ارکستر سازهای ناکوک

ساز ارکسترها همچنان ناکوک است. ارکستر سمفونیک ٨١ ساله، هنوز از اغما درنیامده، به خواب فرورفته و ارکستر ملی ١٧ ساله و اعضایش خارج از دسترس هستند.

به گزارش شرق، آنچه طی چندمدت اخیر بر ارکستر سمفونیک تهران رفته است و در پی آن خبر تلفیق ارکستر سمفونیک تهران با ارکستر ملی، واکنش‌های متفاوتی را در پی داشته. کناره‌گیری فریوسفی و ارسلان کامکار و دیگر نوازندگان ارکستر سمفونیک تهران و همین‌طور نارضایتی برخی از اهالی موسیقی از ایده علی رهبری برای تلفیق ارکستر سمفونیک تهران با ارکستر ملی، طی این مدت حاشیه‌ساز شد. بااین‌حال به نظر می‌رسد با اظهارنظر سه روز پیش علی مرادخانی، معاونت هنری وزارت ارشاد، مبنی‌بر مخالفتش با ادغام دو ارکستر، وضعیت کنونی این دو ارکستر پیچیده‌تر شده. سؤال اینجاست: چه آینده‌ای در انتظار این دو ارکستر خواهد بود؟

محمد سریر، رئیس هیأت‌مدیره خانه موسیقی و آهنگ‌ساز، افت‌وخیز ارکسترها را صرفا مربوط به امروز نمی‌داند. در این‌باره به «شرق» می‌گوید: «از شش‌سال پیش که ارکستر ملی تعطیل شد، شاهد افت‌وخیز ارکسترها هستیم. البته ارکستر سمفونیک در دوره دیگری فعالیت کرد ولی باز هم به تعطیلی کشیده شد. از طرفی ارکستر سمفونیک هم حدودا سه سال تعطیل بود. فعالیت‌های ارکستر سمفونیک در این مدت هم جدی و مستمر نبود و فقط به حیات خودش ادامه می‌داد. این موضوع در ذهن و ضمیر موسیقی‌دان‌ها جدی بود که چه آینده‌ای در انتظار این ارکسترهاست». او در ادامه به وعده‌های انتخاباتی رئیس دولت کنونی اشاره می‌کند و احیای ارکسترها را به‌عنوان یکی از اولویت‌های این دولت در شعارهای انتخاباتی‌اش عنوان می‌کند: «در صحبت‌های انتخاباتی دولت کنونی این بحث مطرح بود که ارکسترها احیا شوند. بنابراین یک انتظاری ایجاد شده بود. در فاصله آغازبه‌کار دولت تاکنون، فعالیت‌هایی هم شد که این ارکسترها تجدید حیات پیدا کنند. منتها یکی از موضوعات اصلی، موضوع تأمین بودجه بود. به دلیل محدودیت‌های مالی این اندیشه مطرح شد که این دو ارکستر تلفیق شوند و هردو در یک ارکستر به فعالیت‌هایشان بپردازند، که طبیعتا چون این دو موسیقی از نظر ذات موضوع و کیفیات و چارچوب‌ها متفاوتند، این ایده مشکلاتی را در پی داشت که به زحمت ممکن بود موسیقی ملی را با آن زیربنا با ارکستر سمفونیک تلفیق کرد. چارچوب موسیقی ملی ما متفاوت است از آنچه در خارج از ایران وجود دارد. موسیقی ملی در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی است که دارای فواصل ربع پرده است که در موسیقی غرب چنین فواصلی وجود ندارد.

بهترین حالت این بود که ارکستر سمفونیک فعالیت‌هایش را داشته باشد و ارکستر ملی هم رپرتوارهای خودش را داشته باشد. امیدوار هستم که در سال‌های آینده نوازندگان ایرانی وجه شنیداری برای فواصل ربع پرده پیدا کنند و بتوانند به آن ارکستر سمفونیک، قطعات ملی را نیز بیفزایند، اما با توجه به مخاطب کنونی موسیقی و اهمیت موسیقی ملی به‌خاطر پی‌رنگی که از فرهنگ و ملیت در آن وجود دارد، جایگاه موسیقی ملی در ارکستر موسیقی ملی محفوظ می‌ماند و بدیهی است که ارکستر سمفونیک نیز باید برقرار بماند چون پشتیبان و پشتوانه‌ای برای رشد فکر و اندیشه در حوزه هنر به‌خصوص موسیقی است».

کامبیز روشن‌روان، آهنگ‌ساز و مدرس موسیقی، اما به آینده هر دو ارکستر امیدوار است. می‌گوید: «با حضور علی رهبری، که یک رهبر بین‌المللی است، امیدمان این است که یک ارکستر سمفونیک خیلی خوب داشته باشیم. کناره‌گیری برخی نوازنده‌ها به این دلیل بود که نوازنده‌های ارکستر که اغلب معروف هستند، در استودیوها به ضبط مشغولند و وقتی علی رهبری آمد، قرار بود برخلاف قبل دیگر خیلی جدی کار کنند و روزی پنج، شش ساعت تمرین در ارکستر سمفونیک، درآمد زیادی را که از بیرون کسب می‌کردند از آنها سلب می‌کرد. طبیعی بود که برخی نوازندگان جدا شوند ولی به‌هرحال امید شخص من این است که اگر آقای رهبری بتواند در ایران دوام بیاورد، ارکستر سمفونیک بسیار خوبی را در آینده خواهیم داشت. درباره ارکستر ملی هم هنوز نمی‌توانم اظهارنظری کنم چون هنوز راه نیفتاده و اگر هم بنا باشد راه بیفتد، باید دید چه شرایطی خواهد داشت. اگر معاونت هنری بتواند هزینه درخوری را فراهم کند، قطعا این ارکستر هم می‌ماند و روزهای خوبی در پیش دارد».

ناصر چشم‌آذر، آهنگ‌ساز مطرح ایرانی، می‌گوید از کم‌وکیف آنچه بر ارکستر سمفونیک و ارکستر ملی در این مدت رفته است باخبر نیست، اما با توجه به وقفه‌ای که چندسال در فعالیت این دو ارکستر ایجاد شده، آغازبه‌کار دوباره‌شان را نشانه‌ای خوب برای موسیقی می‌داند. او دراین‌باره می‌گوید: «امیدوارم دوباره با ازسر‌گیری فعالیت این دو ارکستر، شاهد موفقیت و رونقشان باشیم».سیمون آیوازیان، نوازنده گیتار کلاسیک، هم ظاهرا در جریان جزئیات اتفاقات رخ‌داده نیست. او دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «نمی‌دانم طی این مدت چه اتفاقاتی برای این دو ارکستر افتاده. درهرصورت امیدوارم این برخوردهای نامطلوبی که از سوی برخی افراد صورت گرفته، کار را به تعطیلی یا ضعیف‌شدن این ارکسترها نکشاند. امیدوارم به صلح و صفا برسند. این نکته را هم باید در نظر داشت که امکان تلفیق این دو ارکستر وجود ندارد چون کارکردهای‌شان از اساس با یکدیگر فرق دارد».

مانی جعفرزاده، آهنگ‌ساز، موزیسین و منتقد موسیقی، اتفاقاتی را که طی چندوقت اخیر در ارکستر سمفونیک رخ داده، از منظری دیگر تحلیل می‌کند: «آنچه قطعیت دارد این است که در ایران هر کسی، هر پستی را که ترک کند یا از آن پست کنار گذاشته شود، قطعا باید یک پست دیگری در جای دیگری به او داده شود. زمانی که یک رهبر ارکستر مثلا مدتی بیکار است حتما باید یک ارکستری راه بیفتد تا او در آن مشغول شود. نوع نگاه حاکم، نگاه کدخدامنشی است. به نظر می‌رسد نهایتا بناست هردو این ارکسترها جدا از هم فعالیت کنند. اگرچه نگاه آقای رهبری برای تلفیق این دو ارکستر، نگاه نادرستی نبود. هر ارکستر مقتدری می‌تواند هر قطعه‌ای را بزند، اما در این موقعیتی که نهایتا بنا بر این شد که این دو ارکستر جداگانه به فعالیت خود ادامه دهند، یک‌سری ملاحظات کدخدامنشانه در میان بود. به دلایلی نوازندگانی از ارکستر سمفونیک جدا شدند و تصمیم گرفتند ارکستر دیگری تشکیل دهند ولی ماجرای اینکه مطرح شد در هر کشوری حتما ارکستر سمفونیک و ارکستر ملی جداگانه باید وجود داشته باشد، درست نبود چون برای این موضوع اجباری در کار نیست. منتها در ایران اصراری وجود داشته که ارکستر ملی وجود داشته باشد و نوازندگانی که از ارکستر سمفونیک بیرون آمده‌اند، آنجا بروند. اصلا به همین دلیل این اتفاقات اخیر رخ داده است».جعفرزاده اما پیروی از تصمیم رهبر تازه ارکستر سمفونیک را برای موفقیت فعلی حیاتی می‌داند و می‌گوید: «یک‌جایی باید به یک مدیریت واحد و به یک نگاه تا پایان دوران مدیریت اعتماد کنیم. وقتی بین کار تصمیم به تغییر سیستم می‌گیرند، سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. حتی اگر نسبت به مدیریت آقای رهبری عذری وجود داشته که قطعا داشته، باید این فرصت به ایشان داده می‌شد ایده‌شان را پیاده کنند و بعد از مدیریت ایشان سیستم را تغییر دهند. متأسفانه یک مقدار شتابزدگی در تصمیمات وجود داشت. امیدوارم نهایتا برای ارکستر سمفونیک تهران که خانه همه ماست، اتفاق‌های خوب بیفتد و همین‌طور برای ارکستر ملی».

رئیس ‌جمهور در دیدارش با هنرمندان در زمستان سال ٩٣، در خاطرها مانده است. تأکید روشن روحانی بر دو ارکستر سمفونیک تهران و ملی و قول راه‌اندازی آنها، نویدبخش روزهای باشکوه این دو ارکستر همانند سال‌های اولیه دهه ٨٠ بود. باید منتظر ماند و دید که آیا وعده رئیس‌جمهور به‌طورکامل عملی می‌شود یا خیر.