صندلی خبرگان و دو هاشمی

شمارش معکوس برای انتخاب رئیس مسن‌ترین شورای رسمی ایران آغاز شده و تا تعیین تکلیف گرایش سیاسی اکثریت مجلس خبرگان، فقط 24 ساعت زمان باقی است.

اولین انتخابات این نهاد در آبان‌ماه 1361 برگزار شد، ولی اجلاسیه خود را حدود شش ماه بعد در تیرماه 1362 برگزار کرد و امام خمینی(ره) در پیامی به این مجلس آورد: «شما دیدید و شنیدید که با اصل پنجم قانون اساسی (اصل ولایت فقیه) چه مخالفت‌ها شد و چه جار و جنجال‌هایی به‌پا کردند و به حمدالله موفق نشدند مأموریت خود را انجام دهند و اخیراً نیز با همین تعیین خبرگان نیز مخالفت و سمپاشی کردند و به حمدالله با شکست مواجه شدند و امروز هم شما نباید از کید ساحران و وسوسه خناسان غافل شوید ... لازم است به رهبر محترم آتیه یا شورای رهبری تذکری برادرانه و خالصانه بدهم: رهبر و رهبری در ادیان آسمانی و اسلام بزرگ چیزی نیست که خود به خود ارزش داشته باشد و انسان را خدای ناخواسته به غرور و بزرگ‌اندیشی خود وادارد.»

در هفدهمین اجلاسیه خبرگان رهبری که در 19 اسفندماه برگزار می‌شود، قرار است تکلیف کرسی‌ای مشخص شود که از حدود شش ماه پیش، بعد از درگذشت آیت‌الله مهدوی کنی به صورت رسمی خالی مانده است. ریاست این مجلس از زمان تأسیس برعهده آیت‌الله علی مشکینی بود و پس از فوت وی، در انتخاباتی که در شهریور ماه 1386 برگزار شد‌، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی‌ و آیت‌الله جنتی بر سر ریاست این کرسی با هم رقابت کردند. گرچه پیش از آن آیت‌الله محمد یزدی - که اکنون سال‌هاست مسئولیت دبیرخانه مجلس خبرگان را برعهده دارد - به نفع آیت‌الله جنتی از نامزدی انصراف داده بود، در نهایت هاشمی رفسنجانی با 41 رأی در برابر 34 رأی جنتی به عنوان دومین رئیس مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد.

در انتخابات بعدی هیات رئیسه مجلس خبرگان رهبری که در اسفند 87 برگزار شد، این بار محمد یزدی، خود به عنوان رقیب اصلی هاشمی رفسنجانی وارد عرصه شد اما 26 رأی او در برابر 51 رأی هاشمی رفسنجانی کارساز نشد تا آیت‌الله هاشمی برای دو سال بعد نیز همچنان ریاست این مجلس را برعهده بگیرد.

پس از حوادث و اتفاقات انتخابات ریاست جمهوری سال 88، بخشی از جریانات سیاسی در کشور تلاش کردند هاشمی رفسنجانی را به عنوان یکی از عوامل بروز این حوادث معرفی و زمینه را برای برخورد شدیدتر علیه وی فراهم کنند. در این راستا، این جریانات عزم‌شان را جزم کردند که این بار اجازه ندهند هاشمی رفسنجانی ریاست مجلس خبرگان را برعهده بگیرد‌، به نحوی که از ماه‌های قبل از 17 اسفند 89 (زمان برگزاری انتخابات هیات رئیسه خبرگان) شروع به موضع‌گیری علیه هاشمی کردند. رئیس مجلس خبرگان نیز در روز برگزاری انتخابات هیأت رئیسه، با اعلام اینکه نمی‌خواهد مایه تفرقه در خبرگان رهبری شود، به نفع آیت‌الله مهدوی کنی کناره‌گیری کرد و دبیرکل وقت جامعه روحانیت مبارز بدون رقیب و با کسب 83 رأی از آرای مأخوذه بر صندلی ریاست مجلس خبرگان رهبری تکیه زد. مهدوی کنی نیز در نطق افتتاح اولین اجلاسیه دوران ریاست خود تأکید کرد که «آیت‌الله هاشمی رفسنجانی ریاست خبرگان را به من تفویض کردند».

به روال آئین‌نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری، دو سال بعد (15 اسفند 1391) بار دیگر انتخابات هیأت رئیسه دور چهارم مجلس خبرگان رهبری برگزار شد ولی تغییر چندانی در هیأت رئیسه ایجاد نشد و آیت‌الله مهدوی کنی با توجه به مقبولیتش نزد اعضای خبرگان، باز هم بدون رقیب برای دو سال دیگر به عنوان رئیس انتخاب شد.

حدود دو سال بعد حوادث به گونه‌ای دیگر رقم خورد و دبیرکل جامعه مبارز روحانیت بعد از شرکت در مراسم سالگرد ارتحال امام در 14 خرداد امسال دچار سکته مغزی شد و به کما رفت تا شانزدهمین اجلاس خبرگان رهبری که در اواخر شهریور سال جاری برگزار شد، به دلیل بستری بودن آیت‌الله مهدوی کنی در بیمارستان، به ریاست نایب رئیس اول مجلس یعنی آیت‌الله هاشمی شاهرودی برگزار شود؛ اجلاسیه‌ای که در آن، طرح دو فوریتی ابقاء هیأت رئیسه خبرگان مطرح شد، ولی رأی نیاورد.

بعد از درگذشت آیت‌الله مهدوی کنی در 29 مهرماه سال جاری، اعضای خبرگان در مورد کرسی خالی ریاست این مجلس دو راه حل در پیش رو داشتند؛ یا طبق آئین‌نامه داخلی مجلس خبرگان باید منتظر برگزاری اجلاسیه هفدهم می‌ماندند که به طور معمول در اواخر اسفند برگزار می‌شود یا اینکه اجلاسیه فوق‌العاده‌ای برگزار می‌کردند. اعضای مجلس خبرگان رهبری راه اول را برگزیدند تا در اسفندماه از بین گزینه‌های مطرح و محتملی همچون هاشمی رفسنجانی‌، هاشمی شاهرودی‌، محمد یزدی‌، احمد جنتی‌، موحدی کرمانی‌ و واعظ طبسی، فردی را به عنوان رئیس جدید خبرگان به مدت یک سال انتخاب کنند.

چند روز پس از فوت آیت‌الله مهدوی کنی، آیت‌الله سیداحمد خاتمی عضو هیأت مجلس خبرگان رهبری در برنامه تلویزیونی «مِن طهران» که از شبکه العالم پخش می‌شد، مطالبی در مورد ریاست مجلس خبرگان مطرح کرد که واکنش‌های متفاوتی را در فضای سیاسی کشور به دنبال داشت.

او در این گفت‌وگو اعلام کرده بود: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی تمایلی به حضور در انتخابات هیأت رئیسه مجلس خبرگان ندارد و افرادی همچون آیت‌الله هاشمی شاهرودی، آیت‌الله محمد یزدی‌، آیت‌الله احمد جنتی و آیت‌الله موحدی کرمانی از گزینه‌های اصلی ریاست مجلس خبرگان هستند.

یک روز بعد از انتشار این سخنان، یک منبع نزدیک به رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در مصاحبه‌ای با روزنامه جمهوری اسلامی ضمن رد سخنان سیداحمد خاتمی، اعلام کرد: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در پاسخ به سؤالی در ارتباط با مجلس خبرگان گفته‌اند «در صورتی که برخی افراد که آنها را برای ریاست خبرگان صالح نمی‌دانم قصد کاندیدا شدن داشته باشند، آمادگی خود را برای کاندیداتوری در انتخابات ریاست این مجلس اعلام خواهم کرد».

با توجه به نزدیک شدن زمان برگزاری انتخابات هیأت رئیسه مجلس خبرگان رهبری، در حالی تحلیل‌ها حاکی از آن است که دو گزینه اصلی برای این رقابت، آیت‌الله هاشمی شاهرودی و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی خواهند بود که این دو تاکنون خود به صورت کاملاً صریح در این ارتباط موضع نگرفته‌اند. البته برخی از اعضای خبرگان و جریانات نزدیک به این دو نفر در این مورد اظهارنظرهایی کرده‌اند؛ چنانکه آیت‌الله موحدی کرمانی - دبیرکل فعلی جامعه روحانیت مبارز - که به نظر می‌رسد خودش تمایلی به کاندیداتوری در این عرصه ندارند، در حاشیه همایش «فرزندان بصیر امام (ره)» به خبرنگاران گفت: رئیس جدید مجلس خبرگان وقتی اجلاسیه تشکیل شود، معلوم خواهد شد. فعلاً گمانه‌زنی‌هایی در این زمینه وجود دارد اما به نظر من احتمالاً آیت‌الله هاشمی شاهرودی به ریاست مجلس خبرگان رهبری منصوب خواهد شد.

البته او روز پنچشنبه 14 اسفندماه در پاسخ به ایسنا گفت: ممکن است آقایان یزدی، مصباح، هاشمی شاهرودی و هاشمی رفسنجانی حضور پیدا کنند. حتی ممکن است آقای جنتی نیز در تصمیم قبلی خود تجدیدنظر کرده و در این عرصه حضور پیدا کنند.

همچنین، محمد هاشمی رئیس دفتر رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به شایعات مطرح شده در مورد کاندیداتوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برای ریاست مجلس خبرگان رهبری، به ایسنا گفت: آیت‌الله هاشمی در اظهاراتی که داشته‌اند، گفته‌اند که به «تکلیف» عمل می‌کنند.

در حالی که تا قبل از سال 89 انتخابات رئیس خبرگان و اساساً نگاه حاکم بر این مجلس فراجناحی و بدون وابستگی خاصی به هر یک از دو جریان اصلی کشور بود، اما به نظر می‌رسد انتخاب پیش رو، مانند سال 89، از رقابتی‌ترین دوره‌های انتخاب ریاست مجلس خبرگان باشد؛ چنانکه طیف‌های اصولگرای حاضر در مجلس خبرگان رهبری با توجه به تجربه قبلی و احتمال اینکه افرادی چون یزدی و جنتی توان رقابت با هاشمی از نظر آرا را نخواهند داشت، بارها علاقه و تمایل خود را برای ریاست آیت‌الله شاهرودی هاشمی به عنوان یک گزینه مطلوب اعلام کرده‌اند. از سوی دیگر، جریانات اصلاح‌طلب و حامی دولت، هاشمی رفسنجانی را بهترین گزینه برای نشستن بر کرسی ریاست مجلس خبرگان رهبری می‌دانند.

در این میان، برخی تحلیل‌گران معتقدند که با توجه به شناختی که از فضای مجلس خبرگان و این دو کاندیدای بالقوه ریاست وجود دارد، بعید است که دو آیت‌الله به رقابت با یکدیگر بپردازند و در نتیجه، در نهایت یکی از این دو نفر در روز 19 اسفندماه کاندیدای این پست خواهد شد. این افراد می‌گویند هاشمی شاهرودی در برخی از برهه‌ها موضع‌گیری‌های صریحی به نفع آیت‌الله هاشمی رفسنجانی داشته که برای نمونه، از صحبت‌های اسحاق جهانگیری به عنوان شاهد یاد می‌کنند. او در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که «شورای نگهبان در انتخابات خرداد 92 در غیاب آیت‌الله هاشمی شاهرودی اقدام به رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی کرده است». البته برخی نیز گفته‌اند که این آیت‌الله هنگام طرح موضوع رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی به نشانه اعتراض جلسه را ترک کرده است. در واقع این ناظران تأکید دارند که اگر آیت‌الله هاشمی شاهرودی کاندیدای ریاست خبرگان شود، با توجه به اطمینان خاطری که نسبت به «صالح» بودن او در هاشمی رفسنجانی ایجاد می‌شود، این انتخابات با حضور تنها یک کاندیدا یعنی هاشمی شاهرودی برگزار خواهد شد.

در مقابل، اگر هاشمی رفسنجانی کاندیدا شود و هاشمی شاهرودی حضوری در این عرصه نداشته باشد، احتمالاً فردی از طیف مقابل برای رقابت با او تصمیم به اعلام کاندیداتوری خواهد گرفت که در این میان می‌توان به چهره‌هایی همچون آیت‌الله مصباح یزدی، آیت‌الله جنتی و آیت‌الله یزدی اشاره کرد؛ گرچه آیت‌الله جنتی پیش از این در برنامه تلویزیونی شناسنامه اعلام کرده بود: «من به درد این کار نمی‌خورم و آمادگی برای این کارها را ندارم». در عین حال، آیت‌الله یزدی نیز احتمالاً به دلیل وضعیت جسمانی خود علاقه‌ای برای حضور در این رقابت نخواهد داشت.