چرا کنگره در مورد توافق‌ایران سکوت‌نمی‌کند؟

در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما، دولت و کنگره آمریکا بر سر هر مسئله ای از مهاجرت گرفته تا خدمات بهداشت و درمان، در دادگاه، در مجلس نمایندگان و در ساختمان سنا با یکدیگر درگیر شده اند و اکنون دو طرف برای اثبات قدرت خود موضوع جدیدی یافته اند: دولت و یا کنگره می بایست حرف آخر را در مورد توافق هسته ای با ایران بزنند؟!

سنا به جلب حمایت اکثریت از لایحه مربوط به لزوم به رای گذاشته شدن توافق نهایی با ایران در کنگره در حدی که در مقابل وتوی رئیس جمهور مقاوم باشد، نزدیک شده است و در صورت تصویب لایحه، کنگره 60 روز برای بررسی و احتمالا رد توافق نهایی با ایران فرصت خواهد داشت. کاخ سفید با حفظ موضع دیرینه خود مبنی بر اینکه کنگره نباید در گفتگوهای هسته ای ایران دخالت کند، به این لایحه اعتراض کرده است چرا که می داند هیچ توافقی نمی تواند رای 67 سناتور را که برای تایید توافقنامه به صورت معاهده بین المللی لازم است، به دست آورد و از این رو، دولت توافق با ایران را به صورت «توافقنامه اجرایی» سازماندهی کرده است.

اما تفاوت عمده در میان موضوع ایران و دیگر موارد درگیری های کاخ سفید و کنگره این است که این بار تنها جمهوری خواهان با دولت اوباما در جنگ نیستند و رئیس جمهور حمایت شمار قابل توجهی از متحدان دموکرات خود را نیز از دست داده است. لایحه ارائه شده از سوی سناتور باب کورکر (جمهوری خواه - تنسی) و سناتور رابرت منندز (دموکرات - نیوجرسی) اکنون از حمایت 8 سناتور دموکرات برخوردار است. بدین ترتیب این لایحه با جلب اکثریت دو سومی که برای دستیابی به سطح مقاوم در برابر وتو رئیس جمهور لازم است، تنها چند رای فاصله دارد. دولت موفق شد در چندین ماه گذشته از بررسی این لایحه در کنگره جلوگیری کند، اما کمیته روابط خارجی سنا به ریاست کورکر تصمیم دارد به بررسی این لایحه پیشنهادی بپردازد.

همانطوری که حامیان لایحه کورکر - منندز اشاره کردند، تصویب این لایحه لزوما به معنای فروپاشی توافق ایران و یا لزوم تایید آشکار این توافق از سوی کنگره نیست. قانونگذاران برای تایید و یا رد توافق نهایی قدرت انتخاب دارند، اما اگر ظرف 60 روز پس از دستیابی به توافق اقدامی انجام ندهند، توافق به اجرا گذاشته می شود. با این حال، دولت اعلام کرده است کوچکترین نشانه ای دال بر مداخله رسمی کنگره ممکن است به فروپاشی مذاکرات منجر شود. جیمز لیندسی معاون ارشد شورای روابط خارجی اعلام کرد اگر کنگره بتواند لایحه کورکر - منندز را با اکثریت آراء به تصویب رساند، این اولین مرتبه در 30 سال گذشته است که توانسته در زمینه سیاست خارجی در مقابل وتوی رئیس جمهور ایستادگی کند. پیش از این زمان در سال 1985 قانونگذاران رونالد ریگان رئیس جمهور وقت را وادار کردند تحریم هایی علیه رژیم حاکم در آفریقای جنوبی اعمال کند.

اکنون سوال این است که (در صورت تصویب) دولت اوباما مجبور می شود به لایحه کورکر - منندز عمل کند و یا می تواند این لایحه را تجاوز به قدرت های گسترده رئیس جمهور در زمینه سیاست خارجی تلقی و به آن اعتراض کند؟ مایکل دورف استاد قانون اساسی در دانشگاه کورنل در این باره گفت: «در مورد این مسئله که رئیس جمهور تا چه اندازه در دستیابی به توافقنامه با کشورهای خارجی قدرت دارد، ابهاماتی هست.» پاسخ سوال مطرح شده شاید هیچگاه مشخص نشود مگر اینکه کنگره قدم بعدی را بردارد و توافق احتمالی دولت با ایران را رد کند. شرایط احتمالا به شدت پیچیده خواهد شد، چرا که حتی برخی دموکرات های حامی لایحه کورکر - منندز احتمالا از توافق نهایی (میان دولت اوباما و ایران) حمایت خواهند کرد. اگرچه برخی مناقشات پیشین بر سر اقدامات اوباما در اجرای سیاست های مهاجرت و خدمات بهداشت و درمان در نهایت به تشکیل پرونده قضایی منجر شد، اما احتمال اینکه درگیری بر سر توافق ایران برای مدت زمانی طولانی ادامه یابد، زیاد نیست و از سوی دیگر، به گفته دورف احتمال اندکی وجود دارد که دستگاه قضایی در موضوع سیاست خارجی مداخله کند.

یکی از مسائل اصلی در مناظرات در مورد نقش کنگره به هر گونه توافقی مربوط می شود که لغو تحریم های اعمال شده از سوی کنگره را شامل شود؛ برخی تحریم ها از سوی سازمان ملل و یا به صورت دستور اجرایی دولت اعمال شده اند. کاخ سفید اعلام کرده است اگر ایران به توافق متعهد باشد، دولت آمریکا تحریم های اعمال شده از سوی کنگره را از طریق دستور اجرایی به تعلیق در خواهد آورد؛ اما این تحریم ها به طور دائمی لغو نخواهند شد. لیندسی تصریح کرد: «واقعیت این است که تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا به طور کامل لغو نخواهند شد مگر اینکه کنگره چنین تصمیمی بگیرد. توانایی رئیس جمهور برای کاهش شدت تحریم های اعمال شده علیه ایران محدود است.»

به طور قطع همه این مسائل در صورتی مطرح خواهند شد که آمریکا، ایران و کشورهای اروپایی موفق شوند در سه ماه آینده توافقنامه را نهایی سازند. در هر حال، به نظر می رسد هر اندازه که رئیس جمهور برای دور نگه داشتن کنگره از مداخله در توافقنامه تلاش کند، اما باز هم کنگره می تواند در این زمینه اعمال نظر کند.