اردوغان موفق می شود؟

سرکیس نعوم، نویسنده و روزنامه نگار مشهور لبنانی ویکی از ستون نویسان روزنامه النهار می نویسد : جماعت اخوان المسلمین، این که حزب عدالت و توسعه که در حال حاضر بر ترکیه حاکم است، شاخه ای از آن است را رد می کند.

جماعت اخوان المسلمین بر این اعتقادند که اردوغان در تثبیت طرح داخلی خود علی رغم اعتراض ها و مخالفت هایی که از سوی هم پیمانان قدیمی اش که نقشی مهم در رسیدن او به قدرت داشته اند، مواجه است، موفق خواهد شد.

اما اسلام گرایایی و اسلامی بودن رجب طیب اردوغان، یکی از موسسان آن را رد نمی کند. بر اساس آن چه رهبران آن می گویند، برچسب اسلام گرایی زمانی به آن خورد که حزب اسلامی ریشه دار نجم الدین اربکان که احتکار قدرت احزاب سکولار را شکست، توانست در مقطعی نخست وزیر شود. بعد از آن بود که اردوغان حزب جدیدی تاسیس کرد که بعدا جانشینان اربکان به عضویت آن در آمدند و او ریاستش را بر عهده گرفت. البته روشن است که اربکانی ها بعد از موفقیت مردمی و انتخاباتی که به رسیدن حزب عدالت و توسعه به قدرت انجامید، با آن همکاری کردند. اما این همکاری را مشروط به اجرای پاره ای شرایط کردند و از اردوغان خواستند که به آن شرایط عمل کند، از جمله این که حزب او 10 درصد کرسی های شوراهای شهر را در انتخابات محلی به آنها واگذار کند. و همچنین دولت او حداقل نسبت آرا را در اختیار آنها قرار دهد تا بتوانند از طریق انتخابات وارد مجلس نمایندگان شوند. آنها پیشنهاد دادند که این نسبت 5 درصد از کل آرای رای دهندگان به جای 10 درصدی که در نص قانون آمده است، باشد. البته اربکانی ها در انتخابات اخیر توانستند تنها 2.5 درصد از آرای رای دهندگان را به خود اختصاص دهند. سومین شرط این بود که دولت همان طور که به احزاب کوچک کمک می کند به آنها نیز کمک کند. البته اردوغان به این مطالبات کاملا جواب مثبت نداد به این بهانه که ترکیه در آستانه انتخابات محلی است (همین انتخاباتی که اخیرا برگزار شد) و بعضی ها می خواهند که قانون اساسی را اصلاح کنند و اجابت خواسته های آنها چندان آسان نیست. البته این رد اردوغان باعث قطع شدن کامل روابط میان این دو حزب اسلام گرا نشد اما در عین حال راه را برای همکاری و هماهنگی کامل نیز فراهم نکرد.

جماعت اخوان المسلمین، به استناد اظهاراتی که خود رهبران آن بیان کرده اند، معترف هستند که اردوغان در اسلام گرایی خود 'زیاده روی' کرد و فراتر از 'قانون' و ادبیات حزبش عمل کرد. اما به آن سطح از اسلام گرایان عرب به ویژه آن دسته از کسانی که به اخوان المسلمین تمایل دارند، نرسید. با وجود این که برخی کسانی که اوضاع اسلام گرایان ترکیه و اعراب را دنبال می کنند، او را به این مساله متهم می کنند و می گویند که اعراب و جهان به اردوغان و 'عقلانیت' اسلام گرایان حزب او اعتماد کردند در حالی که تلاش های آنها در این زمینه شکست خورده و کار به جایی رسیده است که اکنون خودشان نیاز به عقلانیت دارند.

اخوانی ها همچنین معترف هستند که نوعی از درگیری عثمانی گری که به آن 'نوعثمانی گرایی' می گویند، آن طور که بارها وزیر امور خارجه سابق و نخست وزیر فعلی اش داوود اغلو در دیدار با اردوغان و اعضای حزب عدالت و توسعه گفته است، وجود دارد که البته این منازعه به معنای بازگشت سلطنت عثمانی بر اساس اصول مدرنیته نیست، چرا که امکان بازگشت چنین چیزی وجود ندارد حتی اگر نوعی از هماهنگی میان کشورهای اسلامی از جمله کشورهای عربی زیر نظر ترکیه و با رهبری آن صورت بگیرد.

جماعت اخوان المسلمین بر این اعتقادند که اردوغان در تثبیت طرح داخلی خود علی رغم اعتراض ها و مخالفت هایی که از سوی هم پیمانان قدیمی اش که نقشی مهم در رسیدن او به قدرت داشته اند، مواجه است، موفق خواهد شد. حرکت هایی نظیر مبلغ دینی اسلام گرا و موسس صدها مدرسه در داخل و خارج ترکیه و کسی که تلاش کرد میان اسلام با ادیان دیگر ارتباط نزدیک برقرار کند، فتح الله گولن، حتی احزاب سکولاری که از چپ گراها تا نخبگان را شامل می شود و بر روی مدرنیته و ممزوج کردن اسلام گرایی و سکولاریسم او حساب کرده بودند. دلیل این خوش بینی اخوانی ها جایگاه مردمی و محبوبیت بسیار بالای اردوغان و موفقیتش در قرار دادن ترکیه در ریل شکوفایی اقتصادی و صداقتش در پرداختن به قضیه فلسطین و ایستادگی اش در برابر امریکا که بارها نشان داده است. در حالی که بدون این که روابط تعاملی خود را با اسرائیل که از دهه ها قبل از این که او به قدرت برسد، ترکیه با آن رابطه داشته است، قطع کند یا به درگیری تمام عیار با امریکا بپردازد. محبوبیت مردمی اش به سابقه او نیز باز می گردد که شیرینی فروش بوده و از این بابت همیشه افتخار کرده است.

مخالفان اردوغان رویگردانی اخوان المسلمین علیه او را چگونه برداشت می کنند؟

آنها فکر نمی کنند که او مستقیم یا غیر مستقیم به فکر سازش و مدارا با آنها بیفتد. به اعتقاد آنها اردوغان چهره ای مردمی است که مردم او را دوست دارند و هم زمان بر همه چیز نیز مسلط است. برای همین مزاحمتی متوجه او و حزبش و همچنین ترکیه نمی شود. این نکته را هم دائما تکرار می کنند که او برای رسیدن به جاه طلبی هایش اعتنایی به محدودیت ها و مشکلاتی که ممکن است برایش به وجود بیایند به ویژه از دو ناحیه کردها و علوی های ترکیه نمی کند، به ویژه در سایه ادامه درگیری های مذهبی سنی – شیعی در منطقه و موفقیت ها کردها در عراق در تحقق رویاها و خواسته هایشان. کردها 40 درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می دهند اما افراد نزدیک به جماعت اخوان المسلمین تاکید می کنند که اردوغان در مذاکرات خود با عبدالله اوجالان، موفق به حمل مشکل کردها خواهد شد و به علوی ها بسیاری از حقوقشان، شاید هم بیشتر از اینها بدهد.