پشت پرده فرمان پوتین

هم‌زمان با سفر علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی به روسیه، در روز دوشنبه ۲۴ فروردین، خبرگزاری روسی اینترفکس خبر داد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور، فرمانی را امضا کرده که در آن ممنوعیت تحویل سامانه ضدهوایی اس-‌۳۰۰ به ایران از خاک روسیه یا از راه حریم هوایی و دریایی روسیه برداشته می‌شود.  این اقدام واکنش‌های رسانه‌ای زیادی در داخل و خارج از کشور به دنبال داشته است. حسین دهقان، وزیر دفاع، لغو ممنوعیت تحویل سیستم دفاع ضدهوایی اس- ۳۰۰ به ایران توسط روسیه را ترجمان اراده سیاسی رهبران دو کشور برای توسعه همکاری در همه زمینه‌ها دانسته است. به گفته او، این نوع همکاری می‌تواند در استقرار ثبات و امنیت در منطقه مؤثر باشد.

علی شمخانی نماینده رهبری و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان نیز بلافاصله پس از بازگشت به ایران اعلام کرده که ایران انتظار دارد امسال تسلیحات پدافند هوایی اس-٣٠٠ را از روسیه تحویل بگیرد. این پیامی برای تأمین و تقویت ثبات منطقه با توجه به نقش مهمی که ایران در آن بازی می‌کند، خواهد بود. شمخانی خاطرنشان کرده تحویل سامانه‌های پدافند هوایی بخشی از روابط دو کشور است و مناسبات ایران و روسیه ظرفیت‌های بزرگی دارد که برای توسعه همکاری‌ها باید به‌کار گرفته شود.  دمیتری مدودف رئیس‌جمهور پیشین روسیه در سال ٢٠١٢ و در اوج تحریم‌های غرب علیه ایران این ممنوعیت را اعلام کرده بود. اگرچه لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ به ایران از سوی روسیه، اقدامی در جهت منافع کلی ایران است، اما تغییر تصمیم روسیه در برهه زمانی کنونی جای سؤال و تأمل دارد. روابط روسیه و ایران ظاهرا همواره مثبت بوده و روسیه تلاش کرده نقش هم‌پیمان را در میان همسایگان ایران ایفا کند. اما در سال ٢٠١٠ در اوج تحریم‌های بین‌المللی روسیه فروش اس- ٣٠٠ را تحریم کرد و در واقع ایران را در اوج فشار‌های بین‌المللی تنها گذاشت. قرارداد تحویل این سامانه در سال ٢٠٠٧ بین ایران و روسیه بسته شده بود، زمانی که ایران در معرض خطر حمله نظامی قرار داشت و روسیه در همان زمان نیز بارها و بارها تحویل این سامانه را به تعویق انداخت. در شرایط کنونی و با توجه به دستیابی به تفاهم سیاسی با غرب، اس- ٣٠٠ عملا اهمیت استراتژیک خود را برای ایران از دست داده است. 

به نظر می‌رسد لغو تحریم فروش اس-٣٠٠ نه یک سیاست مستقل بلکه حلقه‌ا‌ی هم‌پیوند با دیگر تحولات در روابط خارجی روسیه باشد. روسیه هم‌اکنون به دلیل مسائل اوکراین، تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد. اگر ایران بتواند با غرب به تفاهم هسته‌ای دست یابد روسیه از یک‌سو بازارهای اختصاصی ایرانِ زیر تحریم‌ها را از دست خواهد داد و از سوی دیگر با یک رقیب جدی در حوزه گاز و انرژی روبه‌رو خواهد شد.  لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ آن هم زمانی که دولت آمریکا از سوی جمهوری‌خواهان و تندروها و رژیم اسرائیل تحت‌فشار است، بیش از آنکه اقدامی در جهت منافع ایران باشد برگی برنده برای گرفتن امتیازاتی از غرب است، روسیه پیش از این نیز بارها بر سر پرونده هسته‌ای ایران از غرب امتیازاتی گرفته است.  خبرگزاری آسوشیتدپرس در این مورد می‌نویسد؛ لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ توسط روسیه که ارزشی حدود ٨٠٠ میلیون‌ دلار دارد بیشتر اقدامی در جهت افزایش فشار بر واشنگتن در روابط میان روسیه و آمریکاست. 

نیویورک‌تایمز که غالبا مواضع دولت آمریکا را منعکس می‌کند در گزارشی نوشته است: لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ می‌تواند عاملی برای تضعیف تلاش‌های دولت اوباما در مقابل کنگره و متحدان خارجی آمریکا باشد و قطعا تا قبل از رسیدن به یک توافق قطعی به نفع ایران نیست. 

این کار اهرم‌های فشار اسرائیل را بر دولت اوباما تقویت می‌کند و باعث می‌شود اسرائیل باز هم خواستار حمله به زیرساخت‌های ایران شود. این معامله ٨٠٠ میلیون‌ دلاری به وحشت‌های اسرائیل و اعراب در مورد ایران دامن می‌زند. نشریه «دیلی‌بیست» در این مورد نوشته است: در سال ٢٠١٠ آمریکا برای جلوگیری از فروش اس- ٣٠٠ به ایران با کرملین مذاکراتی سخت و پیچیده کرد و این تفاهم به‌عنوان یکی از دستاورد‌های تنظیم روابط با روسیه شناخته شد. اما از آن زمان روابط روسیه و آمریکا وارد جنگ سردی خصومت‌آمیز شده و در چنین موقعیتی روسیه برای برهم‌زدن بازی‌های آمریکا از هیچ اقدامی صرف‌نظر نمی‌کند. مارک دابویتز مدیر بنیاد دفاع از دموکراسی معتقد است پوتین به دلیل خشم شدید خود از تحریم‌های اقتصادی غرب علیه روسیه وارد بازی اس- ٣٠٠ شده است. 

یووال اشتاینیتز، وزیر دفاع اسرائیل، پس از این اقدام روسیه در بیانیه‌ای مدعی شد: «این نتیجه مستقیم مشروعیتی است که ایران در پی توافق اتمی به دست آورده و نیز نشانگر آن است که رشد اقتصادی ایران در نتیجه رفع تحریم‌ها در خدمت رفاه مردم ایران نخواهد بود». جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا نیز از تصمیم روسیه مبنی بر تحویل موشک‌های اس- ۳۰۰ به ایران ابراز نگرانی کرده است. 

نتانیاهو نخست وزیر رژیم اسرائیل و ولادیمیر پوتین، ‌رئیس‌جمهوری روسیه، در این مورد هم گفت‌وگو کرده‌اند. پوتین گفته است که این سامانه موشکی، تهدیدی علیه اسرائیل نیست و نتانیاهو ادعا کرده که این اقدام به جسارت ایران در منطقه منجر می‌شود.   

لاوروف: اس-٣٠٠ ماهیت دفاعی دارد

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس در پاسخ به ابراز نگرانی رژیم اسرائیل نسبت به تصمیم روسیه برای رفع ممنوعیت تحویل سامانه اس-٣٠٠ به ایران، گفت: این سامانه شامل موشک‌های زمین به هواست که ماهیت کاملا دفاعی دارند. اس-٣٠٠ برای حمله طراحی نشده است و هیچ تهدیدی علیه منطقه از جمله اسرائیل محسوب نمی‌شود.  

سخنگوی کاخ کرملین نیز تأیید کرده قرارداد نفتی بین تهران و مسکو اجرا و همه موانع قانونی برای فروش سامانه اس- ٣٠٠ به ایران از میان برداشته شده است. به گزارش رویترز، دمیتری پسکوف در جمع خبرنگاران در پاسخ به این سؤال که آیا اظهارنظر یک مقام وزارت خارجه روسیه در مورد اجرایی‌شدن قرارداد تهاتری نفت با ایران درست است یا خیر، گفت: یقینا، همین‌طور است. او افزود: هیچ مانع قانونی برای تحویل سامانه دفاع موشکی پیشرفته اس- ٣٠٠ به ایران بعد از امضای حکم «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه مبنی بر لغو ممنوعیت تحویل این سامانه به ایران وجود ندارد.