روسای جمهور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل چه گفتند؟

امروز دوم مهرماه رییس جمهور روحانی عازم نیویورک می شود تا در هفتادمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل شرکت کند.

اجلاسی که اگرچه سه رییس جمهور پیش از احمدی نژاد تنها سه بار در آن شرکت کرده اند اما احمدی نژاد به تنهایی 8 بار در آن حاضر شده است و حالا روحانی برای سومین بار قصد شرکت در آن را دارد. این البته نخستین حضور روحانی در این اجلاس بعد از توافق و حل پرونده هسته ای ایران است. حضور روسای جمهور ایران در این سالها در نیویورک اما در کنار متن اصلی با حاشیه هایی نیز همراه بوده است. 

شهید رجایی اولین مقام بلندپایه ایرانی بود که بعد از انقلاب اسلامی (24مهرماه 1359) به سازمان ملل رفت. او البته نه برای شرکت در مجمع عمومی که برای شرکت در جلسه شورای امنيت سازمان ملل به نیویورک سفر کرد. شهید رجایی در آن سال در راس هیئتی 11 نفره به نیویورک رفت و طی سخنانی حمایت همه جانبه غرب از عراق را با ارائه مستنداتی به باد اننقاد گرفت. رجایی در سخنان خود در شورای امنیت گفت: «حضور ما در این شورا صرفا به دلیل رساندن ندای مظلومیت ملت مسلمان و به پاخاسته ایران به گوش مردم سراسر جهان و هشدار به آنها از بابت خطر سرکوب انقلاب و بازتاب آن بر مبارزات کلیه خلق‌های دربند است.» او همچنین با اشاره به وقوع جنگ میان ایران و عراق و حمایت غرب و شرق از عراق گفت: «در این جنگ تحمیلی، ایمان اسلامی و انقلابی مردم برنده واقعی و اصلی خواهد بود، نه آواکس‌های آمریکایی و نه توپولوف‌های روسی.» ریشه‌یابی جنگ هم محور دیگر سخنان رجایی بود. او گفت: این جنگ نه به خاطر «اصلاح مرز» که برای «نابودی انقلاب اسلامی» بوده است. اما از حاشیه های این سفر این بود که شهید رجایی برای اثبات رفتار ظالمانه غرب از نظام شاهنشاهی ایران در جمع خبرنگاران، پاهایش را نشان داد تا آثار شکنجه را به آنها نشان دهد.

هفت سال بعد (مهرماه سال 66) از این ماجرا اما آیت الله خامنه ای اولین رییس جمهور ایران بود که برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی، برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل عازم نیویورک شد. طبیعی بود که بخشی از سخنان آیت الله خامنه ای در مجمع عمومی در شرایطی که 7 سال از شروع جنگ تحمیلی می گذشت تحت تاثیر این موضوع و انتقاد از حامیان عراق در این جنگ باشد. آیت الله خامنه‌ای در سخنرانی خود، صدام را به هیتلر تشبیه کرده و خواستار استفاده از تجربه دادگاه نورنبرگ و طرح تنبیه عراق به عنوان متجاوز به منظور تضمین امنیت منطقه شدند. آیت‌الله خامنه‌ای در چهل و دومین مجمع عمومی علاوه بر این از دو تبعیض در تشکیلات سازمان ملل یعنی عضویت دائم چند کشور خاص در شورای امنیت و حق وتو نیز انتقاد کردند. 

رییس جمهوری که هرگز در مجمع عمومی سازمان ملل حاضر نشد

حضور روسای جمهور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل اما از سال 66 با وقفه ای طولانی مواجه شد. آیت الله هاشمی به عنوان رییس جمهور ایران در دوره هشت ساله ریاست جمهوری خود ترجیح داد که هرگز برای سخنرانی در مجمع عمومی حاضر نشود. به همین دلیل ایران در این سال ها تنها در سطح وزیر امور خارجه در مجمع عمومی شرکت کرد. 

تابستان سال 1993 وقتی که ساموئل هانتینگتون نظریه برخورد تمدن‌ها را مطرح کرد شاید هرگز گمان نمی‌کرد که حدود 5 سال بعد، رییس جمهور یک کشور با طرح "گفتگوی تمدن‌ها" از تریبون سازمان ملل نظریه او را به چالش بکشد. شهریور سال 77 محمد خاتمی با طرح گفتگوی تمدن‌ها در سخنرانی خود موجب نامگذاری سال 2001 به همین نام در تقویم سازمان ملل شد؛ از حاشیه های جالب این سفر آن بود که برای نخستین بار رییس جمهور آمریکا هنگام سخنرانی رییس جمهور ایران سالن را ترک نکرد تا کلینتون شنونده سخنان خاتمی باشد. از سوی دیگر اما امتناع خاتمی از روبه رو شدن و ملاقات با بیل کلینتون رییس جمهور وقت آمریکا از حاشیه‌های دیگر سفر رییس دولت هفتم به نیویورک بود که رسانه‌های خارجی مانور زیادی روی آن دادند. خاتمی در سال 80 نیز برای مرتبه دوم به نیویورک سفر کرد و در خلال سخنانی که در مجمع عمومی سازمان ملل ایراد کرد از نظریه گفتگوی تمدن‌های خود دفاع کرد. 

اما وقفه های مکرر در حضور روسای جمهور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل، در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد جبران شد. او رکوردار سفر به نیویورک است و در دوران ریاست جمهوری اش هر سال در مجمع عمومی سازمان ملل حاضر شد. احمدی نژاد در سفر اولش موضوع خلع سلاح، مبارزه با تروریسم و مساله فلسطین را مطرح کرد و در ادامه اصول هسته‌ای ایران را مطرح کرد. در سفر دوم حقوق و ارزش زن و انتقاد از قوانین سازمان ملل مورد نظر رئیس‌جمهور وقت ایران بود، اما احمدی‌نژاد از عملکرد آمریکا در عراق هم انتقاد کرد، پیشنهاد تاسیس جبهه همبستگی برای صلح را داد و در قالب مساله هسته‌ای از عملکرد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم انتقاد کرد. در سفر سوم احمدی‌نژاد ترجیح داد سخنانش رویکردی دینی و اخلاقی به خود بگیرد؛ آنجا که او چالش‌های مهم بشریت را برشمرد و بعد از آن به آسیب‌شناسی این چالش‌ها پرداخته و رویکردانی از اخلاق و آیین الهی را به عنوان نخستین دلیل مشکلات بشری برشمرد. موضوع هسته‌ای هم در انتهای سخنرانی احمدی‌نژاد مطرح شد. در سخنرانی سال 87 احمدی‌نژاد مسئله فلسطین پررنگ تر از همیشه مطرح شد. اما او در سال 88 ترجیح داد به انتقاد از سازمان ملل و رویه حاکم بر مناسبات بین‌المللی بپردازد. موضوع جالب در سخنرانی سال 89 احمدی‌نژاد نگرانی او نسبت به از بین رفتن فرهنگ بومی در جهان بود. 

سخنان احمدی‌نژاد در شصت و پنجمین مجمع عمومی سازمان ملل اما پرحاشیه‌دارتر از همیشه بود؛ آنجا که او به کالبدشکافی 11 سپتامبر پرداخت و پیشنهاد مناظره با مسئولان آمریکایی در سازمان ملل متحد را داد. او همچنین پیشنهاد داد سال بعد سال انرژی هسته‌ای برای همه و بمب هسته‌ای برای هیچ‌کس نامگذاری شود و این دهه، دهه مدیریت مشترک جهانی باشد؛ پیشنهادهایی که البته به تصویب نرسید. مدیریت جهانی و مشکلاتی که از نبود مدیریت صحیح بر جهان برآمده، محور سخنان سال بعد احمدی‌نژاد بود. سخنرانی آخر احمدی‌نژاد در مجمع عمومی سازمان ملل هم وجهه آسیب‌شناسی مشکلات جهانی را داشت و با شعار معروف در سال آخر ریاست جمهوری‌ او تمام شد: «زنده‌باد بهار!»؛ شعاری که انتخاباتی بود و از تریبون سازمان ملل برای رقبا و هوادارنش در داخل مطرح شد.

در طول هشت سال حضور احمدی نژاد در مجمع عمومی سازمان ملل اما صندلی های مجمع عمومی به هنگام سخنرانی او هر سال بیشتر از سال قبل خالی می شدند. در حالی که انتقادات به نتیجه بخش بودن سفرهای هر ساله احمدی نژاد بالا می گرفت تعداد زیاد همراهان او در سفرها به ویژه در دو سال پایانی حاشیه ساز شد. 

احمدی نژاد در سفر سال 90 خود، همسر، پسر، عروس، دختر، داماد و نوه خود را همراه برد؛ البته علاوه بر احمدی‌نژاد، خانواده برخی از نزدیکان وی از جمله همسران برخی معاونان و مشاوران رئیس‌جمهور نیز در سفر نیویورک حضور داشتند. 

هشتمین و آخرین سفر احمدی نژاد به مقر سازمان ملل در سال 91 نیز حاشیه‌ای مشابه سال قبل از آن داشت؛ در آن سفر برای 160 نفر همراه درخواست ویزا از آمریکا شده بود که با توجه به بحران نوسانات ارزی و اقتصادی در آن سال و شعارهای عدالت طلبانه احمدی نژاد اقدامی سوال برانگیز بود.

مهرماه سال 92 در شرایطی که فضای سیاسی ایران با پیروزی اعتدالگرایان دچار تغییر محسوسی شده بود روحانی برای نخستین بار عازم نیویورک شد. این سفر البته تحت تاثیر حل و فصل پرونده هسته ای ایران و کنار گذاشتن مشی منفعلانه در سیاست خارجی بود که طی 8 سال پیش از آن باب شده بود. 

روحانی در اولین حضورش در مجمع عمومی سازمان ملل با دست پر حاضر شد و طرح "جهان عاری از خشونت" را ارائه کرد تا بعد سیدمحمد خاتمی دومین رییس جمهور ایران باشد که طرحی به مجمع عمومی سازمان ملل می برد. طرحی که در شورای امنیت سازمان ملل به اتفاق آرا رای آورد و توانست به مصوبه ای در این شورا تبدیل شود. 

حسن روحانی آن سال در سخنرانی خود در شصت و هشتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل توانست با جملات کوتاه و روشن همه پیام های ایران را به گوش دنیا برساند. جایی که او گفت: ملت ایران برای همکاری با جامعه جهانی و همه‌ بازیگران منطقی بر اساس گام‌های برابر و احترام متقابل آماده است. یا وقتی خطاب به باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا گفت اگر خواهان «حل اختلاف‌ها» با تهران است، باید «منافع کوته‌بینانه گروه‌های فشار جنگ‌طلب» را نادیده بگیرد. روحانی همچنین با تاکید بر اینکه ایران تهدیدی برای جهان نیست این را هم گفته بود که: «ترکیب امید و تدبیر و اعتدال در سیاست خارجی به آن معناست که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای نسبت به امنیت منطقه و جهان، مسئولانه برخورد می‌کند و آمادگی همکاری چند جانبه و همه جانبه با سایر بازیگران مسئول در این عرصه‌ها را دارد.» رئیس جمهور تصریح کرده بود: «سلاح هسته‌ای و کشتار جمعی هیچ جایگاهی در دکترین دفاعی ایران نداشته و با باورهای بنیادین مذهبی و اخلاقی ما در تعارض است.» روحانی همچنین گفته بود: «جمهوری اسلامی ایران ضمن پافشاری بر اعمال حقوق خود و ضرورت احترام و همکاری بین المللی در اعمال این حقوق، آماده گفت‌وگوهای بدون تاخیر برای اعتمادسازی متقابل و رفع دو سویه ابهامات از طریق شفافیت کامل می‌باشد.» وی تاکید کرده بود: «ایران به دنبال تعامل سازنده بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک با دیگر کشورهاست و در این چارچوب در پی افزایش تنش با ایالات متحده نیز، نیست.» 

سخنان روحانی در دومین سفر خود به نیویورک و در شصت و نهمین مجمع عمومی سازمان ملل تحت تاثیر ناامنی های منطقه و داعش بود. روحانی در آن سخنان با اعلام اینکه خاورمیانه با اشتباهات غرب به بهشت تروریست‌ها بدل شده، تاکید کرد: رویکرد اصولی ما، پایان بخشیدن به توهم ایران‌هراسی و زمینه‌سازی برای مشارکت راهبردی با همسایگان است.

روحانی از کشورهای دنیا خواست تا علیه تروریسم متحد شوند. آنجا که گفت: با کمال تأسف، تروریسم، جهانی شده و از نیویورک تا موصل، از دمشق تا بغداد، از شرقی‌ترین تا غربی‌ترین نقطه جهان، از القاعده تا داعش، افراطیون جهان یکدیگر را یافته‌اند و ندا سر داده‌اند که متحد شوید اما آیا ما در برابر افراطیون متحدیم؟! همه آنان که در ایجاد و تقویت این گروه‌های تروریست نقش داشته‌اند، باید به اشتباهات خود در پدیدار شدن افراطی‌گری اعتراف کنند و نه تنها در پیشگاه گذشته که در برابر آینده هم عذرخواهی کنند.

روحانی در سخنان سال گذشته خود اشاره ای هم به موضوع مذاکرات هسته ای داشت. او تداوم تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، تداوم اشتباهی راهبردی علیۀ یک ملتِ معتدل و مستقل، خواند و گفت: ما در یک سال گذشته، به شفاف‌ترین گفت‌وگوها، برای اعتمادسازی در موضوع هسته‌ای ایران دست زده‌ایم؛ و نه در اثر تهدید و تحریم که بر مبنای ارادۀ ملت خود، مذاکره جدی و صادقانه را در دستور کار قرار داده‌ایم زیرا براین باوریم که موضوع هسته‌ای، یک راه حل، بیشتر ندارد و، آن فقط مذاکره است و اگر برخی در تخیل خویش، به راه‌های دیگری می‌اندیشند، در اشتباهند. 

رییس جمهوری گفت: هرگونه تأخیر در حصول توافق نهایی، تنها هزینه‌ها را بالا می‌برد و این هزینه‌ها نه فقط بر ما، که بر اقتصاد و تجارت طرف مقابل و بر توسعه و امنیت منطقه‌ای تحمیل می‌شود و هیچکس نباید در این حقیقت تردیدی داشته باشد که مصالحه و توافق با ایران، به نفع همگان، بخصوص کشورهای منطقه است.

سخنان روحانی در اولین حضورش در سازمان ملل در حالی بود که برخلاف سال های قبل کمتر صندلی در مجمع عمومی خالی شد. در حاشیه سفر رییس جمهور بر خلاف سال های قبل دیدارهای دیپلماتیک در عالی ترین سطوح با 11 نفر از روسای دولت ها از جمله کشورهای اروپایی و آمریکایی برگزار شد تا هیئت ایرانی هیچ فرصتی را برای حل پرونده هسته ای و تعامل با کشورهای دنیا از دست ندهد. در اولین سفر روحانی به نیویورک، گفت و گوی تلفنی رییس جمهور آمریکا با حسن روحانی که در آخرین روز اقامت او انجام شد و بعد از پیروزی انقلاب عالی ترین رابطه میان مسئولین بلندپایه دو کشور محسوب می شد، واکنش های زیادی در پی داشت. از جمله وقتی روحانی و هیئت همراهش به ایران بازگشت در میان حامیان استقبال کننده از او جمعیتی صد نفره به طرف خودروی حامل رییس جمهور حرکت کرده و با پرتاب کفش اعتراض خود را به سیاست خارجی دولت تدبیر و امید نشان دادند.سفر نخست روحانی به نیویورک حاشیه های دیگری هم داشت. از جمله این حواشی عدم شرکت هیئت دیپلماتیک ایران در ضیافت ناهار به میزبانی بانکی مون بود که به دلیل سرو مشروبات الکلی برای مهمانان این ضیافت بود. با این حال اما دومین سفر روحانی سفری آرام و بدون حاشیه بود.