کامکارها از کردستان ایران تا باربیکن لندن

پایگاه اینترنتی ˝الشرق‌الاوسط˝ به بهانه اجرای گروه کامکارها در سالن باربیکن لندن گفتگویی با ارسلان و بیژن کامکار انجام داده و در مجالی کوتاه، مروری همه‌جانبه بر کار این گروه داشته است.

کامکارها در ماه جاری میلادی برای چندین اجرا در لندن به‌سر بردند که یکی از آنها، اجرایی در قالب ششمین جشنواره "موسیقی متعالی" بود که همه‌ساله در سالن باربیکن این شهر برگزار می‌شود. آنگونه که نویسنده الشرق الاوسط تاکید کرده، این گروه در آستانه 50 سالگی تشکیل خود و پس از تولید بیش از 20 آلبوم همچنان پویا و بی‌خستگی به خلق موسیقی و رساندن صدای آن به تمام جهان مشغول است. موسیقی که اگرچه همیشه رنگی از زاد و بوم این گروه داشته، اما هیچ‌گاه در مرزهای این اقلیم باقی نمانده و از آن گذر کرده است.

هفت برادر و یک خواهر، همگی فرزندان حسن کامکار هستند که به‌گفته بیژن: "اگرچه همیشه ما را با موسیقی کردی پرورش می‌داد، اما هیچوقت اجباری برای ما نمی‌گذاشت که در کارمان به‌کدام راه برویم. اگرچه ما همگی کرد هستیم و آواز و موسیقی کردی هم امضای کار ما است، اما در کنار این همیشه به مخاطب کارمان هم توجه داشته‌ایم. در ایران بیشتر مخاطبان ما و اهالی فرهنگ، زبان‌شان فارسی است." اما پرش از مرزهای کردستان و نفوذ به سراسر ایران آخر راه کامکارها نبوده و این گروه بسی بیش از اینها را پیموده و در جهان عرب هم محبوب و موفق بوده است.

عبدالحلیم کاراکالا یکی از برجسته‌ترین کارگردان‌ها و طراحان عرب بوده که سالها در غرب به آموختن فنون نمایشی مشغول بوده و هم اوست که سبب‌ساز حضور کامکارها در جهان عرب شده است. او که پیشتر با موسیقی این گروه آشنا شده و آن را پسندیده بود، در سال 2010 با آنها تماس گرفته و از کامکارها دعوت به همکاری می‌‌کند. در آن زمان کاراکالا روی اجرای باله‌ای به‌نام "دوهزار و یکشب" کار می‌کرد و به‌گفته ارسلان: "قطعات موسیقی پیشنهادی کاراکالا مثل "بولرو" راول، "شهرزاد" کورساکف و چند قطعه دیگر را برای سازهای خودمان تنظیم کردیم و آنها را با همین سازهای ایرانی نواختیم. نتیجه برای هر دو طرف رضایت‌بخش بود اما متاسفانه این همکاری دوامی نداشت و این مشکلی است که معمولا در روابط فرهنگی هنرمندان شرق و غرب همیشه بروز می‌کند."

به‌عقیده بیژن کامکار، روابط فرهنگی بین‌المللی چیزی ورای توان هنرمندان و اقدام مستقل آنهاست: "به‌نظر من پشتوانه این حرکت‌ها ضعیف است. ما برای ارتباط با هنرمندان آن سوی جهان نیاز به حمایت و پشتیبانی در حد وزارتخانه داریم و به‌نظر من همه هنرمندان خاورمیانه‌ای برای حضور قدرتمند در جهان نیاز به چنین پشتیبانی دارند. ما حتی یک برای اجرای مشترک با "باب دیلن" و یا "مایکل نایمن" هم اقداماتی انجام دادیم، اما این حرکت‌ها و درخواست‌ها هم یا اصلا مطرح نشدن، یا به‌خاطر همان نبود یک پشتیبان قوی، به‌جایی نرسیدند."

با این حال بنا به گفته برادران کامکار، مخاطب غربی به موسیقی کردی علاقمند است و با آن ارتباط برقرار می‌کند. ارسلان کامکار برای اثبات این مدعا از نخستین اجراهایشان در غرب و حضورشان در جشنواره "ووماد" لندن می‌گوید که در حضور بیش از شش هزار نفر در فضای باز انجام شد و همگی را به وجد آورد. دلیل این مسئله به‌گفته بیژن کامکار: "بیشتر در ریتم موسیقی است. مخاطب موسیقی به آن بخش از موسیقی شرق که سکون و توجه به درون را در خود دارد کمتر توجهی دارد اما این بدان معنی نیست که کلا این موسیقی را درک نمی‌کند. برخی اوقات و بسته به شرایط اجرا، قطعات آرام‌تر هم بازخورد خیلی خوبی دارند."

از دید کامکارها این موسیقی که در ذاتش آرامش و احساسات پاک انسانی است، تلاش می‌کند تا صلح و دوستی را برای همه مردم جهان به‌ارمغان بیاورد. این چیزی است که در کلام هر دوی برادران کامکار موج می‌زند و به‌نظر بیژن:" اصلا همین زبان پاک باعث می‌شود که ما به‌راحتی در برخورد با دیگر مردم جهان با آنها ارتباط برقرار کنیم. این چیزی است که ما هم می‌خواهیم. این ارتباطات سبب انتقال اندیشه‌ها می‌شوند و از این رهگذر تاثیر فرهنگ‌ها بر یکدیگر بیشتر هم می‌شود. ما در یک جشنواره شاهد بودیم که کار ما به‌تمامی روی یک شعر ترکی نشسته بود و حتی شعر هم برگردان متن کردی خودمان بود. این نشانه‌ای از تاثیرگذاری فرهنگ‌ها بر یکدیگر است."

همه گروه‌ها و هنرمندان موسیقی سنتی جهان، در دنیای امروز دردسر جذب مخاطبان جوانتر را دارند. کاری که به تایید کامکارها هم آنچنان آسان نیست، چون مخاطب جوان‌تر دیگر چندان علاقه‌ای به این سبک موسیقی ندارد. هرچند موسیقیدان‌ها سعی کنند علم و شیوه و اسلوب کار خود را به‌روز کنند، باز هم این مشکل به قوت خود باقی است و اینجاست که به‌نظر بیژن کامکار: "انگار همه مردم دنیا سلیقه خودشان را از دست داده‌اند. بگذارید منظورم را روشن کنم. چندسال پیش در آلمان با دوستی قدم می‌زدم که تجمع بزرگی از مردم خشمگین را دیدیم که برای اعتراض به لغو کنسرت مایکل جکسون در خیابان جمع شده بودند. حال فرض کنید بتهوون ناگهان از گور برخیزد و دوباره برای اجرا به برلین بیاید، بعید می‌دانم بیش از سه نفر برای استقبالش جمع بشوند."

در پایان این گفتگو کامکارها از نزدیکی‌ها و همسانی بین موسیقی کردی و عربی گفتند و بیژن با کنار گذاشتن موسیقی ایرانی از این گردونه، موسیقی عربی و کردی را بسی نزدیک‌تر به هم خواند و دلیل این مسئله را در وجود اشتراکات بیشتر بین این دو دانست. جشنواره "موسیقی متعالی" بخشی از جشنواره هنری باربیکن لندن و یک رویداد هنری غیر رقابتی است که هر ساله در این مکان برگزار می‌شود.