایی‌ها در وین به شکست کشانده شود آنگاه ائتلاف آمریکایی در سوریه یعنی هم پیمانانش همچون سعودی و ترکیه به سوی حمایت بیشتر از مجموعه‌های تروریستی در سوریه و به خصوص جبهه النصره و جیش الفتح و ارتش موسوم به آزاد سوریه اقدام می‌کنند که این یعنی گشایش جدید جبهه‌های جنگ در سوریه و رویارویی با ارتش روسیه در سوریه. این گمانه زنی یعنی آن که سعودی و ترکیه همه امکانات خویش را به کار خواهند گرفت تا داعش، جبهه النصره، جیش الفتح و ارتش آزاد سوریه به اتحادی نامقدس علیه نظام سوریه دست بزنند و این همان رویارویی بزرگ در خاورمیانه تلقی خواهد شد که دامنه آن از یمن تا سوریه را فراگرفته و تبدیل به رویارویی بزرگ با ابعاد بین‌المللی در خاورمیانه خواهد شد و این همان گرداب بزرگی است که آمریکا با خروج از عراق در سال 2011 از عراق ایجاد کرد تا با حمایت از مجموعه‌های تروریستی، نظام مقاومت در برابر اسرائیل و ائتلاف ایران، سوریه و مقاومت اسلامی را ریشه کن و امنیت کامل این رژیم را تامین کند؛ گردابی که پس از تحولات کرانه غربی و قیام سوم مردم فلسطین می‌تواند پای اسرائیل را به این رویارویی بزرگ باز کند.