توفیق مذاکرات وین به نفع چه کسانی خواهد بود؟/برندگان‌جهانی‌ومنطقه‌ای توافق‌هسته‌ای

داوود هرمیداس باوند، تحلیلگر مسایل بین‌الملل در گفتاری برای دیپلماسی ایرانی به ارزیابی روند مذاکرات هسته‌ای پرداخته است.

با توجه به نزدیک شدن به زمان تعیین شده پایان مذاکرات هسته ای ایران و مباحث مطرح شده درباره موضوعات اختلافی آن باید چند نکته را مدنظر داشت:

1.تحریم ها: پیش از این گروه 1+5 بیان می کرد که لغو تحریم ها در سه مرحله صورت خواهد گرفت؛ موضعی که ایران آن را رد کرده و اعلام کرده بود باید همه تحریم ها یکجا برداشته شود.

2.بازرسی از تاسیسات نظامی: جمهوری اسلامی ایران همواره نسبت به بازرسی از تاسیسات نظامی هشدار داده و آن را نپذیرفته است. گرچه نهادها و مکان هایی وجود داشته که بازرسی از آن انجام شده، مانند سایت پارچین. اما باید توجه داشت که مساله بازرسی از تاسیسات نظامی مورد قبول ایران نیست.

3.تحریم های شورای امنیت: شورای امنیت سازمان ملل اقدام به تصویب قطعنامه های تحریمی علیه ایران کرد. تحریم هایی که به گفته اعضای این شورا نه تنها پیرامون مساله هسته ای است، بلکه سیستم های موشکی و دفاع متعارف را نیز در بر می گیرد. برنامه موشکی ارتباطی با فناوری هسته ای نداشته و حتی جزو NPT نیز قرار ندارد. چنانچه توافقی صورت گیرد، شورای امنیت باید بر روی آن صحه بگذارد.

4.سیستم موشکی: این موضوعی زائد در روند مذاکرات است. هرچند بر سر آن بحث وجود دارد. وارد کردن این موضوع در قعطنامه های شورای امنیت، خارج از NPT است. گرچه کلاهک های هسته ای در موشک های دور برد مورد استفاده قرار می گیرد، اما داشتن موشک های دور برد دال بر داشتن کلاهک هسته ای نیست. در گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز شواهدی مبنی بر دسترسی ایران به کلاهک هسته ای وجود نداشته و تنها آژانس به این گفته که " هنوز ابهاماتی وجود دارد و باید برطرف شود " اشاره کرده است. انتظار می رود، طرف های مذاکره کننده مساله موشکی را کنار گذاشته و فقط حول فناوری هسته ای و آنچه در بیانیه لوزان آمده، بحث کنند.

5.اگر مساله تصمیم گیری در مورد متن توافق موکول به تصمیم گیری کنگره آمریکا و مساله موشکی نیز عاملی برای تصمیم گیری شورای امنیت شود، این موضوع چندان به نفع ایران نخواهد بود.

6.چنانچه شورای امنیت قعطنامه جدیدی با توجه به رفع نگرانی های آژانس صادر کنند، بر تصمیم گیری کنگره نیز اثرگذار خواهد بود.

7.به غیر از تحریم هایی که در محدوده اختیارات ریاست جمهوری آمریکاست، لغو تحریم های دیگر زمانبر خواهد بود، زیرا هر توافقی و اجرای آن منوط به گزارش آژانس بوده و تصمیم گیری  آن به زمان نیاز خواهد داشت.

8.بخشی از تحریم های کنگره علاوه بر فناوری هسته ای، متوجه مسایل حقوق بشر و حمایت از تروریسم است. از این رو به نظر می رسد کنگره از آمادگی لازم برای همکاری در ابتدای امر برخوردار نباشد. چنانچه توافقی صورت گیرد، کنگره ماهیت آن را بررسی و برای رد یا قبول آن تصمیم گیری می شود. آقای اوباما نیز پذیرفته که موافقتنامه مورد بررسی کنگره قرار گیرد که این نوعی عقب نشینی محسوب می شود.

9.آقای آمانو مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده تا پایان سال جاری میلادی _ تقریبا 5 ماه دیگر _ باید گزارش جامعی درباره پایبندی و اجرای تعهدات ایران تهیه شود. در واقع گزارش آژانس بر اساس راستی آزمایی است که در بیانیه لوزان نیز به آن اشاره شده بود.

10.موضع گیری های فرانسه دربرگیرنده موارد خاص مورد نظر عربستان و اسرائیل است. آنها سعی می کنند در مواضع خود اجماع داشته باشند. اگر مواضع فرانسه تاکتیکی نباشد، موضع اتحادیه اروپا را مخدوش خواهد کرد.

11.مواضع آلمان همواره بر این بوده که اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، ناکامی آن برای جامعه بین الملل و همه کشورها خواهد بود. البته پیامدهای مثبت آن نیز برای همه است.

12.چین و روسیه حرف چندانی نداشته اند. روسیه به خصوص بعد از بحران اوکراین نگاه دوگانه داشته است. چنانچه مذاکرات به نتیجه نرسد، فضای مساعدی برای روسیه فراهم خواهد شد که ایران بیش از گذشته به روسیه تمایل پیدا کند. این مساله برای روسیه که سیاست نگاه به شرق را در پیش گرفته حایز اهمیت است. هر رویدادی که بتواند روسیه آن را در راستای سیاست نگاه به شرق، مورد بهره برداری قرار دهد، خوشحال کننده خواهد بود. بنابراین به نظر نمی رسد که روسیه وارد موضع گیری خاصی شود. چین نیز حرف چندانی نداشته و معمولا در نشست ها ساکت بوده است.

به هر حال انتظار می رود این مذاکرات به نتیجه برسد، زیرا ایران نیاز به خروج از بن بست اقتصادی- مالی دارد. از طرفی دستیابی به توافق به نفع شورای امنیت، پنج کشور عضو این شورا، شخص اوباما رییس جمهور آمریکا و همچنین حزب دموکرات، اروپا با توجه به آشفتگی مالی و حتی در دراز مدت به نفع کشورهای منطقه است. کشورهای منطقه ای که فکر می کنند ناکامی مذاکرات به نفع آنهاست. دستیابی به توافق موجب تعدیل مواضع فعلی کشورهای منطقه خواهد شد. مواضع عربستان و برخی کشورهای منطقه برآمده از استیصالی است که به آن دچار شده اند. به دلیل عدم تحقق انتظاراتشان با عصبانیت خط و مشی خود را انتخاب می کنند که به نفع شان نیست. این کشورها هرگاه روابط ایران و آمریکا بر سر برخی مسایل به هم نزدیک شده، با دید مثبت به جلو می آیند و هر گاه روابط خصمانه بوده، جسارت پیدا کرده اند. در حال توافق نهایی موجب تعدیل مواضع کشورهای منطقه به خصوص عربستان و ترکیه خواهد شد.