زبان بدن ظریف و کری در مذاکرات

تصاویر دیدار سه‌ جانبه وزیران خارجه ایران و آمریکا که با حضور کاترین اشتون در وین انجام شد، حاکی از آن است که هنوز دو طرف بر موضع سخت خود درباره مساله هسته‌ای باقی هستند.

 پیش از این مذاکرات ایران و آمریکا در هر قالب، سطح، هر کجا و هر زمان که بود، مهم و حساس بوده است. با وجود گذشت یک سال از عمر دولت یازدهم و شکستن تابوی مذاکرات مستقیم میان مقامات عالی ایران و آمریکا در چارچوب مذاکرات هسته‌ای، هنوز هم این مذاکرات از حساسیت و اهمیت دو چندان برخوردار است.

این برای ششمین‌بار است که وزیران خارجه ایران و آمریکا در چارچوب مذاکرات هسته‌ای و هر بار به دفعات در یک سال گذشته با یکدیگر در مکان‌های مختلف (نیویورک، ژنو و وین) به طور رسمی ملاقات می‌کنند.

آن‌چه تاکنون از ملاقات‌های این دو مقام عالی ایرانی و آمریکایی منتشر شده است جز چند عکس، چند کلمه یا جمله با توجه به محرمانه بودن متن مذاکرات بیش‌تر نبوده است. با این حال هر بار انتشار عکس‌هایی از این دیدارها گویای فضای حاکم بر مذاکرات و پیشرفت تعامل‌ها و روابط است.

دیدار وزیران خارجه ایران و آمریکا روز چهارشنبه (23مهر) در وین در حالی صورت گرفت که دو طرف بر سر برخی از مسایل اختلافی مهم هم‌چنان بر مواضع خود محکم ایستاده‌اند و هر یک تلاش دارد دیگری را یک گام و شاید بیش‌تر به عقب براند. این موضع سخت از سوی دو طرف نه در بیان و موضع‌گیری‌های علنی و غیرعلنی یا در سطح رسانه‌ها که حتی در حرکات و رفتار دیپلماتیک‌شان به خوبی مشخص است.

در معدود عکس‌هایی که از دیدار عصر روز چهارشنبه جان کری و محمدجواد ظریف در وین به سرعت توسط عکاسان یا از طریق گوشی‌های همراه برخی از همراهان هیات‌ها بر روی صفحات اجتماعی و خبری منتشر شد، این زبان بدن ظریف و کری هستند که حرف‌های زیادی برای گفتن داشتند.

هر چند نمی‌توان از تصاویر انتشار یافته نتیجه‌گیری کامل و دقیق داشت و نسخه مذاکرات این دوره را با آن پیچید، اما می‌توان گفت که فضای حاکم بر مذاکرات میان دو طرف مهم مذاکرات هسته‌ای، بیش از گذشته و هم‌چنان "سخت" و "فشرده" است.

رفتار مقامات و دیپلمات‌های عالی رتبه کشورها چه دوست و چه دشمن در ملاقات‌های دوجانبه، چند‌جانبه و هر کجا که باشد، همواره از مسایل بحث‌برانگیز است. چگونه نشستن، برخاستن، دست دادن، خندیدن، نخندیدن، ایستادن جزء به جزء زیر ذره‌بین دو طرف است و این رفتارها حرف‌هایی در خود دارد که بیش از هر کس دیپلمات و مقام طرف مقابل آن را می‌شنود و می‌فهمد و از آن برداشت خاص خود را دارد.

محمدجواد ظریف، دیپلمات برجسته و کهنه‌کار کشورمان که چندی است سکان دیپلماسی کشور را در دست دارد، بعد از 35 سال یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین دیدارها و مذاکرات تاریخ سیاست خارجی ایران را در چارچوب مذاکرات هسته‌ای آن‌جا که مقابل دشمن دیرینه خود "آمریکا" می‌نشیند، تجربه می‌کند. هر چند برای ظریف این دیدارها، اولین‌بار نیست اما حساسیت موضوع هسته‌ای و چشم‌هایی که از سوی موافق و مخالف مذاکره با آمریکا و مذاکرات هسته‌ای به او خیره شده است، کار را بدون شک برایش سخت می‌کند؛ به این‌ها باید مسایل منطقه‌یی و تاثیر آن بر مذاکرات را هم اضافه کرد.

او علاوه بر این‌که باید آداب و زبان دیپلماتیک و سیاسی را مو به مو در مقابل مقام ارشد آمریکایی به حکم وظیفه دیپلماتیکش اجرا کند و پاسخ‌ هر حرکت و رفتار او را در لحظه دهد، باید نگران برداشت‌های موافقان و مخالفان این روند و نیز برداشت‌هایی که از رفتار دیپلماتیک وی در کشور صورت می‌گیرد نیز باشد. در همین حال او باید مواضع و دیدگاه‌های کشور را در کنار بحث‌های چالشی که می‌تواند هر کدام ابعاد مختلفی داشته باشد در مذاکرات اعلام کند.

دستان گره‌کرده، پا روی پای انداختن و لبخندهای تلخ سیاسی حاکی از دشواری مذاکراتی است که هر یک از وزیران خارجه پیش رو دارند.

بر خلاف نظر برخی کارشناسان، رفتار دیپلماتیک ظریف و کری در مقابل دوربین‌ رسانه‌ها جدای از آن‌چه پشت درهای بسته اتفاق می‌افتد، نیست. عکس‌ها به خوبی با ما سخن می‌گویند و هیچ اجبار و فشاری برای نشان دادن لبخند و اخم تصنعی و غیرواقع از سوی مذاکره‌کننده‌گان به افکار عمومی وجود ندارد، چرا که استفاده از زبان بدن برای بیان سخنان و مواضعی که گاهی نمی‌توان به زبان آورد امری معمول در عرصه دیپلماتیک است. هم‌چنین مقامات هر یک از کشورها بر اساس دستورالعملی مشخص در مذاکرات هستند که نمی‌تواند متفاوت از آن چیزی باشد که به مردم در رسانه‌ها گفته می‌شود. از این رو می‌توان از معدود عکس‌های منتشر شده از دیدار روز چهارشنبه ظریف و کری این استنباط را داشت که ایران و آمریکا آماده‌اند تا اقداماتی را برای حل مساله هسته‌ای انجام دهند، اما هر اقدام بسته به اقدام طرف مقابل است.

دستان بسته کری، دستان بسته و گره‌خورده ظریف را به دنبال دارد و با بازشدن گره دستان یک طرف، گره از دستان طرف دیگر باز می‌شود. این رفتار نشان می‌دهد دو طرف تمایلی به برداشتن گام‌های یک‌جانبه و یک طرفه ندارند و این یعنی چشم در برابر چشم.

برخی کارشناسان معتقدند، زبان بدن میان دیپلمات‌ها بیش‌تر در مقابل دوربین‌ رسانه‌ها خودنمایی می‌کند و پررنگ‌ است و در مذاکرات پشت درهای بسته دو طرف به آن سختی که در مقابل دوربین‌ها خود را سخت نشان می‌دهند، نیستند. اما در این میان برخی کارشناسان بر این نظرند که رفتارهای متقابل یا یک‌جانبه دیپلماتیک امری است که در تمام ملاقات‌ها چه در مقابل چشم رسانه‌ها و چه پشت درهای بسته کاربرد دارد و بر اساس منافع و مواضع هر یک از کشورها صورت می‌گیرد.

در هر دو دیدار وزیران خارجه ایران و آمریکا در نیویورک که آن هم با حضور کاترین اشتون نماینده اتحادیه اروپا برگزار شد دو وزیر در کنار هم نشسته و حتی پرچم دو کشور در کنار یکدیگر قرار داده شده بود، اما در دیدار اخیر در وین نه تنها از پرچم خبری نبود بلکه دو وزیر رو به روی یکدیگر قرار گرفته بودند.

رفتار ایران و آمریکا پس از هفت دور مذاکره نشان می‌دهد، آن‌ها حاضر به برداشتن گام‌های یک جانبه و نامتوازن در مسیر توافق جامع نیستند و در کم‌تر از 40 روزی که تا پایان مهلت تمدید شده برای مذاکرات باقی است، آن‌ها سعی دارند با حفظ مواضع با استفاده از ابتکارعمل‌ یا طرح‌هایی برای خروج از بن‌بست به راه‌حل برسند.

مذاکرات سه جانبه وزیران خارجه ایران و آمریکا با حضور کاترین اشتون سرسختانه آغاز شد و باید دید به همان شکل پایان یافته است یا خیر.