مصر عرصه رویارویی روسیه و آمریکا

نشست اولی که میان رئیس جمهوری فدارتیو روسیه، ولادیمیر پوتین با عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر برگزار شد، بر اساس اطلاعات رسانه ای که از قاهره رسیده است، توافقات و تفاهم های متعدد در زمینه های مختلف بود، بارزترین آنها ایجاد تاسیسات هسته ای در مصر برای تولید برق بود، همچنین توافق برای بهره برداری بهتر از تولیدات گاز طبیعی و سرمایه گذاری در این زمینه، همچنین ایجاد منطقه صنعتی روسیه در تاسیسات کانال سوئز، توافق برای تقویت همکاری های نظامی، لغو تعرفه های مبادلات تجاری، ایجاد منطقه آزاد تجاری از دیگر موارد این توافقات بود.

دلایل احیای این روابط حسنه میان مصر و روسیه که از روزهای ایام ریاست جمهوری انور سادات متوقف شده بود، چیست؟ چه شد که روابط دو کشور دوباره به دوران طلایی خود بازگشت و قاهره و مسکو روابط بسیار نزدیک و حسنه ای با یکدیگر برقرار کردند؟

روابط مصر و امریکا بعد از این که ارتش مصر در سال 2013 رئیس جمهور محمد مرسی را از قدرت کنار زد، تضعیف و تیره شد. از آن موقع بهبود روابط قاهره و مسکو آغاز شد. در عین حال اعتماد مصری ها به مسئولان امریکایی کاهش یافت که دلیل آن هم به نزدیکی روابط مقام های امریکایی با اخوانی ها باز می گشت. آنها از رفتار باراک اوباما نسبت "کودتا" انتفاد داشتند و بعد از آن که عمدا در دادن سلاح به مصر علی رغم توافق نامه ای که از مدت ها پیش امضا شده بود، خودداری کرد، این انتقادها افزایش یافت. به مرور دیگر گفت وگوهای استراتژیک دو طرف در جهت گسترش روابط و حفظ ارتباطات کلیدی با یکدیگر نیز تضعیف شد و کاهش یافت.

در حالی که حمایت کرملین از رهبران جدید مصر بعد از کودتا افزایش یافت، سفرهای مقام های مصری و روسی به پایتخت های یکدیگر بیشتر شد و این سفرها روابط میان دو کشور را بسیار تقویت کرد. وقتی که عبدالفتاح السیسی به مسکو سفر کرد، ولادیمیر پوتین به او گفت: «تصمیم شما برای شرکت در انتخابات اقدامی واقعا مسئولانه است برای این که شما مسئول سرنوشت مردم مصر هستید. و من از سوی خودم و به نمایندگی از مردم روسیه برای شما آرزوی پیروزی می کنم.»

طبیعتا این برخورد بسیار دوستانه روابط مصر – امریکا را باز هم بدتر کرد، و باعث شد تا قاهره بیش از پیش متوجه مسکو شود. پس از آن مقام های دو کشور در پایتخت های یکدیگر توافق نامه هایی به ارزش 3.5 میلیارد دلار امریکا منعقد کردند که به موجب آن روسیه سلاح های متنوعی از جمله جنگنده های میگ 29 و زیردریایی های نظامی ام آی 35 و سامانه های موشکی پیشرفته و دیگر مهمات نظامی دیگر به مصر صادر می کند. همچنین مبادلات تجاری دو کشور علی رغم سهم کم مصر از داد و ستد روسیه افزایش می یابد، از جمله افزایش شمار گردشگران روسیه به مصر که در سال 2014 از سه میلیون نفر فراتر رفت.

برای همین پژوهشگران و ناظران امریکایی و غربی که از روابط مصر و روسیه مطلع هستند، می گویند که مواضع سرسختانه روسیه در قبال اخوانی ها سهم به سزایی در توجه عبدالفتاح السیسی به روسیه و نزدیکی روابط دو کشور داشته است. روس ها معتقدند که اخوانی ها به شورشیان اسلامی در قفقاز علیه حکومت روسیه کمک کردند. آنها همچنین می گویند که مصری ها بر این اعتقادند که امریکایی ها در اوج درگیری های مصر با تروریست ها آنها را رها کردند و ملت مصر را فراموش کردند.

آیا این به آن معنا است که روسیه و پوتین نفوذ خود را در مصر افزایش خواهند داد و از نفوذ امریکا در مصر کاسته خواهد شد؟

ناظران و پژوهشگران امریکایی می گویند که پوتین به دقت و با توجه بسیار چشم پوشی ها و تناقضات سیاسی غرب در قبال خاورمیانه را زیر نظر دارد. سفر اخیر او به مصر نیز در همین چارچوب بود. اما در عین حال می گویند که اقتصاد مصر و روسیه در مرحله ای از رکود به سر می برد. روسیه در پی کاهش شدید قیمت نفت و تحریم های غرب بر سر الحاق کریمه از وضعیت اقتصادی چندان مناسبی برخوردار نیست. و مصر نیز به دلیل فقر و بیکاری و تهدید رو به افزایش تروریسم و مخالفان خشونت طلب داخلی در وضعیت مناسبی نیست. برای همین کسی نمی داند که این سفر پوتین به قاهره چه پیامدهای روشنی در پی خواهد داشت، آیا واقعا دو طرف گام های موثری بر خواهند داشت یا صرفا به تعارفات دیپلماتیک بسنده خواهند کرد. در صورتی که واقعا اتفاقی بیفتد اعراب به این درک خواهند رسید که روسیه کشور منزوی ای نیست. و این مساله سبب افزایش سفرهای مقام های کشورهای "غیر غربی" یا کشورهای غیر وابسته به غرب به مسکو در ماه های آینده خواهد شد. افرادی که به گسترش روابط دو کشور به دیده تردید می نگرند، می گویند که علی رغم توافقات تسلیحاتی میان دو طرف تا کنون هیچ کدام از معاهده ها عملی نشده اند. در حالی که اگر عربستان هزینه های تسلیحاتی مصر را بپردازد ناگهان شاهد تغییر جوهری در مواضع مصر در قبال امریکا خواهیم بود. در غیر این صورت باز هم شاهد تمایل بیشتر السیسی به سمت روسیه خواهیم بود. در حالی که امریکا به هیچ وجه حاضر نیست متحد دیرینه خود را به این سادگی ها از دست بدهد و فضا را برای رقیب دیرینه خود باز بگذارد که جای آن را بگیرد. اگر چه تاکنون خلاف این را انجام داده است.