ایران از زوال یمن جلوگیری می‌کند

آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران و مقامات ارشد دولت این کشور هفته گذشته آشکارا عملیات «طوفان قاطع» ریاض را علیه گروه حوثی ها در یمن محکوم کردند و اکنون واکنش های جدیدی از ایران شنیده می شود. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه برنامه صلحی را با درخواست آتش بس و مذاکره در یمن، ارائه کرد. اما سوال این است که ایران در یمن چه هدفی را دنبال می کند؟

در اینجا به پنج مورد اصلی راهبرد تهران در یمن اشاره می کنیم:

- فروپاشیدن ائتلاف سنی. مشارکت مصر، امارات متحده عربی، قطر، بحرین، کویت، اردن، مغرب و سودان در عملیات «طوفان قاطع» و حمایت لفظی آمریکا، ترکیه و پاکستان از این عملیات یک پیروزی دیپلماتیک برای عربستان سعودی بود. خطوط جدیدی در حوزه نفوذ در منطقه کشیده شده بود که به نفع تهران نبود. اولین اقدام ایران این بود که پاکستان و ترکیه را به قطع حمایت نظامی از عملیات سعودی ترغیب کرد. ایران باز هم برای فروپاشی ائتلاف سعودی تلاش خواهد کرد و در این راستا ممکن است به اختلاف نظرها و درگیری های دیرینه میان کشورهای عربی رجوع کند.

- جلوگیری از درگیری نظامی مستقیم. با اینکه انتقادهای ایران از ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی بیشتر شده است، اما تهران هیچ تمایلی به آغاز جنگ با ریاض ندارد. درگیری در جنگی تمام عیار احتمالا به مداخله بیشتر آمریکا در عملیات یمن و دو قطبی شدن منطقه علیه ایران منجر خواهد شد. سیاستگذاران نباید به مستقر شدن ناوشکن و کشتی کمکی نیروی دریایی ایران در خلیج عدن توجه کنند؛ اعزام این کشتی ها به منطقه بخشی از اقدامات ایران برای مشارکت در عملیات بین المللی مبارزه با دزدی دریایی محسوب می شود و اقدامی طبیعی است. تهران قصد دارد ریاض را (از ادامه حمله در یمن) باز دارد، اما هیچ یک از طرفین حاضر نیستند نیروهای دریایی خود را بر سر یمن درگیر کنند.

- تسهیل شکست عربستان. آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران روز 9 آوریل عملیات عربستان سعودی را به سخره گرفت و تصریح کرد سعودی «هیچ شانسی (برای پیروزی) ندارد» و بینی آنها «به خاک مالیده خواهد شد». حق با رهبر ایران است. حملات هوایی عربستان سعودی بدون وجود اطلاعات دقیق در حمایت از هدف گیری مواضع نظامی (حوثی ها) و جلوگیری از تلفات غیرنظامی ها، نمی تواند از پیشروی حوثی ها جلوگیری کند؛ اگرچه سعودی ها به برخی گروه های مخالف حوثی ها در معدود پیشروی ها در شهر عدن در جنوب یمن کمک کردند. به رغم انتشار گزارش های تایید نشده ای در مورد دستگیری دو نیروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در نزدیکی عدن، میزان دقیق مداخله ایران در یمن هنوز مشخص نیست. با اقدامات نیروی دریایی آمریکا در کنترل محموله های مشکوک ایران، رساندن کمک های نظامی به یمن دشوار است. با توجه به حمله نیروهای زمینی ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن، ایران عملیات پنهانی در منطقه را کاهش خواهد داد و احتمالا منتظر خواهد ماند تا ریاض گور خود را بکند.

- ارائه تصویر قدرتی مسئول از ایران. در سخنرانی های مقامات ایرانی در یک هفته گذشته، عربستان سعودی به عنوان قدرتی غیرمسئول معرفی و از ایران به عنوان مهره ای بالغ و قابل اتکا در منطقه یاد شد. آیت الله خامنه ای رهبر معظم ایران حتی مقامات امنیتی روی کار آمده در دوران پادشاه جدید عربستان سعودی را «جوانانی خام و بدون تجربه» توصیف کرد که «جنبه توحش را بر جنبه متانت غلبه می دهند». بیشتر مقامات سعودی را افراد بالای 50 سال تشکیل می دهند، اما با توجه به اینکه وزیر دفاع کنونی این کشور جوانی 30 ساله است و با توجه به عملیات نظامی در یمن، این انتقاد رهبر ایران با شرایط موجود همخوانی دارد. ایجاد شک و تردید در مورد کفایت ریاض، در میان متحدان عربستان سعودی اختلاف ایجاد خواهد کرد؛ حتی اگر از نظر آنها پذیرش تهران به عنوان نیرویی برای ایجاد ثبات در منطقه چندان متقاعدکننده نباشد.

- تلاش برای دستیابی به راه حل از طریق مذاکره. ایران به خوبی می داند که شرایط در یمن ممکن است به جنگ داخلی غیرقابل کنترل افول کند. ایران در شرایط کنونی در عراق و سوریه (در مبارزه با داعش و حمایت از بشار اسد) درگیر است و زوال یمن را حتی اگر نتیجه آن آسیب دیدن عربستان سعودی باشد، به نفع خود نمی بیند. خودداری ایران از تشویق و حمایت مستقیم الحوثی پس از قدرت گرفتن آنها در یمن در ماه ژانویه که به برکناری رئیس جمهور عبدر به منصور الهادی منجر شد، قابل توجه است. ایران همچنان دستیابی به راه حلی برای درگیری های داخلی یمن از طریق مذاکره را گزینه ارجح خود می داند. جلوگیری از تبدیل شدن یکی دیگر از کشورهای منطقه به سوریه و یا لیبی کنونی برای ایران مهمتر از برتری حوثی ها در یمن است.

اگر ایجاد جنگ نیابتی در یمن از طریق حوثی ها هدف اصلی ایران بود، آنگاه شکست دادن ریاض و متحدان جدید سنی این کشور به سرعت به اولویت اول سیاست های تهران تبدیل می شد. آیا آمریکا از ائتلاف تازه تاسیس عرب تحت رهبری عربستان سعودی حمایت و به ریاض در به کارگیری راهبرد نظامی بهتر کمک خواهد کرد و تلاش ها برای مقابله با نفوذ ایران را در شبه جزیره عربی افزایش خواهد داد؟ و یا اینکه از حمایت از متحدان عرب خودداری می کنیم و به سمت بر هم خوردن توازن در منطقه پیش می رویم که به نفع ایران است و کشورهای عربی از آن بیم دارند؟ انتخاب های آمریکا در یمن شاید به اندازه تصمیم گیری ها در عراق و سوریه، می تواند چشم انداز سیاسی و امنیتی خاورمیانه پس از توافق هسته ای را مشخص سازد.