صدای ایران- صدای اقتصاد: شب گذشته نامه ای از هیئت وزیران بدر خروجی رسانه ها منتشر شد که خبر از نرخ سوم بنزین با قیمت 5 هزار تومان از نیمه دوم آذرماه داشت و حالا با نزدیک‌شدن به اجرای مدل جدید قیمت‌گذاری سوخت، جزئیات طرحی که در رسانه‌ها با عنوان «بنزین سه‌نرخی» مطرح شده، ابعاد تازه‌ای از مدیریت مصرف و توزیع بنزین را آشکار می‌کند؛ طرحی که به گفته کارشناسان، اگرچه با هدف کنترل مصرف و کاهش قاچاق طراحی شده، اما پیامدهای اقتصادی و اجتماعی قابل‌توجهی نیز خواهد داشت.

جزئیات سه نرخ بنزین در مدل جدید

بر اساس اطلاعات اولیه این طرح، بنزین در سه پله قیمتی عرضه می‌شود:

۱. سهمیه پایه – هر لیتر ۱٬۵۰۰ تومان

برای هر خودرو ۶۰ لیتر در ماه با نرخ یارانه‌ای تخصیص می‌یابد.

۲. سهمیه میانی – هر لیتر ۳٬۰۰۰ تومان

پس از اتمام سهمیه پایه، ۱۰۰ لیتر دیگر با نرخ نیمه‌یارانه‌ای ارائه می‌شود.

۳. نرخ سوم (اضطراری) – هر لیتر ۵٬۰۰۰ تومان

مصرف بیشتر از ۱۶۰ لیتر در ماه تنها با نرخ سوم و از طریق کارت سوخت اضطراری انجام خواهد شد.
این نرخ عملاً جایگزین کارت سوخت آزاد جایگاه‌ها می‌شود.

حذف تدریجی کارت آزاد؛ افزایش نظارت دولت بر مصرف

در این مدل، کارت سوخت آزاد جایگاه‌ها از چرخه حذف می‌شود و جایگاه‌ها تنها کارت اضطراری با نرخ ۵ هزار تومان در اختیار خواهند داشت.
کارشناسان حوزه انرژی معتقدند این تغییر سه اثر فوری دارد:

1. کاهش سهمیه‌سوزی و کنترل مصرف نامتعارف

2. کاهش احتمال قاچاق به دلیل افزایش فاصله قیمتی با کارت آزاد

3. افزایش نارضایتی مصرف‌کننده، چون مردم به راحتی گذشته به بنزین آزاد دسترسی نخواهند داشت.

یکی از کارشناسان سیاست‌گذاری سوخت در گفت‌وگوهای رسانه‌ای تأکید کرده: وقتی کارت آزاد حذف شود، مردم مجبورند رفتار مصرفی خود را اصلاح کنند، اما نارضایتی از نرخ سوم اجتناب‌ناپذیر است.

ابعاد اجتماعی طرح: افزایش نارضایتی در کوتاه‌مدت

با افزایش نرخ سوم از ۳٬۰۰۰ به ۵٬۰۰۰ تومان، فشار روانی بر مصرف‌کنندگان بالا می‌رود.کارشناسان اجتماعی هشدار می‌دهند که این افزایش قیمت در شرایط تورمی، حتی اگر محدود به مصرف مازاد باشد، موجب شکل‌گیری موج نارضایتی عمومی خواهد شد؛ خصوصاً در میان رانندگان پرمصرف و ساکنان شهرهای بزرگ.

پیامد مهم در بازار خودرو: افت قیمت خودروهای نو

یکی از نکات مهمی مسئله کارت سوخت خودروهای نو است.در حال حاضر برای بسیاری از خودروهای صفر کارت سوخت صادر نشده و روند صدور هم ماه‌ها طول می‌کشد. با اجرای طرح سه‌نرخی، این مسئله تبعات مشخصی دارد:

۱. خودروهای نو فاقد کارت سوخت + مجبور به خرید بنزین ۵ هزار تومانی

در نتیجه خریداران خودرو صفر، از سهمیه‌های ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی محروم می‌شوند.

۲. کاهش جذابیت اقتصادی خودروهای نو

همین مسئله موجب افت قیمت خودروهای صفر در بازار خواهد شد؛ اتفاقی که به گفته تحلیلگران «شوک قیمتی محدود اما محسوس» ایجاد می‌کند.

۳. افزایش قیمت و ارزش خودروهای دارای کارت سوخت

دارندگان خودروهای ثبت‌نامی قدیمی‌تر، که کارت سوخت فعال دارند، عملاً دارای یک امتیاز اقتصادی قابل‌فروش می‌شوند. به همین دلیل کارشناسان بازار خودرو معتقدند:کارت سوخت به‌زودی تبدیل به یک دارایی مستقل در معاملات خودرو خواهد شد.

طرح سه‌نرخی شدن بنزین، اگرچه در ظاهر یک سیاست مدیریت مصرف است، اما در عمل پیامدهایی فراتر از حوزه انرژی دارد:

حذف کارت آزاد و جایگزینی آن با کارت اضطراری

اثرگذاری مستقیم بر قیمت خودروهای صفر و کارکرده

تقویت ارزش خودروهای دارای کارت سوخت

ایجاد دوگانگی اقتصادی میان خودروهای دارای کارت و فاقد کارت

به‌نظر می‌رسد دولت با این مدل به‌دنبال افزایش انضباط در مصرف سوخت است، اما اجرای آن بدون اقناع افکار عمومی می‌تواند تبعات اجتماعی گسترده‌ای داشته باشد.