فاطمه معتمدآریا: اجازه نداشتم در کلاه قرمزی بازی کنم

اکران «یحیی سکوت نکرد» تمام و کمال این دلتنگی را از بین برد و بار دیگر معتمدآریا در قالب نقشی ظاهر شد که دیگر کسی را نمی‌توان غیر از او قالب آن تصور کرد. معتمدآریا برای بازی در نقش عمه در این فیلم موهای خود را کوتاه و با شمایلی کاملا متفاوت یکی از پیچیده‌ترین نقش‌هایش به لحاظ شخصیتی را بازی کرده است. اولین تجربه کاوه ابراهیم‌پور این روزها در سینماهای گروه «هنر و تجربه» روی پرده است و اکران فیلم، بهانه خوبی بود تا در حاشیه یکی از نشست‌های خبری فیلم به سراغ معتمدآریا برویم و گفت‌وگویی با او درخصوص مسائل مختلف انجام دهیم.

البته در تئاتر و سینمای ما هم از این دست بازیگران داشته‌ایم. نمونه‌اش خانم جمیله شیخی یا خانم چهره آزاد هستند که تا آخرین روزهای زندگیشان بازی می‌کردند. من هنوز خیلی زمان دارم تا به سن آن موقع‌های استادهای خودم برسم اما آنچه که باعث می‌شود یک بازیگر بتواند در این مسیر بماند اعتمادبه‌نفسی است که در حرفه‌اش دارد و نه هیچ‌چیز دیگر. من هنوز فکر می‌کنم خیلی کار هست که باید انجام دهم و خیلی راه‌های نرفته وجود دارد که باید آنها را طی کنم. ما چند بحث در بازیگری داریم: استار، سوپراستار و بازیگر. اینها لزوما با یکدیگر یکی نیستند ولی کلا همیشه بازیگران باقی خواهند ماند نه سوپراستارها. البته ممکن است یکی مثل خانم مریل استریپ یا آمیتاب باچان در سینمای هند سوپراستار هم باشند ولی اول از همه بازیگرند و اختلاف هنر بازیگری آنها با دیگران خیلی زیاد است. ضمن این‌که من هیچ‌وقت نمی‌خواهم عنوانم دو تا شود. یعنی هم بازیگر باشم هم کارگردان، یا هم بازیگر هم تهیه‌کننده و خب شاید این مهم‌ترین چیزی است که به آن اعتقاد دارم. این‌که همیشه فقط یک بازیگر بمانم ولی سعی کنم بهترینش باشم. ضمن این‌که بعید می‌دانم در سینمای ما همیشه برای من نقش باشد، خودم مدام تلاش می‌کنم این چرخه را تغییر دهم، ٩٩‌درصد فیلمنامه‌هایی که به دست من می‌رسد یا ماجرای اعتیاد است یا ماجرای فحشا یا بزهکاری. هیچ‌کس دریافتی از عمق تاریخ نمایشی ما ندارد که بخواهد چیزی بنویسد. الان مشکل اصلی سینمای ما نه کمبود بازیگر خوب است نه کمبود کارگردان خوب، مشکل ما نبود فیلمنامه‌نویس خوب است. هیچ‌کسی علاقه‌مند نیست برای من نقشی بنویسد، خب خودم باید دست به کار شوم و مدام چرخه بازیگری‌ام را تغییر دهم تا به تکرار نرسم.

یکی از جاذبه‌های سناریویی که خواندم چندگانگی این شخصیت بود و نکته جالب‌تر این بود که او در ارتباط با یک کودک قرار می‌گیرد. از سال‌های دور به شخصیت‌های چندگانه علاقه داشتم. برخی شخصیت‌ها در فیلم‌هایی که بازی کرده‌ام چنین خصوصیاتی داشت که البته بسیاری از آنها دیده نشد. شخصیت چندگانه باعث می‌شود که شما در ظاهر قضاوتی را نسبت به او داشته باشید ولی درونش چیز دیگری در جریان است. عمه، عاطفه‌ای در ارتباط با اطرافیانش و به‌خصوص این بچه دارد که پشت یک لایه خشن ظاهری که به دلیل قضاوت همان جماعت اطرافش به وجود آمده پنهان شده، این مسأله برایم بسیار جذاب و جالب بود. این‌که بتوانم به جزییات درونی یک شخصیت ظاهرا خشن، منفی و به دور از عاطفه بپردازم چالش خوبی برایم بود. با این‌که همه انسان‌ها از این دست پیچیدگی‌ شخصیتی جذاب در خود دارند اما متاسفانه شخصیت‌ها در فیلمنامه‌های ما همیشه تک بعدی‌اند، اینجا شخصیت عمه چند بعدی بود و این مسأله برایم اهمیت زیادی داشت.

عدم حضورم در کلاه قرمزی به این دلیل بود که اجازه نداشتم بازی کنم.

فکر می‌کنم درست است. (می‌خندد)

برای من کار با کودک یک ویژگی مهم دارد. کودکان دلیلی برای بازی‌کردن ندارند و یک نوع شور و شعف خالصی در آنها وجود دارد. منطقی پشت بازی کردن آنها نیست، نه می‌خواهند پولدار شوند نه معروف. اکثر بچه‌ها به شکلی کاملا اتفاقی وارد این عرصه می‌شوند. اما تنها آنهایی ماندگار می‌شوند که هم شعور این کار را پیدا می‌کنند (یا دارند) و هم ذاتا بچه‌های باهوشی هستند. من برای بازی‌کردن انتخاب نمی‌کنم که دوست دارم با کودک بازی کنم یا بزرگسال، فقط سناریوهایی که بازی می‌کنم گاهی شخصیت کودک در آنها وجود دارد و گاهی نه.

واقعا کار خاصی نمی‌کنم. تنها چیزی که به آن اعتقاد دارم این است که کودک برای من انسانی است که فقط کمی قدش از من کوتاه‌تر است. ضمن این‌که در بازیگری بچه‌ها هستند که باید ما را بپذیرند ما حق نداریم بگوییم آنها را نمی‌پذیریم. ماهان هم در این فیلم پذیرفت که با من رابطه خوبی داشته باشد.

واقعا نمی‌توان تکلیف تعیین کرد. کاملا بستگی به سناریو دارد. یک کارگردان دوست دارد به فرم توجه بیشتری کند. این سلیقه اوست. به نظرم باید هر دو وجود داشته باشد و ترکیب درست فرم و داستان ایده‌آل‌ترین شکل آن است. ولی درنهایت این سلیقه کارگردان است که برای فیلمسازی کدام روش را انتخاب کند.

بیشتر و کمتر ندارد. در هر دوره‌ای هر کسی احساس کند می‌تواند اثر متفاوتی را ارایه کند باید آن را انجام دهد. فرقی هم ندارد که در فرم باشد یا داستان.

به‌نظرم سخت‌تر یا سهل‌تر نشده، نگرش بیان آنها متفاوت شده است. مثلا ما در سینمای اجتماعی یک زمان فیلمی مثل «اجاره‌نشین‌ها» اثر آقای مهرجویی را داریم که با این‌که ساختاری کمدی دارد اما از چارچوب محکم، جذاب و دلنشینی برای مخاطب برخوردار است اما هر چه می‌گذرد این نگاه اجتماعی به جامعه در هر قالبی که هست سطحی‌تر می‌شود تا جایی که امروز این نگاه تنها به اتفاقات خیلی سطحی و سیاه جامعه می‌پردازد.

دلیلش حتما مسائل اجتماعی است که تاثیر خودش را بر مسائل فرهنگی هم گذاشته است.

نه نیستند. البته نمی‌خواهم بگویم که اصلا مقصر نیستند. ولی به هر جهت هنرمندان ما به واسطه سیاست‌گذاری‌ها و کنترل و چارچوبی که برای مسائل فرهنگی ایجاد کرده‌اند باید در همان مسیر تعیین شده حرکت کنند و خیلی قادر نیستند این چارچوب‌ها بشکند و فراتر برود.

معلومه که باید به هنرمندان اعتماد کرد. چه کسی را می‌توان ساده‌تر و صادق‌تر از هنرمندان پیدا کرد. اتفاقا من خیلی موافقم و دوست دارم که چارچوب‌های مشخص وجود داشته باشد ولی چارچوبی که در آن منع ابتذال وجود داشته باشد نه منع خلاقیت. دلیلی که خیلی از هنرمندان ما نمی‌توانند جلو بروند این است که در سال‌های نه چندان دور نه منع ابتذال، بلکه منع خلاقیت علت اصلی مشکلات آنها بود. اتفاقا جالب است که اگر درست دقت کنید از یک جایی به بعد دریچه‌های ابتذال به وفور باز و یک نوع بی‌فرهنگی اشاعه داده شد. حالا به‌نظر می‌رسد که خدا را شکر دوباره این منع فقط به سمت ابتذال درحال حرکت است نه خلاقیت.

من فکر می‌کنم به این دلیل است که بخش عظیمی از مدیریت فرهنگی ما به دست هنرمندان نیست. الان تازه هنرمندان به این نکته رسیده‌اند که کار عجیب و غریبی نیست اگر اموراتشان را خودشان در دست بگیرند. هیچ اتفاقی هم رخ نمی‌دهد. هنرمند نمی‌خواهد کار سیاسی انجام دهد یا دیدگاه سیاسی جلو ببرد. هنرمند می‌خواهد به جامعه آگاهی دهد تا سختی‌هایش را راحت‌تر تحمل کند و نسبت به محیط اطرافش برخورد آگاهانه‌تری داشته باشد. با دادن آگاهی نسبت به زندگی سهل‌تر، همزیستی مسالمت‌آمیزتر یا بی‌آزاری کمتر اتفاق بدی نمی‌افتد، جامعه رو به رشد می‌رود و حتی کمک می‌کند که اقتصاد بهتری هم داشته باشیم.

به‌نظرم مهم موضوع نیست بلکه مهم چگونگی ارایه آن است. به نظر من باید موضوعاتی کار شود که دریافت و دقت کامل نسبت به ارایه آن موضوع وجود داشته باشد. می‌تواند یک موضوع ساده راجع به حیوان باشد یا یک موضوع پیچیده درخصوص فلسفه وجودی. آگاهی داشتن نسبت به موضوعی که قرار است درخصوص آن کاری انجام دهید از همه چیز مهم‌تر است.

به‌نظرم در این زمینه هیچ اجباری برای کسی وجود ندارد. همه جای دنیا هم برخی هنرمندان هستند که دوست دارند درخصوص مسائل و معضلات اجتماعی سهیم باشند چون برد اجتماعی‌شان قوی‌تر از آدم‌های کمتر شناخته شده است و بیشتر این سهیم‌بودن‌ها هم برمی‌گردد به کارهای خیریه و امور عام‌المنفعه. برخی این اعتقاد را دارند که برای این مسائل وقت بگذارند و برخی نه. نمی‌توان کسی را در این زمینه مجبور کرد ولی شناخته‌تر بودن هنرمندان باعث می‌شود که مردم بیشتر به حرکت‌هایی از این دست اعتماد کنند و در آن مشارکت داشته باشند.

تربیت خانوادگی. پدر من... (بغض فاطمه معتمدآریا در این لحظه شکست و چند لحظه‌ای به یاد پدرش اشک ریخت و سکوت کرد) پدر من رئیس ایستگاه آتش‌نشانی بود. خیلی از آتش‌نشانی‌های تهران را پدرم تاسیس کرده بود و اولین چیزی که به ما در خانواده یاد داد این بود که میزان ارزش هر آدمی به اندازه کمکی است که به دیگران می‌کند. این تربیت من است به همین دلیل هم در مسائل اجتماعی سعی می‌کنم حضور پررنگی داشته باشم چرا که همیشه پدر و مادرم را درحال کمک به دیگران دیده‌ام.

خودم هم خیلی دلم برای کار کمدی تنگ شده است. شنیدم آقای هنرمند قرار است یک کار کمدی بسازد خیلی دلم می‌خواهد ببینم چه کاری قرار است انجام دهد. خودم که خیلی دوست دارم کار کمدی انجام دهم ولی متاسفانه در این سال‌ها از آن جنس کمدی‌هایی که دوست دارم بازی کنم نه دیدم و نه نوشته شده است.

اگر خوب باشد، حتما