روابط ایران با همسایگان در دوران پسا تحریم
سید حمزه صالحی*؛ در بحبوحه ی به سر انجام رسیدن مذاکرات هسته ای تحلیل های فراوانی راجع به آینده و نقشی که ایران در منطقه به عهده خواهد گرفت انجام می شد و تحلیل ها همه بر این محور می چرخید که ایران پس از تحریم نقش و جایگاه ممتازی را در منطقه و حتی در سطح بین الملل خواهد داشت . اکنون که مذاکرات به نتیجه رسیده است ما باید به دنبال تعریف جدیدی که از جایگاه خود به دست آورده ایم روابط خود با دول خارجی مخصوصا همسایگان را مورد ارزیابی مجدد قرار دهیم همانطور که همه انتظار دارند بدون تردید ایران در پسا تحریم در معادلات منطقه ای و بعضا بین المللی اثرگذاری متفاوت و موثرتری از قبل خواهد داشت و این چیزی است که در 23 تیر ماه 1394 نوید آن داده شد.
اما پیام روشن توافق 23 تیر در این بود که طرفهای مذاکره کننده با ایران که شامل پنج عضو دائم شورای امنیت و آلمان به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی بودند با درک اهمیت و موقعیت منطقه ای و ژئوپلیتیکی ایران تلاش کردند تا مذاکرات به نتیجه برسد و در واقع با انجام این توافق کشورهای غربی جدای از مباحث هسته ای پذیرفتند که علاوه بر اینکه ایران را به عنوان یک قدرت منطقه ای به رسمیت می شناسند بلکه به حوزه نفوذ این کشور در منطقه هم احترام خواهند گذاشت و طبیعتا این به معنی تامین نظر ایران در هرگونه حل و فصل مسائل منطقه خواهد بود.
اما سوال این است که ایران چگونه خواهد توانست از فرصت پسا توافق برای پیشبرد اهداف خود در معادلات منطقه ای استفاده کند و ثابت کند که بر خلاف تبلیغات چندین ساله علیه ایران این کشور در پی ثبات منطقه است ؟ شکی نیست که بعد از انجام توافق جامعه جهانی و افکار عمومی منطقه از ایران انتظار دارد که همانطور که همواره بر آن تاکید داشته است نقش سازنده ای برای حل و فصل اختلافات منطقه ای خود با سایر کشورها از جمله عربستان ایفا کند ، چیزی که به نظر می رسد ایران هم برای گام برداشتن در آن راه مصمم باشد.
ایران برای رسیدن به این هدف مهم و ثبیت جایگاه ممتاز خود برای نیل به اهداف مهم و بلند مدتی که در سر دارد باید همانطور که دکتر روحانی و تیم سیاست خارجی وی که از زمان روی کار آمدن دولت تدبیر وامید همواره تاکید کرده بودند روابط ایران را با کشورهای منطقه بهبود ببخشند و تلاش کنند اوضاع منظقه از شکل کنونی و در حال انفجار خود فاصله بگیرد تا بتوانند با همکاری سایر کشورها ریشه های خشونت و افراطی گری را که هم اکنون مانند یک ویروس مخرب و کشنده همه منطقه را تهدید میکند مهار و سپس نابود کنند ، البته برای رسیدن به این مهم همکاری و حسن نیت طرف مقابل هم لازم است اما اکنون می توان به دولتی که یک مذاکرات 12 ساله و به شدت پیچیده و حیثیتی را با قدرت های بزرگ جهانی به شکل عزتمندانه ای به سرانجام رسانده است برای مجاب کردن همسایگان لجوج خود بر سر همکاری برای تامین منافع حیاتی منطقه ای امید بست ، مخصوصا اینکه در حال حاضر حضور گسترده مقامات بلند پایه کشورهای غربی در ایران روشن کرده است که کشورهای همسایه ما باید نقش و قدرت تاثیر گذار ایران را همچنان که در نهان به آن معترفند در عمل بپذیرند و با ایران وارد یک ساز و کار منطقه ای برای حل و فصل اختلافات شوند زیرا این بهترین و تنها راهکاری است که طرفین می تواند در آن خواسته های خود را مطرح و برای رسیدن به نتیجه مطلوب و مرضی الطرفین تلاش کنند.
بر کسی پوشیده نیست که روابط ایران و عربستان که با پایان دولت سید محمد خاتمی و روی کار آمدن دولت احمدی نژاد روز به روز تیره تر شده است تاثیر زیادی بر روابط ایران با سایر شیخ نشین های حاشیه خلیج فارس دارد ، بنابراین بهبود روابط ایران و عربستان می تواند روند بهبود روابط ایران با سایر کشورهای منطقه را تسهیل و تسریع کند زیرا این کشورها به رغم تمایلی که برای برقراری رابطه دوستانه با ایران دارند تحت تاثیر سیاست های خصمانه عربستان و ایران از ایجاد یک رابطه مستحکم حداقل از نظر سیاسی با ایران اجتناب می کنند .
در این میان سفر دوره ای دکتر ظریف وزیر امور خارجه که بعد از توافق موقت ژنو به کشورهای منطقه صورت گرفت هم اکنون بعد از توافق جامع هسته ای به نوعی تکرار می شود و امید می رود که در این سفر با توجه به اینکه مذاکرات به نتیجه رسیده است و ایران صاحب یک اعتبار و وجهه کم نظیر در سطح بین المللی شده است کشورهای میزبان وزیر خارجه ایران با واقع بینی بیشتری پذیرای سخنان دکتر ظریف باشند و از فرصت همکاری با ایران برای تقویت روابط دو جانبه و بهبود شرایط وخیم منطقه استفاده کنند ، از طرفی دیگر دکتر ظریف می تواند با اطمینان بخشی به اعراب و تشریح تاثیر مثبت توافق در آینده منطقه مانع گرایش بیش از پیش کشورهای همسایه به سمت میلیتاریزه شدن با خرید لجام گسیخته جنگ افزارهای غربی تحت تاثیر تبلیغات رسانه ای و نیز تضاد ایدئولوژیک ایران و عربستان شود ، و اینکه این سفر می تواند همچنان که انتظار آن می رود پیام های مثبتی را برای رقیب به شدت عصبانی ما که درگیر جنگی رقت بار با یمن است داشته باشد تا شاید در آینده بتوان راهی برای بحران های پرشمار منطقه ای از یمن و عراق گرفته تا بحرین ، سوریه و لبنان پیدا کرد.
*پژوهشگر روابط بین الملل
اما پیام روشن توافق 23 تیر در این بود که طرفهای مذاکره کننده با ایران که شامل پنج عضو دائم شورای امنیت و آلمان به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی بودند با درک اهمیت و موقعیت منطقه ای و ژئوپلیتیکی ایران تلاش کردند تا مذاکرات به نتیجه برسد و در واقع با انجام این توافق کشورهای غربی جدای از مباحث هسته ای پذیرفتند که علاوه بر اینکه ایران را به عنوان یک قدرت منطقه ای به رسمیت می شناسند بلکه به حوزه نفوذ این کشور در منطقه هم احترام خواهند گذاشت و طبیعتا این به معنی تامین نظر ایران در هرگونه حل و فصل مسائل منطقه خواهد بود.
اما سوال این است که ایران چگونه خواهد توانست از فرصت پسا توافق برای پیشبرد اهداف خود در معادلات منطقه ای استفاده کند و ثابت کند که بر خلاف تبلیغات چندین ساله علیه ایران این کشور در پی ثبات منطقه است ؟ شکی نیست که بعد از انجام توافق جامعه جهانی و افکار عمومی منطقه از ایران انتظار دارد که همانطور که همواره بر آن تاکید داشته است نقش سازنده ای برای حل و فصل اختلافات منطقه ای خود با سایر کشورها از جمله عربستان ایفا کند ، چیزی که به نظر می رسد ایران هم برای گام برداشتن در آن راه مصمم باشد.
ایران برای رسیدن به این هدف مهم و ثبیت جایگاه ممتاز خود برای نیل به اهداف مهم و بلند مدتی که در سر دارد باید همانطور که دکتر روحانی و تیم سیاست خارجی وی که از زمان روی کار آمدن دولت تدبیر وامید همواره تاکید کرده بودند روابط ایران را با کشورهای منطقه بهبود ببخشند و تلاش کنند اوضاع منظقه از شکل کنونی و در حال انفجار خود فاصله بگیرد تا بتوانند با همکاری سایر کشورها ریشه های خشونت و افراطی گری را که هم اکنون مانند یک ویروس مخرب و کشنده همه منطقه را تهدید میکند مهار و سپس نابود کنند ، البته برای رسیدن به این مهم همکاری و حسن نیت طرف مقابل هم لازم است اما اکنون می توان به دولتی که یک مذاکرات 12 ساله و به شدت پیچیده و حیثیتی را با قدرت های بزرگ جهانی به شکل عزتمندانه ای به سرانجام رسانده است برای مجاب کردن همسایگان لجوج خود بر سر همکاری برای تامین منافع حیاتی منطقه ای امید بست ، مخصوصا اینکه در حال حاضر حضور گسترده مقامات بلند پایه کشورهای غربی در ایران روشن کرده است که کشورهای همسایه ما باید نقش و قدرت تاثیر گذار ایران را همچنان که در نهان به آن معترفند در عمل بپذیرند و با ایران وارد یک ساز و کار منطقه ای برای حل و فصل اختلافات شوند زیرا این بهترین و تنها راهکاری است که طرفین می تواند در آن خواسته های خود را مطرح و برای رسیدن به نتیجه مطلوب و مرضی الطرفین تلاش کنند.
بر کسی پوشیده نیست که روابط ایران و عربستان که با پایان دولت سید محمد خاتمی و روی کار آمدن دولت احمدی نژاد روز به روز تیره تر شده است تاثیر زیادی بر روابط ایران با سایر شیخ نشین های حاشیه خلیج فارس دارد ، بنابراین بهبود روابط ایران و عربستان می تواند روند بهبود روابط ایران با سایر کشورهای منطقه را تسهیل و تسریع کند زیرا این کشورها به رغم تمایلی که برای برقراری رابطه دوستانه با ایران دارند تحت تاثیر سیاست های خصمانه عربستان و ایران از ایجاد یک رابطه مستحکم حداقل از نظر سیاسی با ایران اجتناب می کنند .
در این میان سفر دوره ای دکتر ظریف وزیر امور خارجه که بعد از توافق موقت ژنو به کشورهای منطقه صورت گرفت هم اکنون بعد از توافق جامع هسته ای به نوعی تکرار می شود و امید می رود که در این سفر با توجه به اینکه مذاکرات به نتیجه رسیده است و ایران صاحب یک اعتبار و وجهه کم نظیر در سطح بین المللی شده است کشورهای میزبان وزیر خارجه ایران با واقع بینی بیشتری پذیرای سخنان دکتر ظریف باشند و از فرصت همکاری با ایران برای تقویت روابط دو جانبه و بهبود شرایط وخیم منطقه استفاده کنند ، از طرفی دیگر دکتر ظریف می تواند با اطمینان بخشی به اعراب و تشریح تاثیر مثبت توافق در آینده منطقه مانع گرایش بیش از پیش کشورهای همسایه به سمت میلیتاریزه شدن با خرید لجام گسیخته جنگ افزارهای غربی تحت تاثیر تبلیغات رسانه ای و نیز تضاد ایدئولوژیک ایران و عربستان شود ، و اینکه این سفر می تواند همچنان که انتظار آن می رود پیام های مثبتی را برای رقیب به شدت عصبانی ما که درگیر جنگی رقت بار با یمن است داشته باشد تا شاید در آینده بتوان راهی برای بحران های پرشمار منطقه ای از یمن و عراق گرفته تا بحرین ، سوریه و لبنان پیدا کرد.
*پژوهشگر روابط بین الملل
نظر شما