نگاهی به سریال‌های تلویزیونی از دهه 60 تا دهه 90

سریال‌های زیادی در سال‌های اخیر ساخته شده و روی آنتن رفته، اما با وجود این‌ها هنوز خاطرات بسیاری از سریال‌های قدیمی زنده است.

سریال‌های بسیاری در سال‌هایی که از انقلاب می‌گذرد روی آنتن تلویزیون رفته است، از «سربداران»، «هزارداستان» و «سلطان و شبان» تا «همسران» و «در پناه تو»، سریال‌های 90 شبی و «شب‌های برره» و «پاورچین» و سریال‌های مناسبتی چون «مرد هزار چهره»  و «میوه ممنوعه» و «پایتخت‌».

رسیدن به اینکه کدامیک از این سریال‌ها در جلب نظر مخاطب موفق‌تر بوده‌اند کار دشواری است. هر کدام در زمانه خود و با توجه به ویژگی‌هایی که داشتند، گاه موفق بوده‌اند و گاه نه موجب سربلندی کارگردان شدند نه افتخاری برای شبکه تولید‌کننده.

در مروری بر تغییرات حال و هوای سریال‌ها در سه چهار دهه اخیر می‌توان به نکات قابل توجهی رسید، از تاثیرات بدنه قوی تلویزیون و تئاتر در دهه 60 و تاثیرات آن بر سریال‌های تولیدی تا ظهور و بروز شکل جدید زندگی مردم شهری در کارهای تولیدی و همچنین تاثیرپذیری سازندگان سریال‌ها از تولیدات خارجی.

کارگردانانی که در دهه 60 با تلویزیون کار می‌کردند با مجموعه صداوسیمایی روبرو بودند که بدنه‌ای قوی داشت. بدنه قوی آن حاصل سال‌ها کار پیش از انقلاب بود و بعد از انقلاب نیز امکانات ایجاد شده در آن مورد بهره‌بری هنرمندانی قرار گرفت که گاه بعضی از آنان فعالیت هنری خود را پیش از انقلاب شروع کرده بودند.

علی حاتمی در دهه 60 بود که «هزاردستان» را با تلاش خود در شهرک سینمایی غزالی ساخت، شهرکی که با همت این کارگردان ساخته شد و همچنان سال‌های سال است مهمترین شهرک سینمایی کشور محسوب مي‌شود.

«سلطان و شبان» به کارگردانی رضا سبحانی یکی از نمونه آثار تولید شده در دهه 60 است که گرد هم آمدن یک گروه تئاتری شامل مهدی هاشمی، داریوش فرهنگ و گلاب آدینه و دیگر اعضای گروه نتیجه را به کاری رساند که همچنان به عنوان مجموعه‌ای کمدی در ذهن‌ها باقی مانده است.

«سربداران» از سریال‌های تاریخی دهه 60 بود که در سال ۱۳۶۳ و بر اساس قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ حسن جوری علیه استیلای مغول بر ایران ساخته شد. کارگردان این مجموعه محمدعلی نجفی بود. رویکرد تاریخی را می‌شد در دیگر مجموعه‌های این دهه از جمله «سردار جنگل» به کارگردانی بهروز افخمی که به زندگی میرزا کوچک‌خان می‌پرداخت دید. تصویر امین تارخ در قامت ابو‌علی سینا شخصیت یکی دیگر از مجموعه‌های دهه 60 را نمایش می‌دهد؛ مجموعه تاریخی دیگری با عنوان «بوعلی سینا» که در بازپخش‌ها نیز با استقبال روبرو می‌شود. کیهان رهگذر نویسنده و کارگردان این مجموعه بود. «مدرس» به کارگردانی هوشنگ توکلی و «امیرکبیر» به کارگردانی سعید نیک‌پور دیگر مجموعه‌های تاریخی این مقطع هستند. «مثل آباد» به کارگردانی رضا ژیان با نگاهی تاریخی به مثل‌های رایج در زبان فارسی می‌پرداخت. «گرگ‌ها» به کارگردانی داود میرباقری هم قصه تاریخی یک شهر را روایت می‌کرد.

«باجناق‌ها» به کارگردانی داریوش مودبیان، «آینه عبرت» به کارگردانی علی نقی‌لو و محسن شاه‌محمدی و «آینه» به کارگردانی غلامحسین لطفی از دیگر مجموعه‌های دهه 60 بودند که با نگاهی اجتماعی روایتی از زندگی مردم در آن سال‌ها داشتند. موضوعاتی چون چشم‌و هم چشمی فامیلی و جنگ و اعتیاد از مسائلی بودند که در این سریال‌ها مطرح شدند.

«گل پامچال» ساخته محمدعلی طالبی و «روزی روزگاری» به کارگردان امرلله احمدجو از نخستین مجموعه‌هایی بودند که در دهه 70 روی آنتن رفتند، اما در ادامه سروشکل مجموعه‌سازی در این دهه تغییر یافت. در همین سال‌ها بود که «همسران» به کارگردانی بیژن بیرنگ و مسعود رسام از تلویزیون سردرآوردند و «در پناه تو» با روایت یک داستان عاشقانه از نسل جوان دانشجو روی آنتن رفت. این‌ها نشان از تغییر رنگ سریال‌ها در دهه 70 داشت. حال و هوایی که در مجموعه‌هایی چون «خانه سبز» به کارگردانی بیژن بیرنگ و مسعود رسام، «آپارتمان» ساخته اصغر هاشمی، سریال «کت جادویی» به کارگردانی محمدحسین لطیفی، «داستان یک شهر» به کارگردانی اصغر فرهادی، «هتل» ساخته مرضیه برومند، «آژانس دوستی» با کارگردانی گروهی نمود و بروز داشت.

یکی از مهمترین مجموعه‌های تلویزیونی دهه 70 را می‌توان «امام علی(ع)» به کارگردانی داود میرباقری دانست.

تب «پس از باران» به کارگردانی سعید سلطانی در سال پایانی دهه 70 حسابی مردم را فراگرفته بود.

مجموعه‌های تلویزیونی دهه 70 شروعی بودند برای ورود تلویزیون به زندگی مردم، به زندگی و داستان‌هایی که برای مخاطب قابل قبول‌تر باشد و در عین حال سریال‌های تاریخی کمرنگ‌تر شدند و دوربین کارگردانان بیشتر شهر و تهران را نمایش می‌داد.

حسن فتحی با ساخت «شب دهم» شروعی پرطرفدار در دهه 80 داشت، یک مجموعه مناسبتی که فراتر از آنچه تصور می‌شد عمل کرد. قصه عاشقانه‌ای که در بستری تاریخی روایت می‌شد و با ماجرای عزاداری برای قیام امام حسین (ع) در آمیخته بود. این دهه را می‌توان زمان اوج ساخت سریال‌های مناسبتی دانست. سریال‌هایی که رضا عطاران ساخت و در ماه مبارک رمضان و عید نوروز پخش شد چون «ترش و شیرین»، «بزنگاه»، «خانه به دوش» و «متهم گریخت». مهران مدیری هم در این دهه سریال‌های «مرد هزار چهره» را برای نوروز ساخت. «میوه ممنوعه» حسن فتحی هم از دیگر مجموعه‌های مناسبتی موفق دهه 80 بود.

سریال‌های 90 شبی هم متولد این دهه بودند، از جمله «شب‌های برره»، «پاورچین» مهران مدیری تا «زیر آسمان شهر» به کارگردانی مهران غفوریان و «کوچه اقاقیا» ساخته رضا عطاران.

کیانوش عیاری در این سال‌ها «روزگار قریب» را روانه آنتن کرد که با استقبال گسترده‌ای هم روبرو شد. «کیف انگلیسی» ضیا‌الدین دری یکی از سریال‌های دهه 80 بود که با ترکیبی از نگاه تاریخی و سیاسی ساخته شده بود. «زیر تیغ» به کارگردانی محمدرضا هنرمند و «دوران سرکشی» به کارگردانی کمال تبریزی دو مجموعه این دهه بودند که موضوعات اجتماعی روز را مورد توجه قرار دادند.

«مختارنامه» به کارگردانی داود میرباقری هم که داستانی تاریخی داشت، سال‌های پایانی دهه 80 روی آنتن رفت و تا مرداد سال 90 پخش آن ادامه داشت.

«یوسف پیامبر» به کارگردانی فرج‌الله سلحشور هم در سال‌های پایانی دهه 80 پخش شد.

سریال‌هایی که در سال‌های گذشته از دهه 90 روی آنتن رفته‌اند نشان داده، در این سال‌ها بیشتر سریال‌های مناسبتی در جلب نظر مخاطب موفق بوده‌اند، از «پایتخت‌»‌ها به کارگردانی سیروس مقدم.

«پژمان»، «ساختمان پزشکان» و «شمعدونی» از ساخته‌های سروش صحت از دیگر سریال‌های این سال‌ها بودند که به محبوبیت دست یافتند.

در ادامه ساخت 90 شبی‌هایی که قصه‌ای اجتماعی مطرح می‌کنند، ساخت «ستایش2» بعد از پخش بخش نخست آن در دهه 90 هم ادامه پیدا کرد.