«خندوانه»؛ چگونه دومین برنامه پربیننده تاریخ تلویزیون شد؟

صدای ایران؛ محمدرضا صمدی مقدم - برنامه «خندوانه» که در انتهای پخش سری دوم خود است؛ در دوران پخش خود توانست توجه طیف وسیعی از جامعه را به خود جلب کند. موفقیت این برنامه به حدی بود که «گاردین» در گزارشی به پخش برنامه خندوانه در ایران و استقبال ایرانی‌ها از استندآپ کمدی آن پرداخت. گاردین با اشاره به نقاط قوت سازندگان این برنامه بویژه حضور شخصیت عروسکی جناب‌خان، تلاش برنامه خندوانه را زیرکانه و موفق دانست و در کنار معرفی بخش های مختلف برنامه به توصیف فضای شاد و کمدی آن پرداخت. 

اقبال از خندوانه در داخل هم به حدی بود که سعید حدادیان، مداح مشهور در تریبون عمومی ماه رمضان امسال به تمجید از آن پرداخت. وی در سخنانش گفت: « همین آقای رامبد جوان چند سال پیش یک روز در دهه محرم اینجا بود و با ما عزاداری کرد و از دوستان بنده است. من حدود یک ماه پیش با ایشان تماس گرفتم و گفتم به نظر من تو مجاهدی در راه خدا. من چون برنامه‌ات را کامل ندیدم نمی‌توانم راجع به همه‌اش اظهارنظر کنم اما اینکه یک نفر در جمهوری اسلامی ایران به عنوان هنرمند، رسالتی بر دوشش است که زیر سایه اسلام می‌شود خندید، خنده‌ای که در آن گناه نباشد. این خیلی ارزشمند است این همه مخاطب جذب کند. خیلی از هنرمندان این جور که شما زحمت می‌کشید نمی‌توانند و می‌گویند اگه یک سری از واژه‌ها نباشد نمی‌شود خندید ولی شما مؤدبانه می‌خندانید و این نکته است.»

شاید بهترین توصیف از خندوانه را رامبد جوان در مصاحبه ای که با روزنامه شرق داشته بیان کرده است. «هدف ما این است که وجود همه مشکلات، مردم به خودشان یادآوری کنند که می‌توانند حالشان را خوب کنند و هیچ‌کس در این امر به اندازه خودشان موفق نخواهد بود».

خندوانه توانست در برنامه روزمره زندگی مردم بخشی را به خود اختصاص دهد. و اما در تحلیل اینکه چرا خندوانه با چنین استقبال عمومی روبرو شد می توان به یک سری علتها و سنت شکنی ها اشاره کرد.

اولین و شاید مهمترین علت موفقیت خندوانه را می توان سعی در شاد کردن و خنداندن مردم، آن هم با نکات ظریف و بدون توهین و تمسخر دانست. در زمانی که جامعه با سیلی از مشکلات اجتماعی و اقتصادی مواجه است و در این حال گریاندن بسیار راحت تر  از خندان است؛ رویه ای که بسیاری برنامه تلویزیون نیز آن را در پیش گرفته اند اما این برنامه سعی کرده کالای نایابی را عرضه کند و مهمتر از همه انکه بر خلاف طنازی های عرف جامعه سعی کرده ایجاد این شور و شعف بدون هیچ تمسخر و توهینی باشد و  هم نکات آموزشی فراوانی در قالب طنز به جامعه آموزش دهد.

قطعا هر پروژه و برنامه ای برای موفقیت نیاز به یک تیم کارآمد و خلاق دارد. در دنیای رقابتی کنونی کمتر نمونه ای را می توان یافت که به صورت انفرادی و بی هیچ نوآوری بتواند موفق باشد. خندوانه نیز از این قانون مستثنا نیست. از دیگر علل موفقیت این برنامه را با نگاهی به عوامل پشت صحنه، می توان حضور چهره های سرشناسی چون بهروز بقایی و محمدرضا شهیدی فر با سابقه ای درخشان و طولانی در تلویزیون ایران نام برد که هر یک دارای برنامه های موفق و ماندگاری هستند. کارگردانی پشت صحنه را شهیدی فر انجام می دهد و برنامه های خارج از استودیو هم توسط تیم های مختلفی به سرپرستی بهروز بقایی مدیریت می شوند. یک تیم ایده‌پردازی قوی متشکل از رامبد جوان، بهرام عظیمی، رضا شهیدی‌فرد و سجاد افشاری نیز در پشت صحنه این برنامه فعالیت دارند. البته مشخص است حضور یک تیم قدرتمند صرفا نمی تواند باعث موفقیت و محبوبیت برنامه ای شود، چون در صورت عدم وجود خلاقیت کافی شکست سرانجام آن خواهد بود. خندوانه از ابتدای کار سعی کرده بود برنامه ای نو و غیرتکراری را عرضه کند. استفاده از تماشگران و قابلیت آنها بعنوان اعضایی فعال و تاثیر گذار در روند اجرای برنامه و نه فقط برای حضور فیزیکی صرف را میتوان از نکات خلاقانه آن دانست. اما اوج ابداع و شاهکار این برنامه طراحی آیتم «مسابقه استند آپ کمدی» بود که بر خلاف سایر مسابقات تلویزیونی که معمولا کپی برداری ناشیانه دست چندمی از شبکه های ماهواره ای است به شکل خلاقانه ای ارائه شد. خندوانه در سری دوم خود به سراغ بازیگران کمدی و طنز سینما، تئاتر و تلویزیون رفت و از آنها خواست تا با اجرای زنده در مقابل مخاطبان استودیویی و خانگی تلویزیون پا به رقابتی بگذارند که مردم آن را داوری می‌کنند. رامبد جوان که همچنان بخش گفت‌وگویی خود را دنبال کرد و بسیار هم مورد اقبال قرار گرفت، با اضافه شدن این بخش خندوانه را وارد مرحله تازه‌ای از جذابیت کرد.

نکته دیگر در موفقیت خندوانه را می توان سپردن امور به اهلش دانست. در جامعه ای که در بسیاری از موارد برنامه ها و امور به افراد غیر متخصصش سپرده می شود و این در حالی که در دنیای کنونی مسئولیت ها با توجه به تخصص افراد به انان سپرده می شود و گواه موفقیتشان نیز در این زمینه است، این امر در خندوانه رعایت شده است. رامبد جوان که از بازیگران و هنرمندان توانا بویژه در عرصه طنز می باشد مدیریت کار را بر عهده دارد. او بارها نشان داده است که هم سنت شکن است و هم رگ خواب مخاطب را به خوبی می شناسد. شروع کار او با تلویزیون یک سریال مناسبتی با نام گمگشته بود که در آن زمان سریال موفقی شد و از آن به بعد سریال سازی مناسبتی در تلویزیون تداوم یافت. وی بعدها با ساخت دو فیلم پرفروش با نام «دختر ادم پسر حوا» و «ورود اقایان ممنوع» با مایه های شیرین طنز نشان داد که در این امر تبحر زیادی دارد. در واقع در راس قرار گرفتن چنین شخصیتی با پشتوانه قوی می تواند رمز موقیت هر برنامه ای باشد.

بدون شک یکی از کلیدی ترین عوامل موفقیت خندوانه قرار دادن امور اصلی و مشکلات مردم در قالبی طنز و با روایت عروسک محبوبی به نام «جناب خان» است. به عنوان مثال جناب‌خان شخصیت عروسکی برنامه‌ی تلویزیونی «خندوانه در یکی از برنامه ها با ماسک به استودیو آمد. رامبد جوان از این عروسک پرسید که چرا با ماسک به این برنامه آمده‌ای؟ و او هم در پاسخ گفت که به خاطر گرد و خاک. جناب خان با اشاره به هوای پر از گرد و غبار استان خوزستان گفت که جوانان خوزستانی همه باید از ماسک استفاده کنند و برای ما در این خطه ماسک و گرد و غبار چیز غریبی نیست. این عروسک که اهل ابادان است گفت که در خوزستان مردم گونی روی پشت‌بام‌ها می برند و پر از خاک می‌کنند و با این خاک هم خانه می‌سازند. جناب خان در این برنامه یا استفاده از ماسک و سخن گفتن درباره گرد و غبار خوزستان به نوعی دست به اعتراض زد تا افکار عمومی را بیش از پیش متوجه این مهم کند.

حرکتی زیبا و در عین حال زیرکانه رامبد جوان در این برنامه که موجب توجه بخش عمده ای از جامعه ایران شده را می توان این دانست که در برنامه هایش به تمامی اقشار جامعه پرداخت و از آنان یاد کرده و همه آنها را مورد توجه قرار داد. روال کار اینگونه بود که هر برنامه ای در ابتدای کار به صنف شغلی و یا گروه خاصی تقدیم می شد و ذکر نامشان برای آن مشاغل خوشایند بود.  عوامل «خندوانه» در ایتم های مختلف به سراغ مشاغل کمتر مورد توجه قرار گرفته می رفتند و گفتگویی صمیمانه با روایتی شیرین و در قالب پرسش و پاسخ با صاحبان این مشاغل انجام می دادند.

یکی دیگر از اقدامات قابل تحسین رامبد جوان در برنامه خندوانه دعوت از تعدادی از افغانی های مقیم ایران بود. در حالی که جمعیت فارس زبان افغانستان در ایران جمعیت قابل توجهی است اما متاسفانه کمتر برنامه ای به انان پرداخته است. 

سرور رجایی یکی از فعالان فرهنگی افغان که در این برنامه حضور داشت می گوید«دوست داریم چهره افغان ها همانگونه که هست و بر اساس واقعیت های اجتماعی این کشور نشان داده شود؛ چرا که در بین مهاجران افغانستان هم دکتر، مهندس و ... و هم کارگر داریم؛ از این رو چهره افغان های مهاجر باید بر اساس واقعیت های اجتماعی نشان داده شود و سیاه نمایی نشود. این فعال فرهنگی ادب و زبان فارسی اظهار داشت: پیش از پخش برنامه خندوانه عده ای از مهاجران با نگرانی به پخش این برنامه نگاه می کردند؛ چرا که کمتر در رسانه ها حرف های دل مهاجران بیان شده بود، به همین دلیل آن افراد که تصور می کردند خندوانه نیز همانگونه است، ولی با پخش برنامه آنها عقب نشینی کردند.»

در یکی دیگر از قسمتهای برنامه رامبد جوان خانواده های شهدای دفاع مقدس اقلیتهای مذهبی را گرد هم اورد و با ذکر خاطرات شیرین به همه فهماند که در برای این اب و خاک همه خون داده اند و مهمتر از انکه وحدت رمز پیروزی است.

خندوانه توانست به ما بفهماند که به غیر از برنامه های ورزشی نیز می توان برنامه ای با مخاطب گسترده تولید کرد. اگر میزان مشارکت در مسابقه پیامکی و نظرسنجی یک برنامه را، راه مناسبی برای تخمین میزان محبوبیت آن برنامه بدانیم (همانطور که برای پربیننده بودن برنامه نود استدلال میشود). خندوانه را میتوان برنامه محبوب و موفق نامید زیرا این برنامه در این مدت توانسته است صاحب پیامکهای میلیونی باشد. سال های مدیدی است که «نود»» صدرنشین پیامک های دریافتی صداوسیماست و کسی نتوانسته حتی به دامنه های این قله نزدیک شود. در این چند سال هر گاه صحبت از پربیننده ترین برنامه تلویزیون شده، همه ذهن ها به سمت برنامه دوشنبه شب های عادل فردوسی پور رفته است. اما خندوانه توانسته است سایه به سایه نود حرکت کند و گاه از این رقیب قدر پیشی گیرد. یکی از مثالهای مشخص برای این مورد را میتوان این مورد ذکر کرد که در روزهای اخر شهریور ماه در شبی که 90 شاید یکی از بی سوژه ترین شب های فصلش را در روزهای تعطیلی لیگ پشت سر می گذاشت، خاطرات غلامعلی حدادعادل و شوخی های جناب خان با رئیس فرهنگستان هنر خیلی سریع به بحث بسیاری از گروه های مجازی تبدیل شد و صبح سه شنبه، اکثر رسانه ها فارغ از پرداختن به برنامه نود تحت تاثیر برنامه خندوانه بودند. اتفاقی که در همه سال های گذشته، کمتر رخ داده بود و کسی انتظارش را نداشت.

خندوانه به ما فهماند که اگر نیاز جامعه را دانست و تخصص و خلاقیت نیز همراه ان باشد نیازی نیست که حتما در شبکه های اصلی تلویزیون پخش شود. رامبد جوان که دلیلش برای ساخت برنامه را چیزی غیر از نیاز جامعه به خنده نمی داند، از یک سال گذشته تا امروز با همین اکسیر ، توانسته از شبکه نسیم به دومین برنامه پر بیننده تاریخ تلویزیون تبدیل شود. برنامه ای که گستره نمایش آن نیز به فراگیری شبکه 3 نیست و مردم برای تماشایش باید دستگاه های پخش دیجیتال داشته باشند.