بیکاری و انفجار 5.6 میلیون نفری در بازارکار

نتایج یک پژوهش مجلس با تاکید بر هجوم ۵.۶ میلیون درس خوانده به بازار کار، نشان می‌دهد احتمالا تعداد بیکاران در سال ۱۴۰۰ به حدود دو برابر میزان فعلی برسد که به معنای ادامه بحران بیکاری جوانان خواهد بود.

به گزارش مهر، در چند سال گذشته در حوزه بازار کار کشور بیشتر از آنکه کاری شده باشد، آمار ارائه شد و دولت‌ها از اجرای طرح‌های متعدد اشتغال‌زایی گزارش دادند. در این میان، همواره اعلام شده به زودی مشکل بیکاری در کشور ریشه کن می شود و پرونده بحران بیکاری برای همیشه بسته می شود.

این وعده مرتبا در استان‌ها از سوی مقامات ارشد دولت‌ها به مردم داده شد و باید گفت مسئولان در مقابل این خواسته به حق و بزرگ مردم و جوانان بعضا احساساتی شده و وعده های بدون پشتوانه کارشناسی هم داده اند. گواه این ادعا اینکه اگر سیاست‌ها و طرح‌های اجرا شده در بازار کار در یک دهه اخیر به سرانجام می رسید، امروز کشور شاهد بیکاری میلیونی کارجویان جوان و فارغ التحصیل دانشگاهی نبود.

حالا در زمان فعالیت و ریاست دولت تدبیر و امید هستیم و دوباره همان وعده ها از سوی مقامات ارشد دولتی با اندکی تغییر و البته هیجان کمتر شنیده می شود. رئیس جمهور در سفرهای استانی به مردم می گوید بیکاری جوانان تلخ است و این مسئله باید حل شود.

وعده‌های احساساتی دولت‌ها درباره اشتغال
دولت یازدهم این روزها، از دو سالگی اش گذشته و تنها دو سال دیگر زمان دارد تا واقعا اثری از خود در بازار کار کشور به یادگار بگذارد اما آنچه که تاکنون انجام شده، نتوانسته است چرخ‌های بیکاری را از چاله بحران خارج و به مسیر اصلی اش بازگرداند.

البته مسئولان دولت تدبیر و امید می گویند در شرایط افت شدید درآمد نفتی هستند و تحلیل گران سیاست‌های دولت در اقتصاد و بازار کار باید این مسئله را در نظر بگیرند. در غیر این صورت، نگاه منصفانه ای به عملکرد دولت نداشته اند. آنها همچنین می گویند توانسته اند در همین فضا ۴۰۰ هزار شغل خالص در سال ۹۳ ایجاد کنند و مستندات بیمه ای آن نیز موجود است.

با این وجود، نمی توان از جوانی که از دانشگاه فارغ التحصیل شده و آماده ورود به بازار کار است، انتظار داشت چندان شرایط اقتصادی دولت‌ها را درک کند و دغدغه بیکاری عذابش ندهد. برای کارجویی در این شرایط این سئوال مطرح است که چگونه است وقتی کشور درآمد بالای نفتی دارد و یا برعکس وقتی درآمدش افت می کند، او همچنان بیکار است؟ او هم در زمان درآمد بالای نفتی بیکار بوده و هم حالا که دولت می گوید درآمدی ندارد تا شغل ایجاد کند. جوان می گوید سن او در حال بالا رفتن است و بیکاری وی را از زندگی عقب انداخته، پس چه زمانی و در چه شرایطی باید مشکلش حل شود؟

مرکز پژوهش‌های مجلس در تحلیلی به دلایل بیکاری در ایران، چشم انداز آینده بازار کار و وضعیت عرضه و تقاضای نیروی کار پرداخته است. این مرکز مطرح کرده است: روند تغییرات جمعیت جوان (۲۴-۱۵ ساله) حاکی از آن است که این گروه جمعیتی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ از روندی کاهشی برخوردار بوده به طوری که در این دوره زمانی تعداد ۳.۸ میلیون نفر از جمعیت جوان کشور کاسته شده که علت آن مربوط به پایین بودن متوسط نرخ رشد سالیانه جمعیت در سال‌های ۱۳۷۵ و ماقبل است.

تحولات مربوط به جمعیت با تحصیلات عالی در دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۴ در نقطه ماقبل جمعیت جوان بوده به طوری که جمعیت این گروه از افراد جامعه روندی کاملا صعودی داشته و در سال ۱۳۹۲ نسبت به ۱۳۸۴ تعداد این گروه جمعیتی ۵.۶ میلیون نفر اضافه شده که مهم‌ترین دلیل آن گسترش نظام آموزش عالی کشور است.

۵.۶ میلیون نفر یکباره وارد بازار کار شدند
بررسی طرف تقاضای بازار کار حاکی از آن است که خالص اشتغال جوانان کشور در دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۵ همواره منفی بوده که نشان‌دهنده روند کاهشی اشتغال جوانان است. در دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۴ روند تغییرات نرخ مشارکت جوانان، نرخ مشارکت تحصیل‌کردگان عالی و همچنین نرخ مشارکت کل نزولی بوده، ضمن اینکه در همین دوره، نرخ مشارکت تحصیل‌کردگان عالی نسبت به نرخ مشارکت کل و نرخ مشارکت جوانان همواره از رقم بزرگ‌تری برخوردار بوده است.

بررسی وضعیت بیکاری نشان می‌دهد تعداد جمعیت بیکار کشور در سال ۱۳۸۹ در حداکثر مقدار خود (۳.۲۲ میلیون نفر) در دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۴ بوده به طوری که نرخ بیکاری در این سال برابر با ۱۳.۵ درصد (بیشترین نرخ بیکاری طی دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۴) است.

این نرخ بیکاری حداکثری در حالی است که نرخ رشد اقتصادی در این سال برابر با ۶.۵ درصد (بیشترین نرخ رشد اقتصادی از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲) بوده است. قابل ذکر است که در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ رشد اقتصادی بنا بر آمار رسمی به ترتیب منفی ۶.۸ و منفی ۱.۹ درصد بوده اما نرخ بیکاری در این دو سال به ترتیب ۱۲.۱ و ۱۰.۴ درصد بوده است.

بررسی رابطه بین تغییرات نرخ بیکاری و رشد اقتصادی در دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۰ نشان‌ دهنده رابطه منفی بین این دو متغیر در اغلب سال‌هاست که با قانون «اوکان» نیز سازگاری دارد اما نکته مهم در توان اشتغال‌زایی پایین رشد اقتصادی در ایران است که از دلایل آن به خصوص در سال‌های اخیر می‌توان به رشد تشکیل سرمایه و تغییر تکنولوژی تولید با اتکا به درآمدهای نفتی و واردات اشاره کرد.

به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر به دلیل حجم بالای تشکیل سرمایه و نیز تغییر تکنولوژی تولید عمدتا به دلیل اتکا به واردات ناشی از رشد درآمدهای نفتی، بهره‌وری نیروی کار روند افزایشی داشته و در مقابل اشتغال‌زایی کاهش یافته است.

آیا تعداد بیکاران دو برابر می‌شود؟
با عنایت به وضعیت طرفین عرضه و تقاضای نیروی کار و با توجه به ماهیت رشد اقتصادی کشور که از توان اشتغال‌زایی بالایی برخوردار نیست (متوسط خالص اشتغال ایجاد شده کشور در ازای یک درصد رشد اقتصادی طی دوره ۱۳۹۰-۱۳۸۴ (بدون در نظر گرفتن سال ۱۳۸۷) برابر با ۲۳.۷۹ هزار نفر است).

پیش‌بینی وضعیت آینده بازار کار در دوره ۱۴۰۰-۱۳۹۴ با فرض نرخ مشارکت ۳۷.۳ درصدی در دوره ۱۴۰۰-۱۳۹۴ نشان می‌دهد که در بهترین سناریو (داشتن نرخ رشد پنج درصدی سالیانه از ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰)، در سال ۱۴۰۰، ۴.۱۷ میلیون نفر جمعیت بیکار وجود داشته و نرخ بیکاری نیز ۱۵.۹ درصد خواهد بود.

در بدترین حالت (داشتن نرخ رشد یک درصدی سالیانه از ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰) جمعیت بیکار در سال ۱۴۰۰ برابر با ۴.۷۸ میلیون نفر و نرخ بیکاری برابر با ۱۸.۲ درصد خواهد بود. واضح است که دستیابی به نرخ‌های بیکاری ۱۰ درصد و پایین‌تر، نیازمند هدف‌گذاری نرخ‌های رشد اقتصادی بیش از ۵ درصد است.

بررسی این نمودار و جدول نشان می دهد که تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی به یکباره در فاصله سال‌های ۸۴ تا ۹۲، ۲ برابر شده و از ۵.۶ میلیون نفر به ۱۱.۲ میلیون نفر افزایش یافته که این موضوع نشان دهنده فشار مضاعف جوانان درس خوانده برای ورود به بازار کار است.

فشار درس خوانده‌ها برای کار
به صورت کلی، روند افزایش جمعیت فارغ التحصیلان متقاضی کار در کشور در ۸ سال از ۸۴ تا ۹۲ مرتبا روند افزایش داشته و احتمال می رود این رویه تا سال های آینده نیز ادامه داشته باشد. اینکه در سال ۹۲ از کل ۱۲.۹ میلیون جوان کشور، ۱۱.۲ میلیون نفر تحصیل کرده دانشگاه ها باشند هم خوب است و هم بد.

خوب از این منظر که سطح سواد و دانش جامعه بالا رفته و در نتیجه تحصیلات دانشگاهی، افراد آینده بهتری برای خود و جامعه رقم خواهند زد. بد از این نگاه که هجوم و فشار یکباره چند میلیون جوان فارغ التحصیل دانشگاهی به بازار کار ناآماده، باعث تشدید بیکاری فارغ التحصیلان و در نتیجه تبدیل شدن مسئله بیکاری به بحران برای دولت و حاکمیت شده است.

همچنین جدول آماری گویای این مطلب است که تعداد جمعیت شاغلان تحصیل کرده کشور از ۲.۹ میلیون نفر در سال ۸۴ به ۴.۶ میلیون نفر در سال ۹۲ رسیده است. از سوی دیگر، میزان اشتغال جوانان از ۴.۴۹ میلیون نفر در سال ۸۴ به ۲.۵۶ میلیون و نهایتا ۲.۲۶ میلیون نفر در سال ۹۳ افت کرده که به معنای بیکار شدن بیش از ۲.۲۳ میلیون جوان تنها در مدت زمان ۸ سال است.