همپیمانان نگران توافق هسته‌ای با ایران/ آیا آمریکا به متحدانش پشت می‌کند؟

در سال 2012، باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده در نامه ای به رهبر ایران آیت الله خامنه ای به صراحت نوشت که هر گونه تلاش برای بستن تنگه استراتژیک هرمز با پاسخ نظامی آمریکا روبرو خواهد شد. اما در روز 28 آوریل سال جاری [8 اردیبهشت]، نیروی دریایی ایران کشتی باری «مرسک دجله» را که با پرچم جزایر مارشال در تردد بود در نزدیکی تنگه هرمز متوقف کرد و با این کار لرزه به اندام بازارهای جهانی انداخت.

با این حال آمریکا دست به سلاح نبرد و به محکوم کردن حرکت اکتفا کرد. ایالات متحده ناوهای خود را برای اسکورت کشتی هایی که با پرچم آمریکا و بریتانیا تردد می کردند فرستاد، اما در طول 9 روزی که کشتی «مرسک دجله» توسط ایران توقیف شده بود از تقابل نظامی با ایران اجتناب کرد. ایران این علت توقیف این کشتی را اختلافات حقوقی می خواند.

مقامات دولت آمریکا پاسخ خود را سنجیده خواندند. اما در خاورمیانه و درون آمریکا، منتقدان این اقدام را نشانه آن می دیدند که دولت اوباما سعی دارد از تنش با دشمن قدیمی خود تهران اجتناب کند تا مذاکراتی که امید دارد به توافق هسته ای تاریخی با ایران تبدیل شود به خطر نیفتد.

احمد الاسعد، سیاستمدار شناخته شده لبنانی که مخالف تنش زدایی ایالات متحده با ایران و متحدان منطقه ای آن است می گوید: «آمریکایی ها به قدری به این توافق امید بسته اند که حاضرند هر کاری برای رسیدن به آن انجام بدهند، حتی اگر به قیمت پشت کردن به دوستانشان باشد.»

دولت اوباما اتهام برخورد ملایم با ایران یا کاهش پشتیبانی از متحدان خود را رد می کند. حتی منتقدان هم اعتراف می کنند که از انگیزه برخی اقدامات دولت آگاهی ندارند. اما نگرانی متحدان آمریکا در منطقه نگرانی واقعی است و نشان می دهد که طبق پیش بینی ها، با رسیدن به توافق هسته ای، میان آمریکا و متحدان اصلی اش در منطقه تنش هایی رخ خواهد داد. به گفته دانیل کورتزر، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل و مشاور کارزار انتخاباتی اوباما، «وجود برداشت های غلط [در خاورمیانه]، یک مشکل جدی است.»

در طول 22 ماه مذاکره میان آمریکا و دیگر اعضای 1+5 با ایران، انتقاد از جانب اعراب، اسرائیلی ها و برخی آمریکایی ها بیشتر و بیشتر شده است. گروه 1+5 به دنبال راهی است که در قبال کاستن از تحریم های اقتصادی بین المللی، امکان ساخت سلاح هسته ای توسط ایران را منتفی سازد. در برابر این توافق موانع زیادی وجود دارد. یکی از این موانع تصمیم روز یکشنبه مجلس ایران برای ممانعت از ورود بازرسان بین المللی به مراکز نظامی ایران است. اگر این اقدام توسط نهادهای مافوق تأیید شود مذاکرات پیچیده تر خواهد شد زیرا شش قدرت جهانی می خواهند امکان بازرسی از مراکز نظامی را داشته باشند تا اطمینان حاصل کنند که ایران قصد ساختن بمب را ندارد.

در منطقه خاورمیانه بسیاری از آن نگرانند که اوباما نه تنها قصد دارد با این مذاکرات، از خود میراثی دیپلماتیک بر جای بگذارد، بلکه تجدید روابط با تهران ممکن است باعث کاهش حمایت واشنگتن از این کشورها بشود. منتقدان از آن نگرانند که دولت آمریکا از تلاش های خود برای مقابله با گروه های نظامی و شبه نظامی متحد ایران بکاهد و تحریم ها را ضعیف تر کند. آنها از این نگرانند که این توافق ایران را قوی تر کند، به خصوص وقتی که 150 میلیارد دلار دارایی ضبط شده در بانک های خارجی آزاد شود.

خویشتنداری دولت اوباما در مقابل توقیف کشتی «مرسک دجله» در تنگه هرمز دور از چشم منتقدان نماند. تقریباً یک سوم محموله های نفتی جهان از این باریکه خلیج فارس گذر می کنند. ایران گفته است که این کشتی دانمارکی را به سمت بنادر خود هدایت کرده بود، زیرا کشتی «مرسک دجله» از تحویل محموله ای به ارزش 4 میلیون دلار به یک شرکت ایرانی سر باز زده است. این اقدام چند روز بعد از دیگر برخوردهای نیروی دریایی ایران با کشتی های باری در تنگه هرمز صورت گرفت.

طبق پیمانی با کشور کوچک جزایر مارشال، ایالات متحده موظف است کشتی هایی را که با پرچم این کشور حرکت می کنند حمایت کند. با این حال، دولت اوباما در این مورد تلاش های چندانی نکرد، حتی وقتی جان بینر، سخنگوی مجلس آمریکا دولت را متهم کرد که این تهدید را چندان جدی نمی گیرد. کشتی «مرسک دجله» و 24 خدمه آن 9 روز بعد در سلامت کامل آزاد شدند.

پس از انقلاب اسلامی ایران، هر دولتی که در آمریکا بر سر کار آمده، سعی داشته است که ایران را در انزوای سیاسی قرار دهد. دولت اوباما در 5 سال اول کار خود بسیاری از افراد حقیقی و حقوقی ایرانی را در فهرست تحریم قرار داد تا این کشور را مجبور به مذاکره و در نهایت محدود کردن برنامه هسته ای اش بکند. برخی از منتقدان بر این باورند که تحریم ها در دو سال اخیر سبک تر شده اند. با این حال، مقامات آمریکایی اصرار دارند که از شدت فشارها کم نکرده اند و از زمان آغاز مذاکرات هسته ای در نوامبر سال 2013 بیش از 100 فرد حقیقی و حقوقی را تحت تحریم قرار داده اند.

بر اساس گزارش کمیته مسئول تحریم های ایران در سازمان ملل، از زمان آغاز این مذاکرات کشورهای دیگر کمتر گزارشی درباره تلاش ایران برای دور زدن تحریم ها و خرید کالاهای نظامی منتشر کرده اند. اما هنوز مشخص نیست که آیا ایران تلاش خود برای خرید این تجهیزات را کاهش داده است یا این کشورها به منظور به خطر نیفتادن مذاکرات سعی کرده اند کمتر گزارش تهیه کنند.

سال ها است که مقامات آمریکایی ایران را اصلی ترین حامی تروریسم در جهان معرفی می کنند؛ اما جیمز کلپر، مدیر سازمان اطلاعات ملی آمریکا گزارش سالانه خود را در ماه فوریه به کنگره ارائه کرد، بدون آن که در آن نامی از ایران ببرد. همین مسئله باعث اعتراض چند سناتور شد.

در چند سال اخیر، کشورهای عربی نگران این مسئله بوده اند که خودداری دولت اوباما از انجام عملیات نظامی علیه دولت سوریه که تحت حمایت ایران است، نشان دهنده میل واشنگتن به امضای توافق هسته ای و بهبود روابط با تهران است. آنها اکنون از دیدن همکاری ضمنی واشنگتن با شبه نظامیان شیعه تحت حمایت ایران در عراق در مقابل گروه داعش نیز نگران هستند.

با این حال، مقامات آمریکایی اصرار دارند که اعمال سفت و سخت تحریم ها ادامه دارد و با تحرکات ایران در خاورمیانه مقابله می شود. دولت اوباما هم اکنون برای کارزار نظامی تحت هدایت عربستان سعودی بر علیه مبارزان حوثی در یمن پشتیبانی لجستیک و اطلاعاتی فراهم می کند و کشتی های جنگی خود را به سمت یمن روانه کرده است تا از رسیدن سلاح های احتمالی کشتی های ایرانی به شورشیان یمنی ممانعت کند. سامانتا پاور، سفیر آمریکا در سازمان ملل، در نشست خود با یکی از کمیسیون های کنگره گفته است که با آنکه مذاکرات هنوز در جریان است ایالات متحده عقب نکشیده است. با این حال، به گفته مایکل سینگ، از مدیران موسسه مطالعات خاور نزدیک واشنگتن ، متحدان بی قرار واشنگتن «در مقایسه با رفتار سابق آمریکا، متوجه کم تحرکی این کشور در مقابل ایران شده اند».

همچنین، دیگر نکته ای که منتقدان را نگران می کند عدم ثبات دولت در بیانیه هایش راجع به اهداف مذاکره است. اوباما و دیگر مقامات آمریکایی بارها گفته اند که هدف از مذاکره، جلوگیری از دسترسی ایران به بمب است و قرار نیست روابط با تهران احیا شود. اما در مواردی هم اوباما گفته است که توافق با ایران می تواند این کشور را میانه روتر سازد و ارتباط آن را با جهان و ایالات متحده تقویت کند. اوباما در ماه دسامبر گفته بود که رسیدن به توافق به ایران این امکان را می دهد که «تبدیل به قدرت منطقه ای بسیار موفقی بشود که در عین حال از هنجارها و قوانین بین المللی پیروی می کند؛ و این برای همه مفید خواهد بود».

رابرت دان، دیپلمات سابق آمریکا در خاورمیانه که اکنون در شورای روابط خارجی مشغول به فعالیت است، می گوید: «این روزها بیشتر از قبل می شنوید که توافق ممکن است راهی برای تغییر روابط با ایران باشد. در منطقه خاورمیانه این نگرانی وجود دارد که رئیس جمهور متوجه نیست» این اتفاق متحدان آمریکا در خاورمیانه را چقدر نگران می سازد.