درس‌هایی از کنگره برای مجلس
قطعا رفتار کنگره آمریکا در سال‌های اخیر موجب زحماتی در روند مذاکرات هسته‌ای شده است، اما بدون تردید، رویکرد غیرمنطقی و ناهنجار این نهاد، محاسن غیرقابل انکاری نیز برای ایران - به‌عنوان طرفِ مقابل آمریکا - در پی داشته است. از جمله اینکه ناهنجاری‌ها و رفتارهای غیرمتعارف کنگره در طول مذاکرات - در برابرِ زبان دیپلماتیک، مواضع عقلانی، رویکرد متکی بر حقوق بین‌الملل و منش معتدل‌ِ دولت ایران در دو سال گذشته - بسیار برجسته شده و باعث شده افکار عمومی جهان و بسیاری از دولت‌ها بیش از هر زمان دیگری بر حقانیت ایران در پرونده هسته‌ای صحه بگذارند.
اما آنچه اهمیت دارد، حفظ این فضای بین‌المللی به‌نفع ایران است و مجلس شورای اسلامی نیز - به‌عنوان همتای کنگره - وظایف سنگینی در این راستا بر عهده دارد. به‌عبارت دیگر، مجلس شورای اسلامی موظف است – به‌جای تقلید از رفتار متخاصم و غیرقانونی کنگره (احیانا به‌منظور مقابله‌به‌مثل) - از اشتباهات این نهاد درس گرفته و با اتخاذ مواضع نقیض، هرچه بیشتر به‌نفع کشور خود و برای انزوای کنگره در صحنه بین‌المللی ایفای نقش کند.
اما اشتباهات کنگره که می‌توان از آن پند گرفت کدام‌اند؟
۱- کنگره آمریکا نسبت به روند دیپلماتیک و کلیت مذاکرات هسته‌ای بی‌وقفه و به صورت خودکار مواضعی منفی اتخاذ کرده و بسیاری از نمایندگان آن در اظهارات رسانه‌ای خود همواره این نهاد را مدافع و محرک‌ِ اقدامات تند و مقابله‌جویانه جلوه داده‌اند. اصرار بیش از اندازه کنگره بر بی‌حاصل‌بودن‌ِ دیپلماسی و کوبیدن مدام بر طبل مقابله و تندروی، این تصور را نزد افکار عمومی و دولت‌های جهان به وجود آورده که قوه مقننه ایالات متحده در پی راه‌حل منطقی، مسالمت‌آمیز و در نهایت، تأمین منافع ملی‌اش نیست. بلکه نهاد غیرمتعارف و غیرقابل اتکایی است که – تحت‌تأثیر گروه‌های فشار و لابی‌های خاص - از برهم‌زدن معتدل‌ترین و عاقلانه‌ترین راهکار هیچ ابایی ندارد.
۲- صدایی که همواره از کنگره آمریکا به گوش می‌رسد، تداعی‌گر بی‌اعتنایی این نهاد به حقوق بین‌الملل و موازین پایه‌ای آن است. این امر در نامه معروف ۴۷ سناتور جمهوری‌خواه به مقامات ایران - و همچنین در اقدامات مداخله‌جویانه و خارج از اصول برخی مقامات کنگره در کار دستگاه دیپلماسی آمریکا - کاملا مشهود بوده است. بسیاری از سناتورهای ایالات متحده مدعی شده‌اند که رئیس‌جمهور بعدی می‌تواند به‌راحتیِ چرخاندن یک قلم بر کاغذ، تمام تعهدات بین‌المللی آمریکا را به‌صورت یک‌جا لغو کند. در مباحثی که پیرامون طرح «نظارت کنگره بر توافق هسته‌ای» شکل گرفت نیز نمایندگان کنگره به‌کرات (و البته به اشتباه) به ارجحیت سازوکارهای حقوقی داخلی آمریکا بر حقوق بین‌الملل و بی‌اثربودن توافقات اجرائی (Executive agreement) اشاره کرد‌ه‌اند این عناد ظاهری و آشکار کنگره با حقوق بین‌الملل، بی‌تردید باعث بی‌اعتبارشدن این نهاد در افکار عمموی جهان از یک‌سوی و بی‌اعتبارشدن کلام و ارزش تعهدات حقوقی کشورشان در صحنه بین‌المللی از سوی دیگر خواهد شد.
۳- تدابیری که کنگره تاکنون با استفاده از اختیارات خود در مورد مذاکرات هسته‌ای پیش گرفته، همگی بیان‌گر بی‌اعتمادی کنگره به دولت خود و شکاف عمیق در دستگاه سیاست‌گذاری آمریکا در حوزه روابط خارجی بوده است. مصوبه جدید قوه مقننه آمریکا - با نام «نظارت کنگره بر توافق هسته‌ای» - به مدت محدود رئیس‌جمهور این کشور را در اجرای وظایف قانونی و تعهداتش در قبال ایران و سایر طرفین توافق هسته‌ای، سلب‌الاختیار می‌کند و فضای حاکم را به‌نحوی سامان می‌دهد که گویی قوه مجریه آمریکا (از‌جمله شخص رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه) به‌تنهایی از درک عواقب و پیامدهای اقدامات بین‌المللی‌اش عاجر است و باید مدام تحت قیمومت و کنترل عاقل‌تر‌ها قرار گیرد! طبعا، این رویکرد قیم‌مآبانه در قبال دولت و این فضای منفی در برابر چشم جهانیان، جز رساندن ضعف ساختاری، شکاف در نظام تصمیم‌گیری کلان و بی‌ثباتی سیاست خارجه آمریکا پیام دیگری برای دنیا دربر ندارد.
حال، از این سه اشتباه فاحش کنگره در ماه‌های اخیر - که به زیان کشورش تمام شده - می‌توان نتیجه گرفت که اقدامات مجلس شورای اسلامی در پرونده هسته‌ای باید دست‌کم دارای سه ویژگی باشد: اول اینکه زبان مجلس و موضع‌گیری‌های آن غالبا تداعی‌گر مخالفت سیستماتیک و بی‌قید و شرط این نهاد با مذاکرات و روند دیپلماتیک نباشد. برعکس، زبان مجلس به‌گونه‌ای باشد که از آن صلح‌خواهی، قانون‌گرایی و عزم به حل مسئله هسته‌ای استنباط شود. دوم اینکه صدایی که از مجلس به گوش می‌رسد بیان‌گر احترام قوه مقننه ایران به حقوق بین‌الملل و قوانین حاکم بر روابط بین‌المللی باشد. قطعا، مشاهده رویکرد مثبت مجلس ایران به حقوق بین‌الملل در مقابل‌ِ نگاه منفی و عنادآلود کنگره آمریکا به حقوق بین‌الملل، هم از نظر سیاسی، هم از نظر افکار عمومی و هم از منظر حقوقی به نفع ایران خواهد بود. سوم اینکه اظهارات و مواضع مجلس در پرونده هسته‌ای، همواره بیان‌گر حمایت، انسجام و هم‌سویی مجلس و دولت باشد. مجلس شورای اسلامی می‌تواند در مصوبات، بیانیه‌ها و اظهارات عمومی خود - ضمن تأکید بر ضرورت پایبندی به حقوق بین‌الملل و ضمن به‌رسمیت‌شناختن قابلیت دولت در تشخیص مصلحت کشور - قوه مجریه را به اتخاذ یک موضع یا یک واکنش خاص در برابر مذاکره‌کنندگان رقیب «دعوت»کند. یافتن چنین فرمول‌هایی به هیچ عنوان دشوار نیست! اما اقداماتی از قبیل «اجبار» دولت به تعلیق مذاکرات (مثلا در واکنش به زبان تهدیدآمیز مقامات آمریکا)، یا سلب برخی اختیارات دولت در اجرای تعهداتش، یا تهدید به سلب اختیارات دولت در مواضع علنی، یا حتی فضاسازی منفی در حین مذاکرت، در نهایت همان زیانی را به ایران وارد خواهد کرد که کنگره به ایالات‌متحده وارد کرده است.
منبع: روزنامه شرق
نظر شما