«داعش» کجای فضای آنلاین ایستاده است؟

داعش با دیگر گروه‌های تروریستی منطقه فرق دارد، شاید مهم‌ترین و قابل‌لمس‌ترین تفاوت این گروه نه به‌کارگیری شیوه‌های خشونت‌آمیزتر و نه داعیه‌داری خلافت اسلامی، بلکه جولان نیروهای داعش در شبکه‌های اجتماعی و به‌کارگیری فرصت‌طلبانه و هدفمند این گروه از رسانه‌های آنلاین است. اگرچه بسیاری از ناظران بر نقش شبکه‌های اجتماعی در یارگیری داعش از سرتاسر جهان صحه گذاشته‌اند اما همچنان تعداد موافقان داعش در فضای آنلاین بسیار کمتر از مخالفان این گروه است. مطالعه جهانی بیش از دومیلیون پست عربی روی شبکه‌های آنلاین نشان می‌دهد که داعش در میان کاربران عرب‌زبان شبکه‌های اجتماعی در بلژیک، بریتانیا، فرانسه و ایالات‌متحده به‌نسبت کاربران این شبکه‌ها در سوریه و عراق حامیان بیشتری دارد. تعدادی از استادان دانشگاهی ایتالیایی در یک مطالعه سه‌ماه‌ونیمه که از ماه جولای آغاز شد، دریافتند که پست‌های کاربران عرب‌زبان اروپایی درباره داعش در فیس‌بوک و توییتر بسیار همدلانه‌تر از مطالبی است که کاربران کشورهای خط‌مقدم جنگ روی این شبکه‌ها می‌نویسند.

در سوریه به نظر می‌رسد نبرد داعش برای تسخیر قلب‌ها و ذهن‌ها شکست خورده است چرا که براساس این تحقیق، بیش از 92درصد نظرات درباره شبه‌نظامیان داعش در توییت‌ها و وبلاگ‌ها خصمانه بوده است. دستگاه تبلیغاتی داعش و فعالیت این گروه در شبکه‌های اجتماعی آنلاین در طول ماه‌های اخیر بسیاری را شگفت‌زده کرده است؛ فعالیت‌هایی با روش‌هایی جذاب که تلاش می‌کند پیامش را به گوش حامیان جهانی‌اش برساند؛ تلاش‌هایی که بی‌اثر نیز نبوده است. در خارج از سوریه حمایت از داعش در شبکه‌های آنلاین رشد قابل‌توجهی داشته است.

 بر اساس این تحقیق، 47درصد از توییت‌ها و پست‌های موردبررسی در قطر، 35درصد در پاکستان، 31درصد در بلژیک، 24درصد در انگلستان و 21درصد در ایالات‌متحده در حمایت از داعش بوده، در حالی که در اردن 21درصد، در عربستان‌سعودی 7/19درصد و در عراق 8/19 درصد پست‌ها مضمونی همدلانه با داعش داشته است. دکتر «لوییجی کرینی» از شرکت «صداهای وبلاگ‌ها» که جمعی از استادان دانشگاه میلان آن را راه‌اندازی کرده‌اند و پیشگام بررسی پست‌های آنلاین است، می‌گوید: این تحقیق شاهد خوبی برای این گزاره است که هرچه به داعش نزدیک‌تر باشی دشمنی‌ات با این گروه هم بیشتر می‌شود. بر اساس بررسی‌های تیمی از استادان علوم سیاسی، مترجمان و آمارگران، در فضاهای آنلاین بحث مشروعیت دینی این گروه نیز در حال افزایش است. 8/32درصد نظرات گسترده ضدداعش در پست‌های موردمطالعه، انتقاد از داعش برای سوءاستفاده از اسلام و استفاده از ایمان در جهت منافع خصوصی و افزایش قدرت بوده است. به‌عنوان مثال، یکی از توییت‌های موردمطالعه در روز 23سپتامبر اینگونه نوشته شده است: «آنها ظالم هستند و چهره اسلام را خدشه‌دار می‌کنند. داعش هرروز ماسک وحشیانه‌ای را بر چهره اسلام می‌کشد.» این مطالعه نشان می‌دهد که تقریبا یک‌سوم (29درصد) نوشته‌های ضدداعش، ابراز خشم نسبت به روش‌های خشونت‌آمیز این گروه بوده و بیش از 17درصد نیز از خصومت این گروه نسبت به آزادی‌های سیاسی و مذهبی هراسان بوده‌اند. در همین حال، تقریبا همه حامیان جهانی داعش (که تنها حدود 20درصد از دو‌میلیون پست موردمطالعه بوده‌اند) از این گروه برای دفاع از «وحدت» مومنان همه جهان و گسترس ایمانشان دفاع کرده‌اند. شاید خلاف انتظار غرب، تنها 3/8درصد پست‌های طرفداران داعش نشانگر حمایت از این گروه به‌دلیل دشمنی با غرب بوده است. به گفته کرینی خبر خوبی است که انبوه حمله‌های آنلاینی که به داعش شده به دلیل ادعای اسلامی‌بودنش بوده و این موضوع نشان می‌دهد که جایگاه این گروه در میان مسلمانان آنلاین چقدر ضعیف است: «اگر مردم فقط به تروریسم‌بودن یا خشونت داعش انتقاد می‌کردند و به مسایل مذهبی توجه نمی‌کردند، نگران‌کننده‌تر بود.» این گروه برای بررسی پست‌های مربوط به داعش با کلماتی مانند سوریه، خلافت و ابوبکر البغدادی توانسته دومیلیون‌و195هزار پست عمومی در رسانه‌های اجتماعی بیابد که 93درصد از آنها از توییتر و مابقی از دیگر شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، فروم‌ها و وبلاگ‌ها به دست آمده است. در این میان پست‌هایی که اظهارنظر روشنی درباره داعش نداشته‌اند، از تحقیق حذف شده‌اند.