عباس ملکی: عربستان هم از کاهش قیمت نفت ضرر می‌کند

هر طرف می‌تواند بر دیگری تاثیر بگذارد؛ «نفت» بر «سیاست» و «سیاست» بر «نفت». هر کشوری که نفت زیاد تولید کند، می‌تواند با «بستن» یا «باز» کردن شیرهای نفت خود، اقتصاد و سیاست دیگر کشورها را تحت‌تاثیر قرار دهد. کشورهای قدرتمند هم می‌توانند با اعمال نفوذ بر کشورهای تولید‌کننده نفت که از آنها «حرف‌شنوی» دارند، قیمت نفت را بالا و پایین کنند. حالا مدتی است که قیمت نفت در بازارهای جهانی کاهشی چشمگیر داشته است و به همین میزان هم کسری بودجه تولید‌کنندگان نفت افزایش. هرچند در سقوط قیمت نفت، عوامل اقتصادی زیادی دخیل است، اما هشدارها بیشتر به «عربستان» داده می‌شود. «حسن روحانی» رییس‌جمهوری ایران در بوشهر، هشدار داد که «اگر از کاهش قیمت نفت، ایران ضرر می‌کند، کشورهای تولید‌کننده دیگر همچون عربستان و کویت، بیش از ایران ضرر خواهند کرد.» او به «طراحان» این نقشه هم، وعده پشیمانی از کرده خودشان را داد. این هشدارها گرچه به سعودی‌ها بازمی‌گردد اما کشورهای دیگر را هم شامل می‌شود؛ شاید «آمریکا». برای بررسی چرایی و نقش عربستان در کاهش قیمت نفت، با «عباس ملکی» دیپلمات سابق، مدیر اداره قیمت‌گذاری نفت خام شرکت ملی نفت ایران (از سال ١٣٦٠ تا ١٣٦٤) و دانشیار دانشکده انرژی دانشگاه صنعتی شریف گفت‌وگو کردیم:

به ‌نظر من قیمت نفت، از جمله مواردی است که متغیرهای موثر بر آن، بیشتر از بقیه پدیده‌ها در جهان است. به همین دلیل تحلیل آن به راحتی امکان‌پذیر نیست. قیمت نفت تحت‌تاثیر مجموعه‌ای از دلایلی است که اعم از اقتصادی، سیاسی، روانی و تاریخی است.

یکی از کشورهایی که از پایین‌آمدن قیمت نفت ضرر می‌بیند، خود عربستان‌سعودی است. هرچند این کشور دارای منابع ذخیره ارزی زیادی است، اما فکر نکنم در دنیا کشوری وجود داشته باشد که نیازی به منابع مالی بیشتر نداشته باشد. کلا به اقتصاد، علم مدیریت بر منابع کمیاب می‌گویند. بنابراین سعودی‌ها هم به این منابع نیاز دارند و من فکر نمی‌کنم که آنها عامل اصلی پایین‌آمدن قیمت نفت باشند. قیمت نفت نوسانی دارد که همان‌طور که عرض کردم، تاریخی یا چرخه‌ای است که باعث شده قیمت نفت از سال ١٨٥٠ تاکنون نوسان زیادی داشته باشد. برخی صاحب‌نظران معتقدند این نوسان قیمت، همراه با یک بازه حدودا ٥٠ساله است که حالا در سال‌های اخیر این بازه سریع‌تر و با شتاب بیشتری صورت گرفته است.

نکته همین‌جاست. نکته اول اینکه معلوم نیست کاهش تولید باعث افزایش قیمت شود، چون کاهش تولید در حالتی قیمت را بالا می‌برد که کل عرضه کم شود. در حالی‌که شما الان درخصوص گروهی از عرضه‌کنندگان صحبت می‌کنید که حداکثر ٣٠درصد از بازار نفت را در اختیار دارند. ٧٠درصد عرضه نفت، توسط کشورهای غیراوپک و نفت‌های غیرمتعارف است. نمی‌خواهم بگویم سعودی‌ها هیچ تاثیری ندارد ولی عرض من این است که تنها متغییر این معادله عربستان نیست. گرچه من هم معتقدم که کاهش تولید، حرکت خوبی است. آنها هم مایل بودند که قیمت نفت را تا اندازه‌ای بالا ببرند.

به نظرم بعد از اینکه سرمایه‌گذاری در نفت و گاز «شیل» یا همان «سنگ‌های رسوبی» کمتر شود و هزینه تولید یک بشکه نفت غیرمتعارف، بالاتر از قیمت بازاری یک بشکه نفت خاورمیانه شود، آن موقع قیمت تا اندازه‌ای ثابت می‌ماند. نکته دیگر اینکه، نباید از ورود نفت توسط شرکت‌های مصرف‌کننده غافل شد. عمده کشورهای مصرف‌کننده نفت عضو آژانس بین‌المللی هستند. این آژانس کشورهای مصرف‌کننده را ملزم کرده که حداقل تا ٦٠روز مصرف نفت خود را به‌صورت ذخیره، در داخل کشورشان داشته باشند. حالا هم اخباری مبنی‌‌بر ورود این ذخایر به بازار نفت شنیده شده که مسلما این اقدام هم سبب کاهش قیمت نفت می‌شود.

باوجود اینکه مسایل سیاسی روی قیمت نفت تاثیر می‌گذارد، اما به هر حال نفت یک کالاست که قواعد اقتصاد بر آن بیشتر تاثیر دارد. عرضه بیشتر از تقاضا مساله‌ای نیست که اوپک بتواند آن را کنترل کند. بنابراین کشورها بیشتر به منافع ملی خودشان فکر می‌کنند تا بتوانند مسایل بودجه و هزینه‌های‌شان را حل کنند.

در مورد ایران هم موقعیت مناسبی است که بودجه‌مان را متعادل کنیم تا تاثیر نوسانات بازار کنترل شود. ضمنا نباید کسانی را که در حال فعالیت علیه ایران هستند فراموش کنیم و به همسایگان خودمان بپردازیم. در موضوعی که مدنظر شماست باید رفت به‌دنبال کشوری که دوباره چند شرکت و فرد ایرانی را به فهرست تحریم‌ها اضافه کرده است و همه کسانی که تحریم‌ها را علیه ایران اعمال می‌کنند: واقع‌بینانه نیست که آنها را رها کنیم و به فرض نگاه خصمانه عربستان به ایران، فقط به عربستان بپردازیم.

قبول دارم که عربستان به منافع خودش می‌اندیشد. عربستان یک موقعی رهبری بدون معارض در جهان اسلام و به‌خصوص در کشورهای عربی را داشته است و الان این را ندارد. اشتباهاتی که آنها در مورد عراق، سوریه و مصر کردند، به موقعیت‌شان لطمه زد. فراموش نکنید که همین روزها قرار است سفیر عربستان سعودی وارد عراق شود؛ این اقدام با تحلیل برخی مقامات ایرانی که همه اقدامات عربستان را علیه ایران می‌دانند در تعارض است.

به نظر می‌رسد در برخی مسایل، عربستان و آمریکا منافعاشان همسو است و در یک جهت قرار دارد. ولی در همه موارد این‌طور نیست، عربستان هم به هر حال دارای منافعی است که با منافع آمریکا همسو نیست. به همین دلیل هم آمریکا به این نتیجه رسیده است که از منطقه خاورمیانه به منطقه آسیای جنوب‌شرقی کوچ کند و آنجا را بیشتر مورد توجه قرار دهد که این دلیل نمی‌شود که مثلا در عربستان سیاست‌های آنها کاملا همسو با منافع ایران باشد. ولی اینکه تمام بازیگران علیه ایران در واشنگتن فراموش شوند و به کشوری که در همسایه خودمان است بپردازیم، خیلی پسندیده نیست. درحالی‌که همه شواهد و قراین هم نشان از آن دارد که باید با همسایگان روابط خوبی داشته باشیم.

به نظر من کاهش قیمت نفت در یک فضا است و مذاکرات هسته‌ای در فضای دیگر. البته این مساله هم وجود دارد که اگر قیمت نفت کاهش پیدا کند. دولت ایران تحت فشار قرار می‌گیرد و همین‌طور عربستان. از همه مهم‌تر، عرصه انرژی‌های جدید و تجدیدپذیر، دیگر عرصه جذابی برای سرمایه‌گذاری نخواهد بود. بنابراین نباید تمام دلایل کاهش قیمت نفت را به فشار عربستان علیه ایران مربوط کنیم.