نگاهی‌به نقش هاشمی‌رفسنجانی در مجالس خبرگان رهبری

هفته نامه «طلوع صبح» نوشت: يكي‌از اولین اولویت های هر نظام سیاسی نوپا که امری به غایت دشوار هم هست نهاد سازی است. این نهاد سازی عموما ریشه در عقبه و طبقه حامیان نظام نوپدید دارد.جمهوری اسلامی ایران هم که برآمده از انقلابي اسلامی به رهبری یک فقیه شیعه بود امر خطیر نهاد سازی را از اولین روزهای تولد آغازكرد.

در میان نهادهای برآمده از جمهوری اسلامی مجلس خبرگان رهبری جایگاه یگانه ای دارد جایی که عالی ترین مقام سیاسی مذهبی در جمهوری اسلامی را انتخاب و برعملكرد او نظارت می کند. تمام ارکان سیاسی در نظام مشروعیت خود را از مقام ولایت فقیه می‌گیرند و وظایف مجلس خبرگان حول محور مقام ولایت است و خود این ارتباط سيستماتيك نشان دهنده جایگاه سترگ این مجلس در ساختار جمهوری اسلامی است.اولین انتخابات مجلس خبرگان در سال 1361 و در اوج جنگ تحمیلی صورت گرفت و مجلس در اردیبهشت 1362 گشایش یافت بسیاری از فعالان و دست اندر کاران در آن برهه با توجه به رهبری کاریزماتیک و بلامنازع امام خمينی (س) اساس تشکیل چنین مجلسی را نکوهش کردند اما حضرت امام بر این سخنان خرده گرفت و فرمود اکنون با تشکیل مجلس خبرگان خیالم راحت شد.

دوره‌نخست و مسئوليت سنگين

ریاست اولین دوره مجلس خبرگان که طبق نص قانون اساسی هشت سال تداوم داشت با آیت ا... مشکینی بود مهم ترین اقدام مجلس اول در هنگامه رحلت بنیانگزار انقلاب و انتخاب جایگزین ایشان آیت ا... خامنه ای به جای امام(س) بود. جایی‌که آیت ا... هاشمی رفسنجانی نقش تاریخی خود رادر مجلس خبرگان در آن پیچ تاریخی عظیم ایفا می‌کند. روایت هاشمی از آن روزهای پر التهاب و تاریخ ساز شنیدنی است: او می‌گوید بحث بر سر شورایی و یا فردی بودن رهبری ادامه داشت. سرانجام با رای گیری چهل و پنج بر سی و پنج به رهبری فردی رسیدیم. گفته‌مي شود در ادامه راه پرپيچ‌وخم روزهاي اول انقلاب چهارده نفر قصد داشتند انتخاب رهبری را به سمت دیگری ببرند و سرانجام به انتخاب آیت ا... خامنه ای رسیدیم. خاطره هاشمی از امام درباره مقام رهبری در آن جلسه تاریخی مجلس خبرگان اول از نقاط عطف تاریخی این مجلس است.

دوره دوم اين مجلس نيز با مردم با شركت در انتخاب خبرگان خود را راهي مجلس كردند.اين انتخابات همزمان بود با ايام بعد از رحلت كبيرانقلاب و اواسط دولت آقاي هاشمي رفسنجاني و دوراني كه دشمنان نظام اسلامي و انقلاب با اتكا به دسيسه‌هاي داخلي تلاش‌مي كرد تا جايگاه مجلس خبرگان را تضعيف كنند تا در نهايت به مقام رهبري آسيب وارد كنند ولي در آن دوران نيز خبرگان با ذكاوت از آن دوران عبور كردند و نظام را از بحران‌هاي سخت رهانيدند.اين دوره تا اواخر دولت هاشمي‌رفسنجاني ادامه داشت و نهايت بعد در سال هفتادو هفت به پايان رسيد.

دوره سوم مجلس خبرگان که از سال هفتاد و هشت آغاز و تا هشتاد و شش ادامه داشت دوران کم حادثه ای نبود جایی‌که هاشمی رفسنجانی پس از پشت سر نهادن دو موج پر طنین تخریب باز هم ققنوس وار به عرصه بازگشت و نشان داد اهل کناره جویی و انزوا نیست. اصلاح طلبان و خصوصا طیف رادیکال آنان سرمست از پیروزی دوم خرداد تخریب هاشمی را سرلوحه کار قرار دادند و تا آنجا پیش رفتند که بي پروا عالیجناب سرخ و خاکستری اش لقب دادند و عرصه را چنان تنگ کردند که هاشمی از ورود به مجلس ششم با کسب آرا لازم انصراف داد.

موج دوم تخریب در انتخابات ریاست جمهوری هشتاد و چهار رخ داد آنجا که در دو گانه هاشمی و احمدی نژاد نواصولگرایان نودولت از هیچ تخریبی ابا نکردند و بساری پنداشتند شکست سال هشتاد و چهار فرجام سیاسی هاشمی است اما او تنها صبر کرد و به گفته خودش شکوائیه به خدا برد تا مجال انتخابات سوم خبرگان سال هشتادو شش ،جاییکه نواصولگرایان حامی احمدی‌نژاد سرمست از شگفتی سوم تیر عزم قبضه خبرگان را هم داشتند اما هاشمی باز هم در این آوردگاه برای انقلاب احساس خطر کرد و پای در میدان نهاد و در میان شگفتی همگان با رای بالای یک میلیون در تهران اول شد و درپی فوت آیت ا... مشکینی به ریاست خبرگان هم رسید.

دوره چهارم که در سال هشتاد و شش آغاز و تا اتمام سال جاری هم ادامه داردنيز فارغ از حادثه نبود.آنجا که اصولگرایان رادیکال پس از وقایع سال هشتاد و هشت عرصه را برای تسویه حساب‌های قدیمی با هاشمی مناسب دیدند و نقشه حذف کامل او از قطار انقلاب را با حذف از ریاست خبرگان کلید زدند.اما هاشمی در سال هشتادو نه آنجا که آیت ا... مهدوی کنی را بعوان نامزد ریاست دید از رقابت امتناع کرد چراکه به گفته خودش تنها هنگامه به صحنه ورود می کند که برای انقلاب احساس خطر کند و با حضور چهره ای چون آیت ا... کنی جای دغدغه برای هاشمی نماند اما عرصه را هم در مجلس خبرگان در آن روزهای پر حادثه به تمامی برای افراطیون خالی نکرد.

البته شيخ‌فهيم انقلاب نيز ادب را پيشه خود كرد و بعد از به رياست رسيدن در خبرگان براي اينكه دشمنان هاشمي رفسنجاني سوءاستفاده نكنند و بزرگان نظام زير بار تخريب نروند با تواضع ضمن مثبت ارزیابی کردن جلسه انتخابات هیئت رئیسه خبرگان گفت: حتما از تجربیات آیت الله هاشمی رفسنجانی در مدیریت استفاده می شود.

آیت الله محمدرضا مهدوی کنی افزود: جلسه دیروز همان طور که برای همه حضار مشهود بود، جلسه ای بسیار باصفا و صمیمی بود.

وی اضافه کرد: هیچ گاه با دوستانی که همسنگر بوده‌ایم، اهل رقابت نبوده‌ایم بنابراین همیشه می گفتم که نمی خواهم با جناب آقای هاشمی رقابت کنم.

آیت الله مهدوی کنی گفت: این دفعه احساس وظیفه شد؛ خود ایشان هم اظهار محبت کرد و گفت من دیگر نیستم.

وی افزود: بنابراین فکر می کنم جلسه دیروز خبرگان و انتخابات هیئت رئیسه یکی از بهترین جلسات خبرگان و انتخابات رئیس مجلس خبرگان بود. 

رئیس مجلس خبرگان درباره شخصیت آیت الله هاشمی رفسنجانی گفت: آقای هاشمی از دوستان و همسنگران قدیم ماست؛ سال‌ها چه قبل و چه بعد از انقلاب با هم همکاری کرده‌ایم.

آیت الله مهدوی کنی افزود: بنده و آقای هاشمی در کارهای نظام از جمله در شورای انقلاب، در دولت و تشخیص مصلحت با هم بوده‌ و کار کرده‌ایم.

رئیس مجلس خبرگان اظهار داشت: برای پیشرفت اهدافی که خبرگان دارند باید از گذشته ها استفاده کرد و اگر کار جدیدی هم لازم باشد انجام خواهیم داد.وی گفت: ایشان (آیت الله هاشمی رفسنجانی) دوست صمیمی و قدیمی ماست و همان طور که از قبل با هم بوده‌ایم دلم می خواهد (باز هم) با هم باشیم.»اين درايت و بصيرت آيت الله مهدوي كني در زماني كه خيلي ها دندان تيز كرده بودند تا هاشمي را زير تيغ بكشند، كارساز بود و جايگاه آيت الله را مانند گذشته حفظ كرد.

خبرگان با همان صلابت هميشگي و با حضور چهر‌ه‌هاو سليقه‌هاي گوناگون سياسي پيش‌مي‌رفت.تا 14خرداد سال 93 كه آيت الله مهدوي‌كني بعد از حضور در مراسم رحلت امام‌خميني(س) دچار عارضه قلبي شد و راهي بيمارستان شد.در اين بازه از زمان بود كه زمزمه‌ها از انتخاب جانشين‌مهدوي كني در سراسر عالم سياست ايران پيچيد.در نهايت هنگامي‌كه مهدوي‌كني در بيمارستان بود، سیداحمد خاتمی عضو هیات رئیسه مجلس خبرگان در مورد نحوه اداره مجلس خبرگان رهبری به دلیل نبود رئیس مجلس خبرگان گفت: ماده ۱۰ آیین‌ نامه تکلیف را تعیین کرده است به گونه‌ای که اگر عضوی از اعضای هیات رئیسه استعفا دهد یا فوت کند، در اولین جلسه مجلس خبرگان انتخاب مجددی انجام می‌شود تا جایگزین وی مشخص شود.خاتمي بلافاصله خبر جانشيني‌هاشمي شاهرودي را اعلام كرد وگفت:در مورد آیت‌ الله مهدوی‌ کنی باید بگویم تا مشخص شدن وضعیت ایشان، نایب‌ رئیس اول مجلس خبرگان رهبری یعنی آیت‌ الله هاشمی‌ شاهرودی این مجلس را اداره خواهد کرد.همه منتظر احياي آيت الله كني بودند ولي خبر از رحلت وي دنياي سياسي ايران را تكان داد و خبرگان رهبري نيز وارد عرصه جديد شد.

با درگذشت مهدوی کنی بار دیگر بحث ریاست خبرگان نقل محافل شد. تا ماه‌ها ادعاهايي مبني بر اينكه فلان‌شخص براي رياست برخبرگان ارجعيت دارد، در محافل‌جابه‌جا‌مي‌شد.همه گزينه‌ها را هاشمي‌رفسنجاني و هاشمي شاهرودي مي‌دانشتند و بين‌اينكه كدام هاشمي به رياست‌مي‌رسيد بحث بود.در نهايت روز موعود رسيد و دريك كارزارمحمديزدي‌به رياست خبرگان رسيد و جانشين آيت‌الله مهدوي كني شد. جاییکه به نظر‌مي‌رسيدتمام مخالفان هاشمی بر آیت الله یزدی اجماع کردند.

در شرايطي كه یک سال تا انتخابات دوره بعدی مجلس خبرگان رهبری باقی مانده بود، سر انجام پس از شش ماه تکلیف ریاست مجلس خبرگان رهبری روشن شد.هفدهمین اجلاس خبرگان رهبری با سخنان آیت‌الله هاشمی شاهرودی ،جانشين مهدوي كني و رقيب اصلي هاشمي‌رفسنجاني و با دستور تعیین ریاست این مجلس آغاز به کار کرد. رای‌گیری برای انتخاب رئیس و اعضای هیات‌رئیسه مجلس خبرگان رهبری كه هر دو سال یک بار برگزار می‌شود و طی آن رئیس و اعضای هیات‌رئیسه این مجلس با رای اعضا انتخاب می‌شوند، این بار به دلیل در گذشت آیت‌الله مهدوی‌کنی زودتر برگزارشد.هر چند در آخرین روزها نام بسیاری از چهره‌ها از جمله آیت‌الله یزدی و آیت‌الله جنتی و حتی آیت‌الله مصباح یزدی به‌عنوان کاندیداهای احتمالی مطرح شده بود، اما کمتر گمان می‌رفت سرانجام نام آیت‌الله یزدی از گلدان‌های رای بیرون بیاید.

دراين رقابت كه در 2 دور برگزار شد و در دور اول، محمد یزدی، محمد مومن و هاشمی رفسنجانی کاندیدا شدند. آیت‌الله هاشمی شاهرودی اگر چه کاندیدا شده بود نهایتا، از کاندیداتوری انصراف داد. به گفته آیت‌الله کعبی دلیل انصراف هاشمی شاهرودی این بود که تعدد کاندیداها را صلاح نمی‌دانستند. او همچنین در گفت‌وگو با رسانه‌ها تاکید کرد که بر‌خلاف آنچه برخی شایع کرده‌اند، وی به‌نفع هاشمی انصراف نداده ‌است. 

سرانجام در دور نخست، محمد یزدی و هاشمی رفسنجانی با کسب اکثریت نسبی آرا به دور دوم انتخابات راه یافتند و آیت‌الله مومن از کسب اکثریت نسبی بازماند. براساس گزارش‌ها آیت‌الله مومن در دور دوم به آیت‌الله یزدی رای داده است.در دور دوم انتخابات نیز آیات محمد یزدی و اکبر هاشمی رفسنجانی دو کاندیدای ریاست مجلس خبرگان رهبری بودند که در جریان رای‌گیری، نهایتا آیت‌الله محمد یزدی با کسب 47 رای (اکثریت آرا) رئیس مجلس خبرگان رهبری شد و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز با 24 رای از کسب اکثریت آرا باز ماند. 

او در حالی از رسیدن به ریاست مجلس خبرگان رهبری بازماند که در گفت‌وگویی با روزنامه شرق نامه تعدادی از اعضای مجلس خبرگان را که در آن درخواست کاندیداتوری او را کرده بودند تایید کرد و در بخش دیگری از سخنانش گفته بود: «براي مقاطع حساس حتما لازم نیست رئیس باشم، کافی است عضو خبرگان باشم. انسان در خبرگان می‌تواند صحبت کند و نظرش را بدهد و اگر بخواهم، تاثیرگذار هم خواهم بود.» اسفند 87 بود که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با کسب 51 رای در مقابل 26 رای آیت‌الله محمد یزدی، پس از مرحوم آیت‌الله مشکینی به ریاست مجلس خبرگان رهبری رسید. حالا با گذشت شش سال از آن روز این بار محمد یزدی با 47 رای در مقابل 24 رای هاشمی رفسنجانی به ریاست مهم‌ترین نهاد ناظر بر عملکرد رهبری رسید.

هاشمي‌كه در طول دوران فعاليت‌هاي سياسي خود نشان داده است هركجا مصلحت و منفعت نظام را در خطر‌ببيند وارد عرصه مي‌شود با وجود اينكه مي‌توان گفت از اين مجلس خبرگان راي‌نمي‌اورد ولي خود را به‌عرصه كشاند تا نشان مردم دهد كه تفكر قالب در مجلس خبرگان چگونه است و ملت بايد براي حضور در پاي صندوق‌هاي راي و انتخاب خبرگان در آخر امسال وارد عمل شوند. البته ناگفته نماند چهره‌هاي سياسي و گروه‌هاي مختلف به‌فكر اين مجلس هستند و به دنبال‌آن مي‌گردند كه افرادي هم تراز با تفكرشان وارد اين مجلس شود.اما انتخابات پیش روی مجلس خبرگان انتخاباتی متفاوت خواهد بود تا آنجا که محمد رضا باهنر نایب رییس مجلس و دبیر کل جبهه پیروان امام و رهبری می گوید :عده ای برای انتخابات خبرگان خواب‌های بدی دیده اند که امیدواریم تعبیر نشود.اما براستی چه چیز اینچنین خواب برخی اصولگرایان را آشفته کرده است؟ 

به نظر می آید آنان نیک دریافته اند نسیم اعتدالی که با انتخابات سال نود دو در کشور وزیدن گرفته است با توفیق شگرف هسته ای دولت اکنون در حال تبدیل شدن به یک طوفان است که درخت افراط را از ریشه برخواهد کند اگر دولت اعتدالی حسن روحانی بتواند موج مثبت نشاط اجتماعی حاصل از توفیق هسته ای را در با موج اعتدال خواهی مردم پیوند بزند قطعادر انتخابات مجالس خبرگان و شورای اسلامی با انتخاب‌های متفاوتی مواجه خواهیم بود انتخاب‌هایی که همراه با موج اعتدال است و در ادامه طرد بقایای تفکر افراطی خیمه زده بر سرنوشت کشور طی سالیان گذشته بود. با توجه به جریانات سیاسی حاکم بر جامعه و سیاست به نظر می آید اینبار خبرگان متفاوتی را شاهد باشیم ولي باز‌هم از نقش هاشمي‌رفسنجاني نمي‌توان چشم‌پوشي‌كرد.