«وتو» در نظام آمریکا

رضا نصرى در یادداشتی در شرق نوشت:

مطابق قانون اساسی ایالات‌متحده، رییس‌جمهوری نسبت به مصوبات کنگره حق وتو دارد؛ روند از این قرار است که کنگره مصوبه‌اش را به کاخ سفید می‌فرستد، اگر رییس‌جمهوری مصوبه را امضا کرد، مصوبه «قانون» می‌شود، اما چنانچه مصوبه را به‌همراه «اعلام وتو» به کنگره بازگرداند، کنگره موظف است طرح را «بازبینی» کند. در قانون اساسی آمریکا، «بازبینی» تعریف مشخصی ندارد، اما در عرف رایج، «بازبینی» معمولا دو حالت پیدا می‌کند: یا اینکه کنگره از پیگیری مصوبه صرف‌نظر می‌کند یا تلاش می‌کند آن را به تصویب دوسوم نمایندگان برساند تا وتوی رییس‌جمهور باطل شده و طرح، خودبه‌خود به قانون تبدیل شود. 

اگر مصوبه از مجلس سنا نشات گرفته باشد، رییس‌جمهوری آن را به مجلس سنا بازمی‌گرداند تا در آنجا «بازبینی» شود و اگر مصوبه ابتدا در مجلس نمایندگان (House) طرح شده باشد، رییس‌جمهوری آن را به همین منظور به مجلس نمایندگان ارجاع می‌دهد. اما در هر دو حالت، هر دو مجلسین (یعنی هم سنا و هم مجلس نمایندگان) باید هریک به طرح مورد نظر با دوسوم آرا (حداقل ۶۷ سناتور در مجلس سنا و ۲۹۰ نماینده در مجلس نمایندگان) مجددا رای مثبت دهند تا وتوی رییس‌جمهوری باطل شود. 

 یعنی اگر مصوبه به مجلس سنا (با صدسناتور) بازگردانده شود و در آنجا ۶۷ سناتور (دو سوم کل سناتورها) مجددا به آن رای دهند، آنگاه متن مصوبه به مجلس نمایندگان (با ۴۳۵ نماینده) ارسال می‌شود تا در آنجا نیز به رای گذاشته شود. چنانچه از میان ۴۳۵ نماینده مجلس نمایندگان، ۲۹۰ نفر (دو سوم) به آن مجددا رای مثبت دادند، در این صورت وتوی رییس‌جمهور باطل و طرح به «قانون» تبدیل می‌شود. 

اگر یکی از مجلسین با دو سوم آرا مجددا به طرح رای مثبت داد، ولی مجلس دیگر موفق به کسب دو سوم نشد، وتو بر قوت خود باقی می‌ماند و طرح مورد نظر «قانون» نخواهد شد. 

از آنجا که طرح «قانون ۲۰۱۵ عاری‌‌سازی ایران از سلاح هسته‌ای» ابتدا در مجلس سنا توسط سناتور «منندز» و سناتور «کرک» مطرح شده، در صورت اعمال وتوی رییس‌جمهوری، مجددا به همان مجلس سنا بازگردانده خواهد شد. چنانچه این طرح در سنا به تصویب ۶۷سناتور برسد، آن را به مجلس نمایندگان ارسال می‌کنند تا در آنجا نیز به رای مجدد گذاشته شود. اگر این طرح در مجلس سنا با دوسوم آرا به تصویب مجدد رسید، مجلس نمایندگان نیز معمولا (با ضریب احتمال بسیار بالا) از سنا تبعیت خواهد کرد و با دو سوم آرا آن را تصویب خواهد کرد تا وتوی رییس‌جمهور باطل شود. 

با این مقدمه، در مورد این قانون خاص- که اوباما مکررا تهدید به وتوی آن کرده - دست‌کم دو سناریو قابل پیش‌بینی است: 

۱ - در حالت اول، مجلس سنا موفق خواهد شد طرح قانون جدید را از همان ابتدا به تصویب دو سوم نمایندگان برساند. در این صورت، وتوی مصوبه توسط رییس‌جمهوری و بازگرداندن آن به مجلس از نظر حقوقی بلاموضوع خواهد بود. چراکه بلافاصله پس از دریافت وتو، مجلس سنا (و به تبعیت آن مجلس نمایندگان) مجددا طرح را با همان ترکیب اولیه آرا به تصویب خواهند رساند و از این طریق وتوی رییس‌جمهوری را باطل خواهند کرد. اما با وجود بی‌اثربودن وتو در این سناریو، ممکن است رییس‌جمهوری به‌هرحال به دلایل سیاسی - از جمله هزینه‌سازی برای کنگره، جلب نظر افکار عمومی و نشان‌دادن حسن‌نیت خود به ایران و سایر اعضای گروه ١+٥ - طرح مورد نظر را وتو کرده و زحمت مضاعف برای کنگره ایجاد کند. 

۲ - در حالت دوم، مجلس سنا موفق نخواهد شد از همان ابتدا طرح را به تصویب دو سوم نمایندگان برساند اما خواهد توانست آن را با یک «اکثریت ساده»- simple majority - تصویب کنند. در این سناریو، رییس‌جمهوری قطعا طرح را وتو خواهد کرد و به سنا بازخواهد گرداند. متقابلا، سناتورهای موافق طرح نیز به‌محض دریافت وتو، به تکاپو خواهند افتاد تا به‌منظور باطل‌کردنِ آن، کسری‌ آرای مورد نیاز تا عدد ۶۷ را به دست آورند. به‌عنوان مثال، اگر طرح در ابتدا با ۶۰رای موافق به تصویب رسیده باشد، آنها تلاش خواهند کرد دست‌کم هفت‌رای از طریق رایزنی با سناتورهای مخالف کسب کنند. در طرف مقابل نیز، کاخ سفید به نوبه خود تلاش خواهد کرد تا از طریق امتیازدهی و رایزنی با سناتورهای مخالف یا بی‌طرف مانع رسیدن موافقان به عدد ۶۷ شود. 

اثر سیاسی چنین سناریویی این است که در آن- از آنجا که رای تک‌تک سناتورها مهم و تاثیرگذار خواهد بود - میزان نفوذ آنها بر روند مذاکرات هسته‌ای نیز به‌شدت افزایش پیدا خواهد کرد. به عبارت دیگر، به‌محض دریافت وتوی رییس‌جمهوری، هریک از سناتورها، جداگانه با کاخ سفید و وزارت امور خارجه آمریکا به گفت‌وگو خواهند نشست تا در ازای رای خود، امتیازاتی دریافت کرده یا مواردی بر مواضع دولت آمریکا بر سر میز مذاکرات اضافه یا کم کنند. 

با توجه به ترکیب کنونی مجلس سنا، به احتمال بسیارقوی، دست‌کم ۵۴ سناتور جمهوریخواه به طرح مورد نظر رای خواهند داد. محتمل است ۱۲ سناتور دموکراتی که پیش از این نسبت به این طرح نظر مساعد داشته‌اند نیز به آن رای مثبت دهند. در نتیجه، از ۶۷ رای مورد نیاز برای باطل‌کردن وتوی رییس‌جمهوری، از هم‌اکنون قابل پیش‌بینی است که ۶۶ رای به نفع طرح به صندوق ریخته شود. در نتیجه، تنها اقناع یک سناتور (به احتمال زیاد یک سناتور دموکرات) کافی است تا کفه ترازو به نفع کنگره جمهوریخواه یا کاخ سفید سنگین شود. همان یک سناتور سرنوشت‌ساز بوده و در نتیجه از نفوذ بسیار بالایی برخوردار خواهد شد. 

در اینکه آن یک سناتور چه کسی خواهد بود و از میان ۳۴سناتور دموکرات مخالف طرح، کدام‌‌یک بیشتر مستعد «همراهی» است، از هم‌اکنون سوالى است که لابی‌هاى مخالف مذاکرات در حال بررسی آن هستند!