تغییر در جهان توسط داعش از نگاه فرید زکریا

فرید زکریا، خبرنگار، مقاله نویس، ویراستار نشریه تایم، نظریه‌پرداز، از اساتید مسائل سیاست خارجی در آمریکا است و مجری برنامه شبانگاهی GPS در سی ان ان طی یادداشتی برای سی ان ان نوشت: آسان است که از تهدیدی که داعش (دولت خودخوانده اسلامی عراق و سوریه) ایجاد کرده به خشم بیاییم. به هر جهت، داعش یک سازمان وحشی است که نه تنها مردم را می‌کشد بلکه به نظر می‌رسد از انجام چنین کاری به روش‌هایی که جهان را شوکه کند-از گردن زدن خبرنگاران تا زنده سوزاندن خلبان اردنی- لذت می‌برد. 

چنین اقداماتی بخشی از تبلیغات این گروه و تلاشی عمدی است برای دستکاری اطلاعات. بنابراین چه برداشتی می‌توان و باید از این سازمان داشت. 

با وجود آنکه بررسی‌ها را باید با این اخطار آغاز کرد که داعش به واقع در تلاش برای ایجاد ترس و همچنین گیج کردن ما است، من در پی صحبت با برخی افرادی که به داخل ذهن داعش سفر کرده‌اند، چند درس تجربی گرفتم. 

نخست اینکه، کاملا آشکار است که مسئله داعش به مذهب مربوط می‌شود- نوع افراطی که ارائه می‌کند- اما مسئله «قدرت» نیز مطرح است. 

مدارک روزافزونی دال بر این وجود دارد که ستون اصلی نظامی داعش را نه گروهی از افراط گرایان اسلامی، بلکه مقامات ارشد ارتش صدام حسین-بعثی‌هایی که دستکم به ظاهر سکولار بودند- تشکیل می‌دهند. هفته گذشته بود که هفته نامه آلمانی اشپیگل، گزارش داخلی داعش در مورد جزئیات ساختار سازمانی این گروه را منتشر کرد. 

این گزارش شرایط گروهی را تشریح می‌کند که از ایدئولوژی مذهبی به عنوان فلسفه سربازگیری و حکمرانی خود استفاده می‌کند و این مسئله بسیار شبیه به ساختار کمونیسم است. اما در پوسته زیرین این گروه- دقیقا مانند کمونیسم- یک محرک اصلی وجود دارد: شهوت قدرت. 

دوم اینکه، داعش خود را یک سازمان جهانی معرفی می‌کند اما دلیل اصلی پیشرفت این گروه کاملا محلی است. داعش قلمروی بیشتری را از آن خود می‌کند، پول به دست می‌آورد و سربازگیری می‌کند آن هم به دلیل خشم و شورش سنی‌های عراق و سوریه که معتقدند باید برای تامین امنیت قدرت و بقایشان با شیعیان بجنگند. 

واقعیت این است که دلیل سنی‌ها برای جنگ مدت‌ها ادامه خواهد داشت. آمریکا در مبارزات تاکتیکی خود علیه داعش موفق بوده و توانسته بازپس گیری بسیاری از دستاوردهای این گروه در عراق را مدیریت کند. اما سنی‌های منطقه همچنان در حال طغیان خواهند ماند و مناطق تحت کنترل سنی‌ها همچنان دچار آشوب و ناآرامی خواهد بود- آشوبی که داعش می‌تواند از آن جذب سرمایه کند. 

داعش در درازمدت خواهد فهمید که بزرگ‌ترین دشمنانش در درون همین به اصطلاح خلافت خودش حضور دارند. 

گزارش‌های اندکی که از مناطق تحت کنترل داعش به گوش می‌رسد نشان می‌دهد که مردم به هیچ وجه دوست ندارند تحت حکومت یک دیکتاتوری وحشی زندگی کنند و این اصلا جای تعجب ندارد. آن‌ها در ترس و وحشت زندگی می‌کنند و حتی کسانی که این گروه را به حاکمیت شیعه ترجیح دادند نیز روز به روز از شیفتگیشان کاسته می‌شود. با توجه به این شرایط، داعش نیز مانند دیگر گروه‌های افراطی اسلام گرا، از جمله طالبان، در ابتدا بسیار جذاب هستند اما زمانیکه حکمرانی واقعی خود را با رفتار وحشیانه و قرون وسطایی آغاز می‌کنند، تمام این جذابیت از بین می‌رود و توهمات پایان می‌یابد؛ نتیجه امر، سرکوبی روزافزون است. نباید از یاد برد که هیچ کس در هیچ نقطه‌ای با رای دادن به داعش به آن قدرت نداده است. این گروه با کشت و کشتار راه خود را به سوی قدرت باز کرده است. 

سوال بزرگی که در این میان مطرح بوده این است که آیا داعش تهدیدی برای غرب محسوب می‌شود؟ 

رهبران این گروه اعلام کرده‌اند که تهدیدی برای غرب هستند. اما بلندپروازی‌های آن‌ها بیشتر حول محور دشمنان عربشان و در مورد ایجاد یک خلافت در عراق و سوریه بوده است. آن‌ها می‌دانند که برای تبدیل شدن به گروه تروریستی شماره یک جهان باید با قدرت شماره یک جهان یعنی آمریکا مبارزه کنند. آن‌ها با اشراف بر این موضوع، به دنبال چنین مقابله‌ای هستند و امیدوارند آمریکا برای مبارزه با آن‌ها وارد خاورمیانه شود و بر اساس شرایط آن‌ها و در زمین آن‌ها بجنگد. با وجود آنکه رهبران داعش فرصت طلب هستند و می‌خواهند و امیدوارند که پیروانشان در آمریکا دست به اقداماتی بزنند، تمرکز اصلیشان ورود به آمریکا نیست—آن‌ها می‌خواهند آمریکایی‌ها به منطقه آن‌ها بروند. 

مهم نیست که سطح تهدید داعش را چقدر می‌دانیم، این گروه ماهیت ترور را تغییر داده است. رهبران داعش دریافته‌اند که آن‌ها یک دستگاه پیام رسانی هستند که به یک دستگاه جذب نیرو تبدیل می‌شود. و این یعنی، مسئله این نیست که روی زمین چه اتفاقی رخ می‌دهد، بلکه آنچه در امواج رادیو و تلویزیون و بایت و بیت‌های اینترنت در جریان است، اهمیت دارد. و داعش در این زمینه بیش از هر گروه دیگری که قبل از آن وجود داشته، مهارت دارد زیرا در شرایطی که ویدئوهای وحشیانه آن باید دافعه داشته باشد و دیده نشود، هنوز در دنیای وب جریان دارد. 

ترس و وحشتی که این گروه ایجاد می‌کند، مانند ویروسی عمل می‌کند که ده‌ها میلیون بیننده را به خود جذب می‌کند. همین مسئله به آن‌ها اطمینان می‌دهد که فیلم‌هایشان افراد جوانی که به دنبال انتقام، افتخار و خونریزی هستند را به سمت آن‌ها می‌کشد. 

متاسفانه تا زمانیکه این مردان جوان در سراسر جهان پراکنده شده‌اند و جذب داعش می‌شوند، این گروه همچنان با خطری رو به رشد و غیرقابل ارزیابی به حیات خود ادامه خواهد داد.