رویترز: مسیر اشتباه اردوغان

«رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه، تلاش کرد تا گام‌هایی علیه «بشار اسد» همتای سوری خود بردارد؛ کسی که پیش از این رفیق و متحد او محسوب می‌شد. ترکیه میزبانی گروه‌های مخالف اسد را در خاک خودش برعهده گرفت؛ میزبانی افرادی که برخی آنان را گروه‌های شورشی می‌دانند. هرچند این مسئله توسط مقام‌های ترک تکذیب شد، اما طبق گزارش‌های منتشر شده تغییر رژیم دمشق، اصلی‌ترین موضوع مورد بحث در این نشست بود. در خارج از مرزهای ترکیه نیز تنها آمریکا مایل نبود که آنکارا به طور مستقیم در حل بحران سوریه دخالت کند، اما مقام‌های ترک امروزه چندان به توصیه‌ها و تهدیدهای دیگر رهبران جهان گوش نمی‌کنند.

تا قبل از تحولات خاورمیانه، این پرسش به ذهن بسیاری خطور نمی‌کرد که تغییر خط‌مشی ترکیه از چه زمانی آغاز شده است؟ سیاست خارجی ترکیه از زمان‌های دور توسط قوانین آتاتورک مبنی بر «صلح در خانه و صلح در جهان» ،اتخاذ می‌شد. پیش از مرگ «مصطفی کمال‌آتاتورک»، رهبر ترکیه نوین‌، مجموعه برنامه‌های او به همراه قوانین مصوب از اوایل جنگ‌های استقلال ترکیه که به «کمالیسم» مشهور شده است، در قالب شش اصل بنیادین وارد قانون‌اساسی ترکیه شد. تمامی دولت‌ها و رهبران سیاسی که بعد از آتاتورک زمام امور را به‌‌دست گرفتند، به‌شدت نسبت به این اصول وفادار ماندند و اگر انحرافی دیده می‌شد، ارتش ترکیه به بهانه پاسداری از اصول، کنترل دولت را در اختیار می‌گرفت.

این اصول همچنین راهنمای تدوین و طراحی خط‌مشی سیاست ‌خارجی و منافع ملی ترکیه بوده‌اند. اما آنچه اخیرا در رفتار خارجی دولت ترکیه و در مواردی در سیاست داخلی آن نیز به‌چشم می‌خورد، با رفتار پیشینیان تفاوت‌های چشمگیری دارد و می‌تواند نشانه‌ای دال بر عدول دولت کنونی از برخی اصول یا دست‌کم بازتعریف اصول گذشته باشد. اردوغان در زمان بحران لیبی خلاف طرح‌های امپراتوری عمل کرد و پیش از پذیرش عملیات نظامی، گفت ناتو در لیبی کاری ندارد اما مدتی بعد خود او از حامیان عملیات نظامی علیه «معمر قذافی»، رهبر وقت این کشور، شد؛ هرچند نیروهای ترکیه از جنگ در لیبی دور نگه داشته شدند. تا پیش از بهارعربی، ترکیه توانسته بود با تحمل هزینه‌های اندک در روابط با متحدان اصلی خود البته به‌جز تیره‌شدن روابط با اسرائیل، معادلات منطقه‌ای را از نو تعریف کند، ازهمین‌رو، هم غرب و هم شرق از نقش جدید ترکیه و انعطاف‌پذیری راهبردی آن استقبال کردند؛ به گونه‌ای که تهران و واشنگتن هر دو اردوغان را با آغوش باز می‌پذیرفتند، اما او در این مسیر، بسیار افراطی عمل کرد. اتخاذ سیاست‌های یکجانبه، تاکید بر تغییر سیستم پارلمانی به سیستم ریاست‌جمهوری، سرکوب شدید روزنامه‌نگاران و بازداشت گسترده مخالفان، باعث شد اردوغان از مسیر اصلی منحرف شود؛ این خروج باعث شد ترکیه حتی دوستان و نزدیکان خود را در منطقه از دست دهد.