آیا هوشمندها خطرناکند؟

روزنامه شرق در صفحه علم نوشت: ترس از رشد فزاینده هوش مصنوعی یا به بیان ساده تر، قیام ماشین ها، یکی از آن ترس های قدیمی است؛ ترسی که حتی پیش از پیدایش کامپیوترهای امروزی هم وجود داشت؛ ترس از ماشین هایی که می توانند فکر کنند، تصمیم بگیرند و شاید روزی بر ما غلبه کنند و به حکومت سنتی بشر بر زمین پایان دهند.

در گزارشی که در شماره روز پنجشنبه بیست و دوم مرداد 1394 خورشیدی در ستون روزنه به قلم محمدحسین جهان پناه انتشار یافته، آمده است: در این میان، رشد سریع تکنولوژی های کامپیوتری ظرف ١٠ سال گذشته، موج جدیدی از نگرانی ها را به دنبال داشته که نامه اخیر دانشمندان به سازمان ملل فقط یکی از نمونه های آن است؛ نامه ای که «موسسه زندگی آتی» با امضای بیش از هزار دانشمند و محقق برجسته ازجمله «استفن هاوکینگ»، پیرامون نگرانی از توسعه تسلیحات هوشمند حکایت داشت. اما آیا واقعا تهدید ماشین های هوشمند جدی است؟ آیا هوش مصنوعی می تواند روزی بر هوش انسانی غلبه کند؟ فعلانه، در آینده شاید.

واقعیت این است که نگرانی پیرامون خطر رشد هوش مصنوعی از حوالی دهه ٥٠ میلادی وجود داشت؛ یعنی همان زمانی که «آلن تورینگ»، (پدر تئوری کامپیوتر) و همکارانش، بنیان چیزی را می گذاشتند که دنیای کامپیوتر امروزی را تشکیل می دهد. در همان سال ها، فرضیه ای تحت عنوان تکینگی تکنولوژی مطرح شد که بیان می کرد شتاب در فناوری درنهایت باعث می شود هوش مصنوعی از هوش بشر پیشی گیرد و به تغییرات شگرف یا حتی پایان تمدن بشری منجر شود. هم زمان شدن سرعت گرفتن چرخ های تکنولوژی با عصر طلایی نویسندگان علمی-تخیلی مثل «ایزاک آسیموف» و «آرتور سی کلارک»، خیلی زود هوش مصنوعی را به یکی از اصلی ترین محورهای ادبیات علمی-تخیلی بدل کرد؛ داستان هایی که عموما از آینده ای ترسناک در مواجهه با ربات های هوشمندی حکایت می کرد که درنهایت علیه انسان ها (که درحقیقت اربابان شان هستند)، قیام می کنند؛ تصویری که بعدها در فیلم هایی مثل اودیسه فضایی، ترمیناتور و ماتریکس به سرعت روی پرده های نقره ای سینماها به شهرت رسید. با وجود این، حقیقت ماجرا این بود که رشد هوش مصنوعی دست کم تا اواخر قرن بیستم آن قدرها سریع نبود که نگاه های زیادی را متوجه خود کند. اما با سرعت گرفتن چرخ های صنعت کامپیوتر در سال های نخست قرن بیست ویکم، هوش مصنوعی جانی دوباره گرفت و طبیعتا ترس قدیمی خیلی زود مجالی برای ظهور یافت؛ نگرانی هایی که پربیراه هم نبود، اما شاید نه به آن تندی که در داستان های علمی-تخیلی تصویر می شود.

دانسته یا ندانسته، هوش مصنوعی این روزها در تمام ابعاد زندگی ما حضور دارد. درحقیقت بدون آن عملازندگی دیجیتالی ما لنگ می ماند. از چیزهای ساده ای مثل جست وجوهای اینترنتی گرفته تا دستیاران هوشمندی مثل Siri اپل، از کنترل ترافیک تا ماشین آلات خودکار کارخانه ها، از خلبان خودکار هواپیماها تا سیستم های خودکار تنظیم مکانیکی ماشین های مختلف، همگی فقط مثال های کوچکی از نقش هایی هستند که سیستم های خودکار کامپیوتری در زندگی ما ایفا می کند. طبیعتا کامپیوترهای هوشمند به زودی نقش های به مراتب بیشتری را هم برعهده خواهند گرفت، مثلاهمین حالاسوپرکامپیوتر واتسون شرکت IBM تعریفی جدید از مشورت با کامپیوتر برای تحقیقات علمی و اقتصادی ارائه کرده است. اما آیا همه اینها می تواند به آینده ای مانند ترمیناتور یا ماتریکس منتهی شود؟ آینده ای که ماشین های فوق هوشمند با باور اینکه بر انسان برتری دارند، تصمیم به نابودی بشر گیرند؟ دقیقا نه! درحقیقت چنین آینده ترسناکی بیش از حد فانتزی است. به قول «میچیو کاکو»، فیزیک دان مشهور ژاپنی-آمریکایی، ساخت ماشین هوشمندی که تصادفا از کنترل خارج شده و به دشمن بشریت بدل شود، مثل این است که تصادفا و از روی ناآگاهی یک بویینگ ٧٤٧ بسازیم. هیچ کس تصادفا یک سلاح مرگبار نمی سازد که خودش را نابود کند.

هوش مصنوعی امروزی آن قدرها که به نظر می رسد پیشرفته نیست و فرسنگ ها تا رقابت با انسان فاصله دارد. تسلیحات هوشمند امروزی مثل پهپادها همگی درحقیقت در عمده زمان فعالیت خود، زیر نظر خلبانی هستند که از زمین آنها را کنترل می کند و برای هر کاری از پیش برنامه ریزی می شوند. ماشین های هوشمند امروزی همگی فهمی خطی و ازپیش تعیین شده دارند. با استانداردهای انسانی فکر نمی کنند و توانایی آن را هم ندارند. به علاوه حداقل فعلاما نمی توانیم کامپیوتر هوشمندی بسازیم که بتواند واقعا فکر کند. حتی نمی دانیم چطور باید چنین ماشینی را ساخت. هرچند شاید اگر روزی توانستیم تعریف بهتری از ضمیر ناخودآگاه انسان پیدا کنیم، چنین چیزی هم ممکن شود. با این اوصاف، تا آن روز شاید مهم ترین نگرانی زندگی ماشینی امروز ما باشد که به صورت افسارگسیخته ای در حال تغییر رفتار و ابعاد زندگی خصوصی ماست. درواقع این همان بُعد نظریه تکینگی فناوری است که بیش از ظهور یک هوش مصنوعی افسارگسیخته می تواند موجب نگرانی باشد.