اتحاد آمریکا با ایران و کوبا

با چرخش جدیدی در سیاست خارجی آمریکا روبه‌رو هستیم. اتحاد غیر‌منتظره با کوبا و ایران، اتخاذ مواضع فعالانه‌تر در آفریقا به وسیله ائتلاف جدید بر ضد «بوکوحرام» و... به نظر می‌رسد که آمریکا از مواضع تاریخی و کلاسیک خود فاصله زیادی گرفته است. امضای توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران رویدادی بسیار قابل‌توجه برای تجزیه و تحلیل است. پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران بعد از یک دهه چالش و تنش با سرانجامی مثبت پایان یافت و این در واقع نخستین توافق چندجانبه‌ پراهمیتی است که بدون جنگ به نتیجه‌ای مثبت رسیده است.

نزدیکی روابط بین ایران و آمریکا بدون شک اتفاقی تاریخی و استثنایی است. عادی‌سازی روابط برای هر دو کشور که روابط آشفته‌ای را از سال ١٩٧٩ (سقوط شاه، بحران گروگان‌گیری، سرنگونی هواپیمای مسافربری ٦٥٥ ایران‌ایر) تجربه کرده‌اند، بسیار حائز اهمیت است و قطعا نشان‌دهنده چرخشی در صحنه سیاست بین‌المللی است. این موضوع در واقع بازگشت ایران به قدرت را نشان می‌دهد و جایگاهش را به عنوان قدرتی بین‌المللی و غیر قابل اغماض تثبیت می‌کند. اما نقش طرف آمریکایی در این میان چیست؟ پرواضح است که دیدگاه آمریکا نسبت به ایران تغییر اساسی نکرده، بلکه با توجه به شرایط حاکم بر منطقه متحول شده است. در واقع، ایران شریکی مهم برای ایالات متحده در جنگ عراق است و حضورش برای حل بحران سوریه نیز ضروری است. بنابراین شرایط باید از این منظر تحلیل و بررسی شود: در کوتاه‌مدت، ائتلاف علیه داعش (دشمن مشترک) ضروری به نظر می‌رسد، اما در دراز مدت مسئله اصلی ماهیت و محتوای روابطی است که دو کشور برقرار خواهند کرد. شرايط کوبا به کلی با ايران متفاوت است. چراکه درباره این کشور عمدتا مسائل اقتصادی مطرح است. درحال‌حاضر ایالات متحده نزدیک به ٢,٥ میلیارد دلار محصولات کشاورزی به بازار توسعه‌نیافته کوبا، در همسایگی خود، صادر می‌کند. موقعیت مناسب جغرافیایی دو کشور درواقع فرصتی برای همکاری‌های اقتصادی و درنهایت خنثی‌کردن تهدیدات سیاسی است. کوبای امروز دیگر کوبای فیدل کاسترو با عقاید ضدآمریکایی نیست. اشتیاق دولت کوبا برای توسعه اقتصادی بیش از اشتیاق به مبارزه کمونیستی است. بنابراین ایالات متحده آمریکا بازارهای اقتصاد کوبا را در زمینی بی‌طرف تسخیر خواهد کرد. اما آیا این رویکرد ایالات متحده موجب فاصله‌گرفتن از متحدان تاریخی نخواهد شد؟ بدون تردید آمریکا در حال نزدیک‌شدن به دشمنان تاریخی خود است؛ اما هیچ‌گاه نباید متحدانش را نادیده گرفت. نقش آنها در این آرایش سیاسی جدید چه خواهد بود؟

درخصوص کوبا به نظر می‌رسد که اروپا جا پای ایالات‌متحده گذاشته است. اتحادیه اروپا درواقع از روز چهارم مارس ٢٠١٥ مذاکرات با کوبا را با هدف عادی‌سازی روابط از سر گرفت. بنابراین، به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها مصمم هستند تا فرصت‌های ویژه اقتصادی «جزیره کاسترو» را از دست ندهند، همان‌طور که قصد همکاری نزدیک‌تر با ایران را دارند.

درواقع، نتیجه نهایی توافق هسته‌ای حاکی از عمیق‌ترشدن روابط میان دو جناح است. اتحادیه اروپا (که هنوز نماینده‌ای در ایران ندارد)، قصد دارد روابط خود را با سفارتخانه‌های اروپایی حاضر در تهران تقویت کند و همچنان حساسیت ویژه‌ای نسبت به موضوع حقوق بشر در این کشور از خود نشان می‌دهد. شرکایی همچون اسرائیل و عربستان‌سعودی بیش از همه نگران عادی‌سازی روابط ایران با غرب هستند. بیم آن می‌رود که این دو کشور روابط خود را با ایالات‌متحده تغییر دهند. باوجود سقوط دیوار برلین، همچنان نوعی خصومت میان مدافعان کمونیسم و مدافعان سرمایه‌‌داری وجود داشته است. درحال‌حاضر، با عادی‌سازی روابط میان ایران و ایالات‌متحده، خصومت میان جناح کمونیسم و جناح سرمایه‌داری دیگر خریداری ندارد. به نظر می‌رسد مسائل مربوط به توسعه و تروریسم، که تبدیل به دشمنی مشترک شده، در اولویت سیاست‌ها قرار دارند. بنابراین، بلوک‌های سیاسی از این به‌بعد براساس این تحولات تعریف خواهند شد.

موانع جدی‌ای بر سر راه بهبود روابط دو کشور وجود دارد. دولت آمریکا پنج مورد از سیاست‌های ایران را غیرقابل‌‌قبول می‌داند: ادعاي تلاش ایران برای دستیابی به تسليحات نامتعارف، اتهام حمايت از تروریسم، عدم حمایت از روند صلح در خاورمیانه؛ چالش‌ همسايگان خود، حقوق بشر.

عملیات آژاکس که نخست‌وزیر منتخب مردم، محمد مصدق، را از قدرت برکنار کرد و شاهِ در تبعید را به قدرت بازگرداند؛دارایی‌های مسدودشده ایران که از سال ١٩٧٩ از دسترس دولت خارج شد؛حمایت ایالات‌متحده از سازمان‌های تروریستی ضد‌ایرانی،  همکاری شرکت‌های آمریکایی در توسعه تأسیسات تولید سلاح‌های شیمیایی عراق در طول جنگ با ایران،سرنگونی هواپیمای مسافربری ایران، پروازهای غیرقانونی پهپادهای آمریکایی در حریم هوایی ایران از سال ٢٠٠٣، حقوق بشر.