ویکی‌پدیا منبع معتبری است؟
هرچقدر تکنولوژی پیشرفت می‌کند، کار اطلاع‌رسانی و روزنامه‌نگاری نیز دستخوش تغییر می‌شود. شاید در روزهایی که روزنامه‌ها به‌وسیله‌ی چاپ سنگی منتشر می‌شدند و روزنامه‌نگاران برای گرفتن اطلاعات باید به شخص یا محلی مراجعه می‌کردند، قابل باور نبود که روزی با وجود فضای آن‌لاین و ظهور صفحات تحت وب، اطلاعات فقط با یک کلیک ساده به‌دست آید.
آغاز فعالیت وب1 خودش موجی عظیم از تحول را به‌دنبال داشت، این موج آن‌قدر عظیم بود که خیلی از نهادها را وادار کرد تا اطلاعات کاغذی خود را به فرمت الکترونیک درآورند. وب1 موجب شد تا کاربران رفته‌رفته با انبوهی از اطلاعات در اینترنت مواجه شوند که خودشان هیچ تأثیر در آن نداشتند. این‌گونه بود که وب2 شکل گرفت. وب2 به کاربران این اجازه را می‌داد که در اصلاح یا اضافه کردن مطالب، نقش اساسی داشته باشند و در حقیقت، فضایی تعاملی‌تر میان کاربران و صاحبان اطلاعات برقرار می‌کرد.
یکی از اتفاقاتی که وب2 در خود داشت، شکل‌گیری دانشنامه‌های آن‌لاین بود. یکی از بزرگ‌ترین و فراگیرترین این دانشنامه‌ها که هر روز بر تأثیر‌گذاری‌اش افزوده می‌شود، «ویکی‌پدیا» است. این دانشنامه آن‌قدر تأثیر‌گذار است که به یکی از منابع اطلاعات تبدیل شده که خیلی‌ها به‌عنوان نخستین منبع، به آن مراجعه می‌کنند.
ویکی‌پدیا چیست و براساس چه اصولی فعالیت می‌کند؟
آن‌گونه که خود این دانشنامه در تعریف خود آورده، ویکی‌پدیا دانشنامهای است همگانی و آزاد؛ به این معنی که همه می‌توانند به نوشتن و ویرایش نوشته‌های موجود در آن بپردازند. البته این نوشته‌ها و ویرایش‌ها باید مطابق اساس‌نامه ویکی‌پدیا باشند، یعنی مطالب بی‌طرفانه و بدون پایمال کردن حق نشر دیگران نوشته شوند. مدیریت بررسی نوشته‌ها توسط کاربران انجام می‌شود. کسانی که در امر تکمیل این پروژه‌ی بی‌پایان مشارکت می‌کنند، به هم‌زبانان خود یاری رسانده‌اند تا در زمینه‌ی گردآوری این دانشنامه‌ی جهانی، سهمی داشته باشند.
دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا هم‌زمان، به بسیاری از زبان‌ها نوشته می‌شود و همکاران آن افرادی از سراسر جهان‌اند و هر کسی می‌تواند به رشد آن کمک کند. این دانشنامه از زمان تولد تا کنون رشد بسیار سریعی داشته و بزرگ‌ترین وب‌گاه دانشنامهای با بیش از 80میلیون بازدیدکننده در ماه است و بیش از 90هزار کاربر فعال دارد که روی بیش از 18هزار مقاله به 270 زبان کار می‌کنند. در ویکی‌پدیای فارسی تا این لحظه 388هزار و 634 مقاله وجود دارد و هر روز هزاران کاربر از این دانشنامه دیدن می‌کنند.
پنج بنیاد اصلی ویکی‌پدیا
هر کاربری می‌تواند به دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا مطلب اضافه کند، اما در برخی موارد، این دانشنامه مطلب را حذف می‌کند. دلیل آن هم این است که ویکی‌پدیا پنج اصل بنیادی دارد که به استناد آن‌ها، مطلبی را حذف یا اضافه می‌کند. این پنج اصل عبارتند از:
1- ویکی‌پدیا یک دانشنامه است که ویژگی‌های دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و سالنامه‌ها را در خود ترکیب کرده است. ویکی‌پدیا نه یک فرهنگ واژگان، نه سکوی سخنرانی، نه روزنامه، نه یک فضای وبلاگ‌نویسی، نه ارائه‌کننده فضای برخط رایگان، نه یک مشت مطالب بیهوده، نه محل یادگاری‌نویسی، نه تمرین آنارشیسم و دموکراسی و نه یک لینک‌دانی است. تجربه‌ها و دیدگاه‌های شخصی نیز جایی در ویکی‌پدیا ندارند. سیاست منع تحقیق دست اول باید مورد نظر همه‌ی ویرایشگران باشد. مقاله‌ها نباید شامل نظریه‌ها، داده‌ها، عبارت‌ها، مفاهیم، استدلال‌ها یا عقایدی باشند که تا به حال در هیچ‌جا منتشر نشده‌اند. تمام توجه ویراستاران باید بر دقت، صحت و درستی مقالات متمرکز باشد.
2- ویکی‌پدیا دیدگاهی بی‌طرف دارد، یعنی ما در ویکی‌پدیا کوشش بر آن داریم تا مقالات تنها یک دیدگاه خاص را تبلیغ نکنند، بلکه به تمام دیدگاه‌ها در مورد هر موضوع بپردازند. گاهی این کار مستلزم بیان کردن چند دیدگاه مختلف و گسترش هریک به حد کافی است؛ تا کاربر بداند هر دیدگاه از کدام منبع می‌آید و هیچ دیدگاهی نباید به‌عنوان «حقیقت محض» یا «بهترین دیدگاه» معرفی شود. برای رسیدن به چنین هدفی، آوردن منابع معتبر و قابل استناد در هر جای ممکن و بخصوص در موضوع‌های مورد اختلاف، ضروری است. وقتی درباره‌ی این‌که کدام نسخه بی‌طرف‌تر است، اختلاف نظری پیش آید، یک دوره دست کشیدن از ویرایش‌های اختلاف‌برانگیز اعلام می‌شود، مقاله برچسب «درستی» یا «بی‌طرفی» می‌خورد و جزییات اختلاف‌برانگیز در صفحه‌ی بحث به گفت‌وگو گذاشته و به اختلاف‌ها رسیدگی می‌شود.
3- ویکی‌پدیا یک محتوای آزاد است که هر کسی می‌تواند آن را تغییر دهد، ویرایش کند، استفاده و توزیع کند. به قانون حق نشر احترام بگذارید و از منابع دزدی ادبی نکنید. محتوای ناآزاد را می‌توان تحت استفاده‌ی منصفانه به کار برد؛ اما همه‌ی تلاش‌تان را در استفاده از جایگزین‌های آزاد برای محتوایی که می‌خواهید به ویکی‌پدیا بیفزایید بکنید. از آنجا که همه‌ی مشارکت‌های شما با پروانه‌ی آزاد در اختیار عموم قرار می‌گیرد، هیچ ویرایش‌گری مالک هیچ مقاله‌ای نخواهد بود، همه‌ی ویرایش‌های شما ممکن است بدون هیچ چشم‌پوشی، ویرایش و بازتوزیع شود و چنین هم خواهد شد.
4- ویکی‌پدیا در موارد اختلاف، شیوه‌های خاصی دارد؛ به دیگر ویکی‌پدیانویسان احترام بگذارید، حتی اگر با آن‌ها موافق نیستید. نزاکت را حفظ کنید. از حمله‌های شخصی و تعمیم دادن‌های کلی بپرهیزید. وقتی بحث بالا می‌گیرد، آرام بمانید. با پیروی از قانون 3 برگردان از درگیر شدن در جنگ‌های ویرایشی بیهوده خودداری کنید و به یاد داشته باشید ۳۸۸٬۶۳۷ مقاله در ویکی‌پدیای فارسی هست که می‌توانید به جای نزاع، به ویرایش، تکمیل و بحث درباره‌ی آن‌ها بپردازید. با حسن نیت عمل کنید و برای اثبات یک موضوع، مقاله‌ها را تکه‌پاره نکنید و تا وقتی که شاهدی برای عملکردی غیر از این ندیده‌اید، فرض را بر این بگذارید که دیگران هم چنین می‌کنند. از حساب‌های زاپاس سوءاستفاده نکنید. آزاداندیش، پذیرا و کل‌نگر باشید.
5- قوانین ویکی‌پدیا تغییرناپذیر نیستند، قوانین ویکی‌پدیا روی سنگ کنده نشده‌اند، روح قوانین بر حروف و واژگان آن‌ها برتری دارد. در ویرایش، انتقال و تغییر مقالات بی‌باک باشید، زیرا این شوق ویراستن و پیراستن است که باید به‌عنوان هدف شناخته شود. کامل بودن لازم نیست. از این نترسید که ممکن است خرابکاری شود. نسخه‌های قبلی مقالات محفوظ هستند، پس امکان ندارد که تصادفا ویکی‌پدیا را خراب کنید یا محتوای مقالات را به‌صورت بازگشت‌ناپذیری نابود کنید؛ اما به یاد داشته باشید، هرچه بنویسید شاید که برای آیندگان بماند.
چند اشتباه بزرگ ویکی‌پدیا
این دانشنامه که به اعتقاد بسیاری، یکی از منابع معتبر در فضای آن‌لاین است، در طول فعالیت خود بی‌اشتباه نبوده و در مواردی، خطاهایی فاحش داشته است. چند اشتباه فاحش ویکی‌پدیا براساس گزارش ایندیپندنت به این شرح است:
1- ویکی‌پدیا در سال 2006 میلادی نوشت: «رابی ویلیامز» بازیگر و خواننده‌ی معروف انگلیسی، همسترهای خانگی را می‌خورد!
2- در ویکی‌پدیا به اشتباه اصلیت «نانسی پلوسی» از اعضای حزب دموکرات و رییس سابق مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا، ایتالیایی گزارش شد و پس از این جریان، فرد دیگری این مطلب را با این جمله‌ی جنجالی‌تر کامل کرد: ایتالیایی‌ها خون کودکان را می‌نوشند!
3- انتشار تصویر شیطانی از «بیل گیتس»! تصویری از سرمایه‌دار بزرگ کمپانی «مایکروسافت» با شاخ‌های شیطانی و سبیل‌هایی شبیه سبیل‌های هیتلر از دیگر اقدامات بحث‌برانگیز در ویکی‌پدیا بود که توسط یکی از هکرها روی سایت قرار گرفت.
4- در یکی از صفحه‌های ویکی‌پدیا «افلاطون» فیلسوف بزرگ یونانی، به‌عنوان هواشناس قدیمی اهل هاوایی معرفی شد!
ویکی‌پدیا تا کنون 25 اشتباه فاحش داشته که در خبرگزاری‌های دنیا مطرح شده و باعث ایجاد دردسر برای این دانشنامه شده است. البته این دانشنامه چند سال پیش برای کم کردن این حاشیه‌ها، به سمت ایجاد محدودیت برای ویرایش داده‌ها توسط کاربران رفت. به این صورت که هر ویرایشی در این دانشنامه بدون تأیید یکی از کاربران حرفه‌ای نمی‌تواند اعمال شود.
آیا ویکی‌پدیا می‌تواند منبع موثقی باشد؟
سرعت به‌روز شدن دانشنامه ویکی‌پدیا به‌قدری زیاد است که مثلا اگر یک شخص مشهور فوت کند و شما به‌دنبال بیوگرافی‌اش در ویکی‌پدیا بگردید، متوجه می‌شوید که در فاصله‌ی زمانی کمی، خبر فوت او به زندگی‌نامه‌اش اضافه شده است. همین موضوع و اطلاعات تقریبا مناسب این دانشنامه موجب شده که ویکی‌پدیا به یک منبع خبری تبدیل شود.
استفاده از ویکی‌پدیا به‌عنوان منبع خبری به‌گونه‌ای است که اگر بخواهید در خبرگزاری‌ها به‌دنبال زندگی‌نامه‌ی یک نفر بگردید، متوجه می‌شوید که متن خبر در اکثر خبرگزاری‌ها به یک شکل و با استفاده از اطلاعات دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا تکمیل شده است. چنین روندی می‌تواند نگران‌کننده باشد، چون خبرگزاری‌ها به‌عنوان منابع اصلی اخبار اصولا تلاش می‌کنند تا در تنوع خبر با یکدیگر رقابت کنند، اما وجود دانشنامهای به نام ویکی‌پدیا که به شما اجازه می‌دهد به‌راحتی هر اطلاعاتی را به‌دست آورید و چنین اتفاقی، زمینه‌ی رقابت و تنوع را در تولید اخبار کم می‌کند.
از سوی دیگر، به اذعان ویکی‌پدیا، این دانشنامه همیشه به‌عنوان یک منبع معتبر، مورد اختلاف بوده است. برخی آن را به‌خاطر انتشار رایگان، ویژگی قابل ویرایش بودن، سیاست بی‌طرفی و گستردگی عناوین ستوده‌اند. از سوی دیگر، منتقدانی نیز درستی و اعتبار ویکی‌پدیا را به‌خاطر آزادی ویرایش زیر سوال برده‌اند.
با چنین شرایطی این پرسش مطرح می‌شود که آیا کانال‌های رسمی اطلاع‌رسانی مانند خبرگزاری‌ها می‌توانند به‌راحتی از دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا به‌عنوان یک منبع استفاده کنند؟
منبع: ایسنا
نظر شما