فرید زکریا: ٢٠١٥سال آمریکاست؟

در هفته نخست سال٢٠١٤ در یادداشتی نوشتم که ٢٠١٤، سال چین است. در آن زمان منظورم این بود که اخبار اقتصادی و سیاسی جهان در سال٢٠١٤ به‌شکل قدرتمندی، حول محور چین خواهد چرخید.

نخست به‌دلیل اینکه رشد اقتصادی چین - که برای سه‌دهه حدود ١٠درصد بود کاهش خواهد یافت که این مساله تبعات جهانی خود را خواهد داشت. همچنین چین به‌سبب رشد طبقه متوسط، طبقه‌ای که نگران خطرات محیط زیستی و ظهور احساسات ملی‌گرایانه است، با مجموعه‌ای از چالش‌های سیاسی روبه‌رو خواهد شد. پیش‌بینی‌های من تاحدی درست بود. چین با چالش‌های سیاسی جدی مواجه شد به ویژه در هنگ‌کنگ، منطقه‌ای که مردمانش از دیگر نواحی چین ثروتمندتر بوده و به نوعی پنجره‌ای به آینده این کشور هستند. البته پیش‌بینی من درباره رشد اقتصادی چین نیز درست بود که در سال٢٠١٤ رشد اقتصادی این کشور کاهش یافت. حتی مقام‌های‌ رسمی چین از رشد هفت‌درصدی این کشور سخن گفتند، گرچه به اعتقاد برخی، این آمار ارایه‌شده بالاتر از واقعیت‌های موجود بود. این غول اقتصادی عظیم در چند دهه گذشته با واردات گسترده انواع مواد اولیه و خرید نفت برای تامین سوخت صنعتی، نقش تاثیرگذاری در رشد اقتصادی داشت اما سال٢٠١٤ با کندشدن این روند، رشد اقتصاد جهانی نیز کاهش یافت که تاثیرش بر بازار جهانی نفت هم‌اکنون نیز کاملا محسوس است. موسسه «مورگان استنلی» گزارش داده در دهه گذشته، تقاضای چین برای واردات نفت سالانه هفت درصد رشد داشت اما در سال٢٠١٤ رشد تقاضای این کشور برای واردات نفت، تقریبا صفر بوده است و این موضوع واقعیتی است که در کنار افزایش مازاد تولید نفت و گاز در ایالات متحده آمریکا، باعث سقوط بهای نفت در سال٢٠١٤ شد؛ روندی که در سال٢٠١٥ و فراتر از آن نیز ادامه یافته و احتمالا اقتصاد ‌و ‌سیاست جهان را در سال‌جاری تغییر خواهد داد. اما چیزی که من در ابتدای سال٢٠١٤ به هیچ عنوان پیش‌بینی نکرده بودم، تحولات روسیه و استفاده از نیروی نظامی برای دخالت در امور داخلی اوکراین بود؛ کشوری که در گذشته‌ای نه‌چندان‌دور، متحد مسکو بود.

تحولات روسیه‌ـ‌اوکراین، تحریم‌های غرب و منزوی‌شدن روسیه در پیش‌بینی‌های من نبود. اما حتی پشت‌پرده داستان روسیه و اوکراین نیز نفتی است. در چند دهه گذشته که بهای نفت تقریبا چندین برابر امروز بو  «ولادیمیر‌پوتین» نخست‌وزیر روسیه، به پشتوانه پول نفت و سرانه تولید ناخالص داخلی، از اعتماد‌به‌نفس بالایی برخوردار بود و با اتکا به همین مساله در سال٢٠٠٨ به گرجستان حمله کرد و در سال٢٠١٤ به اوکراین. اما تحریم‌های اقتصادی این بار کارگر افتاد و اقتصاد روسیه را هدف گرفت. اما بزرگ‌ترین ضربه به روسیه و بلندپروازی‌های پوتین، افت ناگهانی قیمت نفت در بازارهای جهانی بود که فصل بعدی این داستان را شکل داد. کاهش قیمت نفت، تمام قاره‌ها را مستقیم یا غیرمستقیم تحت‌تاثیر قرار داد. تصمیم «رائول کاسترو»، رییس‌جمهوری کوبا، برای عادی‌سازی روابط با ایالات متحده آمریکا، آن‌هم پس از نیم‌قرن دشمنی، نمونه مهمی از این دست است. کوبا و برادران کاسترو پس از اینکه مهم‌ترین شریک دوران جنگ سرد یعنی اتحاد جماهیر شوروی را از دست دادند، یک حامی جدید پیدا کردند: «هوگو چاوز» رییس‌جمهور ونزوئلا. اما ونزوئلا خود اکنون چالش‌های متعددی دارد و «نیکلاس مادورو»، رییس‌جمهوری جدید، مهارت‌های سیاسی چاوز را ندارد. و از آنجایی که کاهش قیمت نفت، اقتصاد نفتی ونزوئلا را نیز به شدت تحت فشار گذاشته، مادورو راهی جز کاستن از کمک‌های خود به کوبا نداشت. رژیم کوبا مجبور شد، بپذیرد که بعید است دیگر ونزوئلا توان کمک به آن را داشته باشد پس تلاش‌ خود را بر رفع اختلافات با آمریکا متمرکز کرد. قانون کلی سقوط قیمت نفت ساده شده است: تولیدکنندگانی مانند روسیه و ونزوئلا به شدت به زحمت می‌افتند در حالی که کشورهای مصرف‌کننده‌ای مانند چین، هند و اندونزی سود می‌برند. اما در این میان یک استثنا وجود دارد. ایالات‌متحده‌آمریکا، هم تولیدکننده است و هم مصرف‌کننده. برای بیشتر آمریکایی‌ها تاثیر کاهش بهای نفت و گاز در بازارهای جهانی، آشکارا مثبت است.

کاهش بهای گاز در آمریکا مانند کاهش عظیم مالیات در این کشور است چراکه مصرف‌کننده‌های آمریکایی می‌توانند بودجه‌ای را که از محل این کاهش پس‌انداز کرده‌اند در جای دیگری هزینه کنند. اما برای تولیدکننده‌های نفت آمریکایی، کاهش بهای نفت، خبر خوشی نیست. در شرایطی که اقتصاد آمریکا رو به رشد است، از روسیه گرفته تا کوبا و ونزوئلا، قیمت پایین‌تر نفت، بیشتر کشورها را محتاط می‌کند. شرکت‌های آمریکایی همسو با بهبود شرایط اقتصادی در این کشور، در تلاش برای تسلط بیشتر بر صنایع در آینده‌ای نه‌چندان‌دور هستند. جامعه آمریکا به واسطه قانون مهاجرتی که «باراک اوباما» ‌رییس‌جمهوری این کشور، اخیرا امضا کرده پرجنب‌و‌جوش به نظر می‌رسد. حتی دولت آمریکا در مقایسه با دولت‌های اروپایی و ژاپن در آسیا، عملکرد بسیار بهتری داشته است. به همین دلیل، این احتمال وجود دارد که سال٢٠١٥میلادی، سال ایالات متحده آمریکا باشد.