دوگانه ایران و عربستان انتخاب دشوار مسکو
«مارک ان کاتز» پروفسور حکومت و سیاست در دانشگاه «جورج میسن» در ایالت «ویرجینیا»ی آمریکاست که در نشریات معتبری از جمله «نشنال اینترست» مقاله مینویسد. او در یادداشتی اختصاصی برای «شرق» به تحلیل اتحادهای منطقه پس از توافق هستهای ایران و ١+٥ بهخصوص چشمانداز روابط عربستانسعودی با آمریکا و روسیه پرداخته است. توافقی عمومی بر سر این موضوع وجود دارد که امضای تفاهمنامه میان ایران و کشورهای عضو گروه ١+٥ سرنوشتساز خواهد بود. نارضایتیها و اختلافات کلی بر سر این موضوع وجود دارد. برخی توافق اخیر را بسیار مثبت ارزیابی میکنند از جمله دولت «حسن روحانی»، «باراک اوباما»، چین و همچنین اکثر کشورهای غربی و سایر دولتها. در طرف دیگر عدهای آن را بسیار بد قلمداد میکنند از جمله سیاستمداران محافظهکار در ایران و آمریکا و همچنین رژیم اسرائیل، عربستانسعودی و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس (بهاستثنای عمان که موافق توافق است). همچنین موضع روسیه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. روسیه از توافق حمایت و برای حصول نتیجه تلاش کرد. بااینحال، روسیه درباره آنچه پس از توافق برایش روی خواهد داد، نگران است. مسکو پیشبینی میکند که پس از لغو تحریمهای اقتصادی وضعشده علیه ایران، نفت و گاز بیشتری از سوی آن کشور وارد بازارهای جهانی خواهند شد. این موضوع بر کاهش قیمت نفت تأثیرگذار خواهد بود؛ امری که قطعا واردکنندگان نفت از آن استقبال خواهند کرد اما صادرکنندگان از جمله روسیه از آن خرسند نخواهند بود. مسکو اغلب درباره چشمانداز روابط ایران با غرب و بهبود آن در زمانی که روابط خودش با غرب ضعیف شده و در حال رسیدن به بدترین حد ممکن است، میهراسد.
درهمینحال، مسکو شاهد نگرانی عربستانسعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس (بهجز عمان) درباره چشمانداز بهبود روابط ایران و آمریکاست. ریاض نگران است که موافقت دولت اوباما با برنامه هستهای ایران و متعاقب آن بهبود روابط ایران و آمریکا باعث شود تا عربستانسعودی و شورای همکاری خلیجفارس در مواجهه با ایران تنها بمانند. البته این هراس غیرواقعی است. نه واشنگتن و نه تهران معتقد نیستند که توافق هستهای منجر به یک اتحاد تمامعیار ایرانی- آمریکایی خواهد شد. بااینحال، واکنش برآمده از جانب مسکو و ریاض به چشمانداز بهبود روابط ایران و آمریکا سبب نزدیکی آن دو کشور به یکدیگر شده است. اکنون شاهد روابط بیشتری میان مقامهای سعودی و روس و گفتوگوی آنان بر سر گسترش همکاریها در حوزههای گوناگون هستیم. مسکو بهطور خاص امیدوار است که ناخرسندی سعودیها از آمریکا آن کشور را به خرید تسلیحات و رآکتورهای هستهای بیش از روسیه سوق دهد.
البته به خودیخود و ضرورتا افزایش همکاری میان عربستانسعودی و روسیه چیز بدی نیست. افزایش تجارت میان آنان تهدیدی علیه هیچ کشوری نیست. همچنین، نهتنها عربستانسعودی و روسیه بلکه ایران و آمریکا نیز منافع مشترکی در مبارزه علیه داعش و جلوگیری از قدرتگیری آن گروه در سوریه و هر نقطه دیگری از جهان دارند. درواقع، این موضوع ممکن است به همکاری چهار کشور برای جلوگیری از گسترش خطر داعش بینجامد.
ممکن است بهبود روابط میان عربستانسعودی و روسیه به موازات بهبود روابط ایران و آمریکا دراینباره سبب گسترش همکاریها شود. البته تحقق چنین سناریویی دور از ذهن است. صرفنظر از چگونگی ناخرسندی ریاض درباره چشمانداز بهبود روابط ایران و آمریکا (هرچند دیدگاهی واقعگرایانه باشد یا خیر)، سعودیها بهسختی از کشوری چون روسیه انتظار خواهند داشت تا در مقابله علیه ایران از ریاض حمایت کند، درحالیکه روابط روسیه با تهران از آمریکا نزدیکتر است. برای ریاض، فایده نزدیکی به روسیه آن است که این احساس هراس در واشنگتن ایجاد شود؛ که بهتر است تا کاری کنیم ریاض بهعنوان متحد قدیمی کماکان در کنار آمریکا باقی بماند و به دامان مسکو پناه نبرد. مسکو همچنین خواهان بهبود روابط با ریاض است تا از این طریق به ریاض تسلیحات بفروشد. در سوی دیگر، روسیه خواهان انتخاب میان ایران و عربستان سعودی نیست. روسیه خواهان آن است تا از یکسو هم با عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس روابط خوبی داشته باشد و هم از سوی دیگر با ایران روابطش را حفظ کند، حتی درصورتیکه آنان را نتوان با یکدیگر همراه و همسو کرد. مسکو نمیخواهد مجبور به انتخاب یک گزینه در این دوگانه شود.
تمام اینها به آن معناست که توافق هستهای ایران لزوما به سوی ایجاد تغییرات شدید در الگوهای ائتلافی نمیانجامد. امید به بهبود روابط ایران و آمریکا وجود خواهد داشت اما آمریکا کماکان متحد عربستانسعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس و همچنین رژیم اسرائیل باقی خواهد ماند. در مقابل روسیه احتمالا به تهران و دمشق نزدیکتر خواهد شد (مادامیکه اسد در قدرت باقی بماند).
باوجود آنکه احتمال آن وجود دارد که توافق هستهای مزایایی برای کشورهای منطقه داشته باشد، کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس مادامیکه روابط تهران و ریاض به صورتی مقابلهجویانه باقی بماند با ایران دچار تنش خواهند بود.
درصورتیکه طرفین درگیر در منازعات نظامی سوریه، عراق، یمن و نقاط دیگر بر سر مواضع خود باقی بمانند منازعه به بدترین سطح ممکن خواهد رسید و احتمال آن وجود دارد که هزینه جنگ میان شیعیان و سنیها در منطقه شبیه به جنگ میان کاتولیکها و پروتستانها باشد که اروپای چند قرن پیش، از آنها رنج میبرد.
پیشرفتهای رویداده بر سر برنامه هستهای ایران بهتنهایی از وقوع چنین فاجعهای جلوگیری نخواهد کرد. تنها راهحل برای رفع بحران منطقهای جاری، آن است که ایران، کشورهای عضو گروه ١+٥، عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس و سایر دولتها و جنبشهای مخالف با یکدیگر همکاری کنند.
خطر مشترک از جانب داعش باید انگیزه کافی برای همکاری تمامی طرفین با یکدیگر علیه آن گروه باشد.
درست همانند مذاکرات هستهای، مذاکره بر سر منازعات منطقهای نیز آسان نخواهد بود اما اگر ایران و کشورهای عضو گروه ١+٥ توانستند درباره موضوع پیچیدهای چون برنامه هستهای با یکدیگر به توافق برسند من احساس میکنم که میتوان اطمینان داشت که ظرفیتهای لازم برای حل دیگر منازعات منطقهای با همکاری تمام طرفین با یکدیگر نیز وجود خواهد داشت.
منبع: روزنامه شرق
نظر شما