چرا اعلام خبر مرگ ملا عمر با آغاز گفت‌وگوهای صلح افغانستان هم زمان شد؟
"ملا محمد عمر مجاهد، رهبر گروه طالبان و چهره‌ای که پس از سقوط رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ میلادی با آنکه هر از چند گاهی درباره محل مخفیگاهش اظهارنظرهایی می‌شد، در سکوت محض به سر برده و کسی موفق به دیدن چهرۀ او نشد. گفته‌هایی وجود داشت که او طی این همه سال در بازداشت نظامیان پاکستانی به سر برده است و حتی برخی نسبت به زنده بودن وی ابراز تردید می‌کردند. حال گفته می‌شود که ملا عمر مرده است. نکتۀ مهم این است که اینکه ملا عمری وجود داشته یا خیر، مشخص نیست ولی تاکنون دست کم نام این مرد عامل جلوگیری از ایجاد گسست و تفرقه و متوقف‌شدن فعالیت گروه طالبان در افغانستان بود."
به گزارش ایسنا، خامه پرس در گزارشی از چرایی اعلام مرگ ملا عمر در این برهه زمانی و همزمانی آن با گفت‌وگوهای صلح با دولت، به قلم "روبین رهنوش" آورده است: حال که گفت‌گوهای صلح افغانستان آغاز شده و طالبان هم حاضر شده تا با حکومت افغانستان گفت‌گو کند به نظر می‌رسد یک بازی اطلاعاتی جدید شروع شده و بازی دیگری از پاکستان در خصوص افغانستان شکل گرفته است.
پیش از پرداختن به اصل موضوع مکثی کوتاه بر چند موضوع اساسی ضروری است. سال گذشته امنیت ملی افغانستان پرده از تردیدها در مورد موجودیت فردی به نام ملا محمد عمر مجاهد در یکی دو سال اخیر برداشت. اگرچه پیش از آن سخنگوی رییس جمهور پیشین در این مورد چیز دیگری گفته بود. ایمل فیضی به نقل از حامد کرزای، رییس جمهور پیشین گفت که ملا محمد عمر در بازداشت نظامیان پاکستانی در شهر کراچی به سر می‌برد. حامد کرزای گفته بود جان کری، وزیر خارجۀ کنونی ایالات متحدۀ آمریکا زمانی که سناتور بود به وی گفته بود که ملا عمر در شهر کراچی در بازداشت نیروهای پاکستانی به سر می‌برد.
اما امنیت ملی افغانستان سال گذشته بحث دیگری را مطرح کرد که در این روزها آهسته آهسته به حقیقت نزدیک می‌شود. حسیب صدیقی، سخنگوی امنیت ملی افغانستان در یک نشست خبری از تردیدها در مورد زنده بودن ملا عمر حرف زد. او از اختلافات شدید و چند دستگی طالبان یاد کرد. صدیقی گفت که شماری از فرماندهان طالبان خواستار دیدار رهبرشان ملا عمر شده‌اند اما ملا اختر محمد منصور، دوست و معاون ملا عمر مانع شده و تردید آنان در مورد زنده بودن ملا عمر قوت گرفته است.
در این‌جا چند پرسش مطرح می‌شود: بسیاری از رهبران طالبان در بازداشت پاکستان بودند اما گاهگاهی چهره‌شان همگانی می‌شد؛ چرا کسی یک بار هم در این 14 سال چهره ملا عمر را ندید؟ چرا ملا اختر محمد منصور به فرماندهان طالبان اجازۀ دیدار با رهبرشان را نداد؟ و …؟
در این روزها مسئلۀ داغ مربوط به طالبان مرگ ملا محمد عمر است که طالبان را به شدت نگران کرده است. مسایلی که در این چند روز رخ داده کشته شدن رهبر گروه طالبان را خیلی به حقیقت نزدیک می‌سازد.
مورد نخست اینکه پس از درگیری‌های شدید میان طالبان و گروه داعش در افغانستان، به ویژه در ولایت‌های ننگرهار و زابل خشم و نگرانی طالبان برانگیخته شد و سبب شد تا به رهبری داعش در عراق و سوریه نامه بنویسند و از آنان خواستار توقف فعالیت افراد وابسته به گروه داعش در افغانستان شوند. به نظر می‌رسد در این نامه کسی که قدرت‌نمایی می‌کرد ملا اختر محمد منصور بود نه ملا عمر بخصوص آنکه در این نامه‌ها از رهبر طالبان نامی هم برده نشد. اگرچه پیام عیدی از زبان ملا عمر منتشر شد ولی پس از این پیام فضای متن اعلامیۀ دیگر طالبان تغیر کرد. پس از این که گروه معاذ فدایی خبر کشته‌شدن ملا عمر را منتشر کرد، در اعلامیه‌ای که از سوی طالبان منتشر شد از سر تا پا نقل قول‌هایی با واژۀ «امیرالمؤمنین» موجود بود اما نامی از ملا عمر برده نشد و مشخص هم نبود هدف از امیرالمؤمنین در این نامه کیست.
این اعلامیه درست پس از آن منتشر شد که گروه معاذ فدایی خبر مرگ ملا عمر را اعلام کرد. قاری حمزه، سخنگوی گروه معاذ فدایی که یکی از شاخه‌های طالبان است اعلام داشت که ملا عمر دوسال پیش توسط ملا اختر محمد منصور کشته شده و آنان مدرک‌هایی در دست دارند که می‌توانند این را ثابت کنند. حالا گفته‌های سال گذشتۀ سخنگوی امنیت ملی که ملا اختر محمد منصور چرا نخواسته طالبان با ملا عمر دیدار کنند را به یاد آورید.
اکنون بحث دیگر اینکه طالبان از این موضوع به شدت نگران شده و در برابر ملا اختر محمد منصور موضع گرفته است. این نشان می‌دهد که ریشۀ چنین موضع‌گیری‌ها در همان زمان و حتی پیش از زمانی است که امنیت ملی افغانستان از آن سخن گفته بود. امروز رسانه‌های پاکستانی از برگزاری نشست‌های طالبان و جانشینی ملا محمد یعقوب، پسر ملا عمر به عنوان رهبر طالبان به جای پدرش خبر دادند. نیوز (The News) یک رسانۀ پاکستانی گزارش داد که شورای طالبان توافق کرده‌اند در صورت صحت کشته‌شدن ملا محمد عمر، پسرش محمد یعقوب را به جای او برگزینند. هم‌چنان این رسانه به نقل از منابع نزدیک به طالبان گزارش داد که طالبان نشست‌هایی را در افغانستان و پاکستان با حضور عبدالمنان، برادر کوچک‌تر ملا عمر راه‌اندازی کرده‌اند و تصمیم دارند در برابر ملا اختر محمد منصور ائتلافی را ایجاد کنند.
اگر ملا عمر کشته شده، چرا تاکنون خبر مرگش را فاش نکردند؟ چرا سروصدای مرگ ملا عمر هم‌زمان با آغاز گفت‌گوهای صلح حکومت افغانستان با طالبان بلند شده‌است؟
بگومگوها در مورد کشته‌شدن رهبر گروه طالبان هم‌زمان با آغاز گفت‌گوهای صلح حکومت افغانستان با طالبان بی‌شباهت به یک بازی تازۀ اطلاعاتی نیست. پاکستان کشوری است که از طالبان به عنوان ابزار نفوذ و فاکتور مهم تامین منافع در افغانستان در یک و نیم دهۀ اخیر به خوبی استفاده کرده است. این موضوع را پرویز مشرف، رییس جمهور پیشین این کشور به گونۀ واضح اعتراف کرد. سازمان اطلاعات پاکستان همواره از طالبان حمایت کرده و پاکستان بستر خوبی برای رشد هراس‌افکنان و انتقال‌شان به افغانستان بوده است. با این حال، اکنون که پاکستان ظاهرا متعهد شده تا به کابل در تامین ثبات کمک کند و نخستین بار نیز نمایندگان حکومت افغانستان و طالبان را رو در رو نشانده، آیا واقعا صادقانه آن را به پیش خواهد برد؟
در اصل با در نظرداشتن بحث‌هایی که در چند روز اخیر شکل گرفته موضوع چیز دیگری است. داعش در افغانستان به سرعت در حال نفوذ است و اگر سرکوب نشود دامن پاکستان را نیز خواهد گرفت. باورهای راهبردی داعش خلاف چیزی است که پاکستان می‌خواهد و می‌توان گفت پاکستان اگر از داعش در افغانستان به هدف ایجاد ناامنی مانند طالبان پشتیبانی هم کند سودی نخواهد برد و در این امر موفق نخواهد شد. چون طالبان گروهی استد که پاکستان خانهشان است، از پاکستان دستور می‌گیرند و حمایت می‌شوند اما اعضای وابسته به گروه داعش در افغانستان هم اکنون با رهبری این گروه در عراق و سوریه ارتباط دارند و این موضوع را جان کمپبل، فرماندۀ کل نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان تایید کرد. در این صورت داعش اگر از پاکستان حمایت هم شود به دلیل اینکه جز خودش خواستار هیچ‌گونه نظامی نیست، فکر تسلط بر جغرافیای فراتر از افغانستان و پاکستان را دارد، تن به خواست‌های پاکستان نخواهد داد و این موضوع پاکستان را نگران کرده است. طالبان از طریق پاکستان با کشورهای عربی ارتباط می‌گرفت اما داعش با این کشورها نیز سر سازگاری ندارد.
پس در این صورت پاکستان باید کاری بکند که «هم زر به کف آید و هم یار نرنجد» حکومت پاکستان در حمایت از گفت‌گوهای صلح افغانستان برآمده و قرار است دور دوم آن به زودی برگزار شود. اما حالا این پاکستانی که سالیان دراز با استفاده از طالبان در افغانستان قدرت‌نمایی کرده به هیچ وجه نمی‌خواهد پایگاهش را در افغانستان از دست دهد، همان استراتژی دو سویه «دوست اما دشمن» که در چندسال اخیر در افغانستان داشت را با تمرکز ظاهری بر طرف مثبت آن ادامه خواهد داد.
بخشی از طالبان اعلام کردند که ملا عمر مرده است. ملا اختر محمد منصور تاکنون به جای ملا عمر تمام امور طالبان را به دوش داشت. حالا طالبان از خبری که در مورد مرگ رهبرشان منتشر شده شوکه شده‌اند و می‌خواهند در صورت تایید کشته شدن او پسرش را جاگزینش کنند. اما در سوی دیگر ملا اختر محمد منصور که تاکنون بیش‌تر امور طالبان را به دوش داشته چگونه آرام خواهد نشست؟
هیئت افغانی با نماینده‌گان طالبان در پاکستان گفت‌گو کردند و دور دوم نیز به زودی برگزار می‌شود اما اگر ملا عمر کشته شده باشد آیا روند گفت‌گوهای صلح از این ناحیه آسیب نخواهد دید؟ به یقین صدمه می‌بیند و حتی امکان دارد سناریوی ناکام گذشته در این مورد تکرار شود. زیرا هیاهوها در پیرامون مرگ ملا عمر زمانی به اوج رسیده که گفت‌گوهای صلح افغانستان آغاز شده و این بدون مشورت با پاکستان صورت نمی‌گیرد. در این مقطع زمانی طالبان به دو قسمت تقسیم شده‌اند، یعنی حامیان ملا اختر منصور که تاکنون به جای ملا عمر حکمرانی می‌کرد و محمد یعقوب پسر ملا عمر . با این وضعیت فضای خصومت و دودستگی کامل در میان طالبان ایجاد خواهد شد. پس بدون شک هر طرفی که از گفت‌گوهای صلح افغانستان حمایت کند طرف دوم در برابرش قد علم خواهد کرد و به جنگ ادامه خواهد داد که این به معنای ادامۀ جنگ در افغانستان است. یعنی پسر ملا عمر و هوادارنش اگر ملا اختر محمد منصور ملا عمر را کشته باشد، هیچ‌گاهی به راهی نخواهند رفت که او برود. هم‌چنان ملا منصور هرگز به مسیری نخواهد رفت که پسر ملا عمر، که در صدد گرفتن قدرتش است و در برابرش ائتلاف شکل می‌دهد.
اما احتمالا یک طرف که هنوز مشخص نیست بی‌سروصدا به روند صلح با حکومت افغانستان خواهد پیوست. در این نقطه برد باز هم از آن پاکستان است. چون از گروه داعش هراس دارد و به دلیل اینکه مبادا "مار آستینش" شود چندان اشتیاقی به حمایت از این گروه ندارد. جز طالبان که فرزندان دست‌پروردۀ خودش هستند. اکنون اگر طالبان به دو قسمت تقسیم شوند، هردوطرف از پاکستان پیروی می‌کنند ولی با تفاوت اینکه یک قسمت آن با حکومت افغانستان گفت‌گو کرده و به میز مذاکره می‌نشیند اما طرف دوم باز هم حمایت پاکستان را با خود خواهند داشت و مخاصمه در برابر حکومت افغانستان و گروهی که به روند صلح می‌پیوندد ادامه خواهد داد. در این‌جا می‌توان گفت چندان دور از ذهن نیست که با آغاز گفت‌گوهای صلح افغانستان، در کنار این مذاکرات و اعلام خبر مرگ ملا عمر، فصل دیگر بازی اطلاعاتی پاکستان در افغانستان در حال اجرا است. بنا بر این حکومت افغانستان باید در این زمینه کاملا هوشیارانه و محتاطانه گام بگذارد تا بدون ملا عمر، همه طرف‌های طالبان را در حلقۀ گفت‌وگوها داشته باشد. چون در صورت عدم اتفاق این مورد هم پاکستان به دنبال گزینۀ دیگری با شیوۀ دیگر اما عملکرد مشابه که بتواند جاگزین خوبی برای طالبان شود، خواهد بود.
نظر شما