٥ وسترن مدرن سینما را بشناسید/ از مرد مرده تا جسی جیمز

فیلم‌های وسترن قدمتی طولانی در سینما دارند، شاید قدمتی به اندازه خود تاریخ سینما. فیلم‌های وسترن همیشه محلی برای ظهور کارگردان‌های درجه‌یک سینمای کلاسیک هم بوده‌اند؛ هاوارد هاکس و جان فورد تنها دو نمونه از بسیاری از کارگردان‌های بزرگ هستند که با فیلم‌های وسترن معروف شدند. از طرفی فیلم‌های وسترن درخشان متعددی هم در تاریخ سینما ساخته شده است؛ از «دلیجان» و «جویندگان» و «ریو براوو» و «شین» و «ماجرای نیمروز» بگیر تا «بوچ کاسیدی و ساندنس کید»، «روزی روزگاری در غرب» و با کمی اغماض «نابخشوده». امسال کوئنتین تارانتینو با فیلم وسترن «هشت نفرت‌انگیز» به سینما برمی‌گردد. خودش گفته که یکی از بهترین فیلم‌های وسترنی را ساخته که داستانش در زمستان و در میان برف می‌گذرد. تا آمدن آن فیلم، می‌توانید این پنج فیلم وسترن را ببینید که به‌عنوان وسترن مدرن شهرت دارند؛ یعنی ماجرایشان در غرب وحشی نمی‌گذرد و اگر می‌گذرد هم داستانی مدرن را روایت می‌کنند و کمتر آن قهرمان‌بازی و کلیشه‌های رایج وسترن‌های کلاسیک را دارند؛ این فیلم‌های وسترنی هستند که منتقدان هم دوستشان دارند و درواقع یک نوع بازی با ژانر وسترن هستند.

جیم جارموش، یکی از چهره‌های افسانه‌ای سینمای مستقل آمریکاست که در سه دهه گذشته جایگاهی محکم برای خودش خلق کرده است. فیلم‌های او اغلب بازی با ژانر هستند یا اساسا کمدی‌هایی هستی‌گرایانه. او در سال ١٩٩٥ فیلم «مرد مرده» را با بودجه گزاف ٩‌ میلیون دلاری (به نسبت دیگر فیلم‌های خودش) ساخت. ماجرای فیلم در قرن نوزدهم می‌گذشت و جانی دپ، کریسپین گلاور، جان هرت و رابرت میچم هم بازیگران فیلمش بودند. این فیلم سیاه‌وسفید با موسیقی جذاب نیل یانگ، درواقع ادای دینی است به ویلیام بلیک، شاعر آمریکایی و فرهنگ پاپ آمریکا. فیلم، ماجرای تکراری مردی را روایت می‌کند که پس از قتلی فرار کرده و تعدادی به‌دنبال او هستند، اما روایت پست‌مدرن جارموش کاری می‌کند که انگار برای اولین‌بار است با چنین داستانی روبه‌رو می‌شوید.

شاید «گمشده» خشن‌ترین فیلم کارنامه ران هوارد (البته به‌استثنای «باج» (١٩٩٦) با بازی مل گیبسن) باشد. فیلم در ظاهر یک وسترن کلاسیک است و براساس رمان «آخرین سواری» نوشته توماس ادیسن  (١٩٩٥) ساخته شده است، اما رویکرد فیلم آن را از آثار وسترن کلاسیک جدا می‌کند. هوارد این فیلم را مثل یک تریلر خشن و پرتنش ساخته است و چند شخصیت جذاب هم دارد که بیشتر به او کمک کرده‌اند. فیلم درباره تلاش برای آزادکردن زنانی است که توسط بومیان اسیر شده و فروخته می‌شوند. در این فیلم تامی لی جونز به‌همراه دخترش (با بازی کیت بلانشت) و نوه‌اش، دات، یک گروه عجیب‌وغریب نجات‌دهنده زنان اسیرشده هستند. روابط خانوادگی، تحقیر زنان، درگیری میان بومیان و آمریکایی‌ها و صوفی‌گری مضامینی هستند که این فیلم بسیار خشن ران هوارد را به وسترنی بسیار دیدنی و متفاوت بدل می‌کند.

جسی جیمز یکی از شخصیت‌های محبوب و معروف غرب وحشی است و در سینما هم بارها ماجرای زندگی‌اش فیلم شده. اما فیلم اندرو دومنیک شاید بهترین تصویر از زندگی جسی جیمز باشد که البته از زاویه دید رابرت فورد روایت می‌شود؛ مرد جوانی که شیفته جسی جیمز بود و البته او را به قتل رساند. این فیلم را اندرو دومنیک نیوزیلندی هفت ‌سال پس از ساخت اولین فیلمش «چاپر» که فیلمی خشن براساس زندگی یک خلافکار واقعی بود، ساخته است. جسی جیمز یک یاغی بود که البته روحیاتی رابین هودی هم داشت و در تاریخ سوم آوریل ١٨٨٢ به دست رابرت فورد کشته شد. دومنیک فیلم را براساس رمانی به همین نام، نوشته ران هانسن، نوشته و کارگردانی کرده است و با تلقی مخاطب از افسانه و واقعیتی که پیرامون شخصیت جسی جیمز ساخته شده، بازی می‌کند. فیلم دومنیک با تصاویر حیرت‌انگیزی که راجر دیکینز گرفته و دو بازی عالی از برد پیت در نقش جسی جیمز و کیسی افلک در نقش رابرت فورد فیلمی است که فراتر از یک وسترن، به اثری در باب خطر شهرت و پیروی کورکورانه بدل می‌شود. دومنیک با این فیلم یکی از عمیق‌ترین و روان‌شناسانه‌ترین فیلم‌های وسترن تاریخ را ساخته است.

فیلم برادران کوئن یک نئووسترن است؛ یعنی همان مضامین وسترن‌های کلاسیک را در موقعیت زمانی معاصر روایت می‌کند. نئووسترن‌ها البته قدمتی طولانی در سینما دارند و از بهترین نمونه‌هایش می‌توانند به «روز بد در بلک راک» (١٩٥٤) ساخته جان استرجس، «سر آلفردو گارسیا را برایم بیاور» (١٩٧٤) سم پکین‌پا و «ستاره تنها» (١٩٩٦) جان سیلز اشاره کرد. «جایی برای پیرمردها نیست» براساس رمانی به همین نام، نوشته کورمک مک‌کارتی، ساخته شده است. این فیلم برنده چهار جایزه اسکار از جمله اسکار بهترین فیلم شد و از این نظر در این فهرست جایگاهی خاص دارد. این فیلم با خط داستانی بسیار نازکش، ماجرای چند‌میلیون دلار پول گمشده در جریان درگیری بین دلالان موادمخدر در مرز مکزیک و آمریکاست. این پول زندگی سه نفر را دگرگون می‌کند؛ کلانتر اد بل فیلسوف‌مآب با بازی تامی لی جونز، لولین ماس، خلافکار خرده‌پای فرصت‌طلب با بازی جاش برولین و آنتون چیگرو، آدمکش خونسردی که شیوه‌های خودش برای کشتن را دارد با بازی خاویر باردم.

یک وسترن زنانه و بسیار جذاب به‌کارگردانی یک زن. ریچارد به شخصیت‌های حاشیه‌ای علاقه دارد که سعی می‌کنند برای خود کسی شوند و «میان‌بر میک» هم چنین داستانی را دنبال می‌کند. فیلم ماجرای سه خانواده است که همراه بلدچی‌ای به نام میک راهی سفری می‌شوند، اما در راه گم می‌شوند و فیلم به روایتی در باب سازوکار قدرت بدل می‌شود. فیلم از نظر بصری فوق‌العاده است و لایه‌های روان‌شناختی بسیار عمیقی دارد.ظ