شب مرگ چیست؟

به‌گزارش صدای ایران ، همه انسانها به خصوص مسلمانان به جهان بعد از مرگ اعتقاد دارند. به اعتقاد آنها در جهانی دیگر پس از مرگ به اعمال رسیدگی می شود. که همه ما انسان ها به جهان بعد از مرگ اعتقاد داریم و معتقدیم که بعد از این جهان ، یک جهان دیگر نیز وجود دارد که بعد از مرگ به آنجا خواهیم رفت و به اعمال ما رسیدگی خواهد شد. ایمان قوی و اعمال نیک جایگاه بهشت را تعیین می کند و در صورت کافر بودن و اعمال بد، دوزخ جایگاه ابدی انسانها می باشد.بنابراین باید در دنیا مراقب اعمال خود باشیم.هر انسانی به مرگ و پایان عمر خود فکر می کند. برخی افراد از فکر کردن به مرگ می ترسندو برخی دیگر هیچ ابایی از آن ندارند. به اعتقاد گروه دوم، ممرگ آغاز زندگی دوباره ای است که در جای دیگر ممکن می شود.انسانها چون هیچ تصوری از مرگ ندارند هنگامی که با کلمه شب اول قبر مواجه می شوند ترس سراسر وجود آنها را در بر می گیرد.

چنانچه پیش از این هم در بخش دین و مذهب نمناک گفته شد شب اول قبر یا لیله الدفن، به اولین شبی گفته می شود که میت به خاک سپرده می شود. از آن پس اعمال او تعیین می کند که این شب به آرامی سپری شود یا همراه با عذاب قبر باشد.آیات و روایات بسیاری به اهمیت شب اول قبر پرداخته اند. اینکه در اولین شب پس از دفن دو فرشته که مامور الهی هستند سوالاتی از میت می پرسند. برخی از اعمال مانند نماز وحشت که برای میت خوانده می شود باعث می شود در گذراندن میت از این شب تاثیر دارد. البته همانطور که گفته شد اولین شب قبر برای همه سخت و عذاب آور نیست، زیرا به اعمال ما در این دنیا بستگی دارد که چگونه زندگی کرده ایم، آیا به دستورات خداوند و آموزه های دینی عمل می کردیم ، از پیروان پیامبر و امامان معصوم بوده ایم،آیا میان حق و باطل تفاوت قائل می شدیم؟غیبت کرده ایم و ... .

لحظات اولیه ورود به قبر

انسان با تمام شدن عمر و زمانی که قرار است نزد معبود خود بازگردد، در آخرین لحظات عمر خویش، همانند یک فیلم،تمام زندگی خود را از نوزادی تا پایان عمر با تمام اتفاقات خواهد دید. در اولین روز پس از مرگ روح به جسم باز می گردد، زیرا انسان وابستگی زیادی به جهان و جسم خویش دارد، بنابراین دل کندن از آن برایش سخت است و هنگام دفن شدن، به همراه جسم وارد قبر می شود. زمانی که فرد به خاک سپرده می شودبرای همیشه تعلق خود را به دنیا از دست می دهدو اولین شب پس از دفن، شاید سخت ترین شب یا آسانترین شب برای انسان باشد. شبی که هرگز نمی توان از آن فرار کرد و به رفتار و اعمال انسان در دنیا بستگی دارد.



به اعتقاد فیلسوفان مسلمان با توجه به روایاتی از امام صادق(ع) در این زمینه، منظور از قبر، شب اول و آنچه به مرگ ربط دارد، همه به عالم برزخ ارتباط دارد و ورود به قبر و شب اول قبر همان آغاز مرگ است که ارتباطی به دفن کردن جسم مادی ندارد.(حارالأنوار، ج 6، ص218)

اعمال دفن میت

برای میت جدا شدن روح و جسم، دردناک و سخت است؛ بنابراین مستحب است که هنگام خاک کردن او، دوبار میت را نزدیک قبر بر زمین گذاشته و کمی صبر کنند، همچنین در خاک کردن او تعجیلی نداشته باشند. زیرا هنگامی که جسم مادی وارد قبر میشود، روح ترس فراوانی تجربه می کند و کمی تامل موجب می شود تا روح خود را با شرایط جدید وفق بدهد و از پس ترس برآید.(علل الشرائع- 306- 2 الباب 251)

دیدار با "رومان" اولین فرشته پس از مرگ

"ملک رومان" نام اولین فرشته ای است که پس از دفن میت با او ملاقات می کند. امام سجاد(ع) در کتاب صحیفه سجادیه به این فرشته مقرب الهی درود فرستاده است.(وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ:رومان آزمایش کننده مردگان در گور)



فرشته رومان اعمال و کارهای فرد را جمع آوری کرده و دسته بندی می کند و بعد تشکیل پرونده می دهد، در حقیقت همان نامه اعمالی را تهیه می کند که در قیامت به دست انسان داده می شود. در روز قیامت طبق این نامه، اعمال و کردار انسان قضاوت خواهد شد. بنابراین این ملک رومان است که پس از بررسی اعمال به فرشتگان دیگر می گوید که چه رفتاری با میت داشته باشند، با او مدارا کنند و یا او را به سزای اعمالش برسانند. (عالم پس از مرگ، ص274)

سوالاتی که در شب اول قبر پرسیده می شوند

نکیر و منکر دو فرشته الهی، مامور پرسیدن سوالاتی از میت هستند که بعد از فرشته رومان به سراغ میت می آیند. هر کدام از آنها با توجه به مسئولیتی ککه دارند در سمت چپ و راست میت قرار می گیرند. در صورتی که میت، انسانی گناهکار بوده باشد، این دو فرشته با چهره وحشتناک و کریه پدیدار می شوند و قبر را با شراره های آتش پر کرده و میت را عذاب خواهند داد. اما اگر میت فردی با ایمان و صالح باشد، این دوفرشته الهی با چهره هایی زیبابه نام بشیر و مبشر به حضور میت آمده و سوالاتی از او خواهند پرسید، ( شرح عقاید صدوق یا تصحیح الاعتقاد، شیخ مفید، ص220; علم الیقین، فیض کاشانی، 2 / 1073)، متوفی نیز با لطف و عنایت خداوند رحمن، پاسخ داده و درهای بهشت و نعمت های الهی به روی او باز خواهد شد.

اولین سوالاتی که در شب اول قبر از میت پرسیده می شود، این است که آیا به خداوند متعال و پیامبرش ایمان دارد، امام و پیشوای او در دنیا چه کسی بوده است چه کسی را به عنوان رهبر و امام برای خود برگزیده بود.(کشف المحجة لثمرة المهجة، ص:273)

در برخی روایات آمده است پرسش و پاسخ در شب اول قبر برای همه انسانها وجود دارد، اما برخی اعتقاد دارند که استثناء برای این موضوع وجود دارد. افرادی مانند اولیای الهی، کودکان و دیوانگان از پاخ دادن به سوالات مبری هستند.با توجه به اینکه روایت صحیحی برای این موضوع وجود ندارد، بنابراین به اعتقاد علامه مجلسی، از اظهار نظر درباره این مورد پرهیز شود. (بحارالانوار، ج6، ص278)

روایات مختلفی وجود دارد که سوال و جواب را مخصوص مومنان و کفار می دانند. علامه طباطبایی در کتاب "حیا ة ما بعد الموت" بر همین اساس سوال و جواب نکیر و منکر در شب اول قبر را مخصوص همه مردم نمی داند.(طباطبائی، حیاة ما بعد الموت، ص140)

پس از خاکسپاری، نباید بلافاصله میت را تنها گذاشتزیرا جسم و روح او هنوز به دنیای جدید آشنایی ندارد و از آن می ترسد. به همین دلیل بهتر است تا مدت کوتاهی در کنار قبر مانده و برای آمرزش او قرآن و دعا خوانده شود و با تلقین به او در جواب دادن به پرسشهای نکیر و منکر کمک گردد. (اصول کافی، باب المسأله فی القبر 2/ 634 و 3/201)



برخی از اعمال مانند نماز، روزه و کارهای خیر که انسان در دنیا انجام می دهدپس از مرگ به او کمک می کند. البته برخی کارها که بازماندگان برای او انجام می دهند در کم کردن عذاب و فشار قبر تاثیر دارد. همچنین نماز شب اول قبر هم برای میت و هم برای کسی که می خواند بسیار ثواب دارد.

انسانهایی که در خاک دفن نمی شوند

برخی افراد به نظر، اگر جسم در خاک دفن نشود، دیگر عذابی وجود نخواهد داشتو نکیر و منکر به سراغ میت نخواهد آمد.در حالی که باید گفت، هنگامی که روح از بدن جدا می شود، انسان مرده تلقی می شود، یعنی قدم به دنیای دیگر می گذارد. به طور مثال اگر کسی در آتش کاملا سوخته و اثری از بدن او نماند و یا کسی که در دریا غرق شده باشد و جسد او یافت نشود، اگر چه در خاک دفن نمی شود، اما فشار شب اول قبل و سوال و جواب نکیر و منکر در جای خود باقی می ماند. به همین دلیل اگر حتی اجزای بدن متلاشی شود به خواست و قدرت خداوند، آن عضو به سخن آمده و در مورد کارهایی که در دنیا انجام داده است در محضر خداوند پاسخ می دهد.

کلینی نقل می کند:"در زمان امام صادق شخصی به دار مجازات آویخته شده بود یونس بن عمار پس از مشاهده آن از امام صادق پرسید آیا شخصی که اعدام شده نیز در معرض عذاب و فشار قبر قرار می گیرد؟ حضرت اینچنین پاسخ دادند:بله خداوند توانا به هوا فرمان می دهد که او را در فشار خود بگیرد."

به اعتقاد حاکمان دینی، قبر همان عالم برزخ است و برای اِعمال شب اول قبر به خاکسپاری متوفی نیاز نمی باشد.میان قبر برزخی و قبر خاکی ارتباط مخصوصی وجود دارد. یعنی میان جسم در خاک و روح انسان در عالم برزخ، رابطه ای ایجاد می شود. این ارتباط از رابطه ی روح و جسم مادی انسان در عالم حیات که با یکدیگر متحد بودند نشات می گیرد. پس از مرگ، ارتباط روح و جسم مادی به طور کلی از بین نمی رود بلکه باز هم کمی رابطه بین روح برزخی و جسم مادیی وجود خواهد داشت. اصول و احکام زیادی درباره قبر خاکی، چگونگی دفن، تشییع جنازه، رعایت حرمت قبر، زیارت اهل قبور، دعا، طلب رحمت و بخشش برای مردگان بر سر قبر آنها در دین اسلامی وجود دارد.(محمد شجاعی، معاد،ج 2،ص 249)

در ساعات و روزهای اولیه ی پس از مرگ، ارتباط میان روح و جسم بیش از زمانهای دیگر است که به دلیل قطع ارتباط یک دفعه ای جسم با جهان مادی است. البته با مانوس شدن تدریجی روح با جسم برزخی و قالب مثالی از این رابطه و توجه کم می شود، بنابراین ارتباط روح و جسم مادی ضعیفتر خواهد شد.

فشار و عذاب قبر

پس از خاکسپاری متوفی، حوادث و اتفاقاتی برای او در اولین شب می افتد که همان عذاب فشار قبر است که به عنوان "ۻَغْطَهُ الْقَبْر" نام برده شده است. امامان و پیامبران همیشه جویای این مطلب بودند که آیا فشار و عذاب قبر شامل همه ی انسانها است.

ابوبصیر از امام صادق می پرسد:آیا در میان انسانها کسی هست که از عذاب و فشار قبر در امان بماند؟و حضرت در جواب ایشان می گویند:از فشار قبر به خداوند پناه می برم ؛انسانهایی که از عذاب و فشار قبر در امانند اندک شمارند. (کلینی، کافی، ج3، ص236)

آیا عذاب و فشار قبر به اندازه ای است که استخوانها را نیز بشکند؟

انسانها همیشه تعلق خاصی به دنیا دارندو جدا شدن از امور دنیوی برای آنها مشکل و دشوار است. به همین دلیل هنگام مرگ، روح همچنان وابسته به دنیا استو جدا شدن از خانواده او را آزار می دهد. علاوه بر وابستگی روح به امور دنیوی، خوب و بد بودن رفتار و کردار انسان نیز در دنیا، بر سختی، آسانی، کم و زیاد بودن فشار قبر تاثیر دارد.

انسانها با توجه به رفتاری که در دنیا داشته اند، نتیجه اعمال خود را می بینند.اگر انسان مومن باشد، مرگ برای او بسیار آرام بخش خواهد شد، زیرا به نزد معبود رفته و از سفر خود خوشحال است. در نماز میت که بر فرد متوفی خوانده می شود، آمده است:"هذا عبدک و بن عبدک نزل بک" "خدایا این فرد بر تو نازل شده است و "انت خیر منزول به" تو بهترین کسی هستی که هر فرد بر او وارد می شود در واقع تفسیر مطلب بالا می باشد.



فشار و عذاب قبر، انسان را برای ورود به عالم برزخ آماده می کند.انسانهای مومن به دلیل کارهای اشتباهی که در دنیا مرتکب شده اند، برای اینکه زمان بیشتری که در برزخ بوده اند آنها را مکدر نکند،به عذاب قبر سختی دچار خواهند شد. چنانچه فردی به نام سعد بن معاذ که با همسرش بد رفتاری می کرد، زمانی که فوت شد و در خاک سپرده شد، فشار قبر او به قدری زیاد و شدید بود که پیامبر اکرم می فرمایند که صدای شکسته شدن استخوانهای او به گوش می رسید.

آیات قرآنی که دلالت بر اتفاقات شب اول قبر دارند

آیات متعددی در این زمینه وجود دارند که به صورت عینی درباره شب اول قبر صحبت می کنند یا در معنی و تفسیر در ارتباط با آن می باشند.آیه 100 سوره مومنون، آیه 169 سوره آل عمران، آیه 46 سوره مومن، آیات 28-29 و 32 سوره نحل، آیه 124 سوره طه و آیه 27 سوره محمد که در آن خداوند می فرماید «حال انها چگونه خواهند بود هنگامی که فرشتگان مرگ بر صورت و پشت انان می زنند و جانشان را می گیرند» از جمله آیاتی است که دلالت بر وجود شب اول قبر دارند.

اعمال سفارش شده برای شب اول قبر

در اولین شب خاک سپاری، خیرات و اعمال صالحه بازماندگان، موجب کم شدن یا برداشته شدن عذاب قبر از انسان می شود. دعا و اعمال مناسب کمک به شب اول قبر اموات شامل موارد زیر می شود:

خواندن نماز وحشت

مستحب است در شب اول قبر، دو رکعت نماز وحشت برای میت بخوانند.

خواندن قرآن

خواندن آیات یس، الرحمن، توحید، صافات و... به منظور آرامش یافتن میت، توصیه می شود. با خواندن این آیات برای میت طلب آمرزش کنید. همچنین بالای سر مزار میت، 7 مرتبه قدر بخوانید.



خواندن آیات تبارک (الملک):

از امام صادق (ع) نقل شده است که آیات تبارک را بالای سر مزار میت بخوانند تا عذاب قبر از او برداشته شود. این سوره ناجی فرد در شب اول قبر است.

قرائت زیارت عاشورا:

پیش از غروب آفتاب، زیارت عاشورا بخوانید و ثوابش را نثار روح متوفی کنید.

دادن صدقه:

پیامبر (ص) توصیه می کنند که هر گاه به نیت میت صدقه بدهید، «هفتاد هزار فرشته آن صدقه را به قبر او حمل می کنند و بر دست هر کدام از فرشتگان طبقی است که به قبر او حمل می کنند و می گویند؛ سلام بر تو، این هدیه ای از سوی فلانی به توست. سپس قبرش نورانی می شود».

دعا کردن:

برای میت دعا کنید. بهتر است در پایان نماز یا خواندن آیات قرآن او را یاد کنید و برای او طلب مغفرت کنید.

نام های دیگر نمازی که در شب اول قبر خوانده می شود

نماز شب اول قبر ثواب بیشتری برای میت دارد و هرکسی که می تواند آن را بخواند.ا بخواند.نام های دیگر این نماز (صلاه الوحشه ، نماز وحشت)،(صلاه لیله، نماز شب دفن)،(صلاه الهدیه، نماز هدیه ) می باشد. شخص متوفی به جهانی وارد می شود که با آن آشنا نیست و چون خود را با آن وفق نداده است ، ترس سراسر وجود او را در بر می گیرد.در این هنگام با خواند نماز وحشت برا او، به لطف و رحمت خداوند، ترس و وحشت از او دور می شود.

نماز میت در چه زمانی باید خوانده شود؟

نماز وحشت یا لیله الدفن را بهتر است در اولین شب بعد از خاکسپاری و پس از نماز عشا خوانده شود. البته در هر زمان از شب می توان نماز وحشت را به جا آورد. اگه به دلایل مختلف خاکسپاری میت به تعویق افتد، نماز میت و نماز وحشت نیز به زمان دفن و بعد از آن موکول می شود.

نحوه خواندن نماز وحشت یا لیله الدفن

روش اول :

دو رکعت است که در ابتدا به نام میت و اینکه فرزند چه کسی است نیت می کنیم، مثلا نماز وحشت برای فلانی فرزند فلانی می خوانیم قربته الی الله. سپس در رکعت اول بعد از حمد، بدون خواندن سوره توحید، آیه الکرسی را بخوانیم. در رکعت دوم در ابتدا حمد و بعد ده تا "انا انزلنا"( سوره قدر)خوانده می شود و بعد از رکوع و سجده، تشهد و سلام را می گوییم و بعد به دوباره به سجده رفته چنین گفته می شود ( الهم صل علی محمد و آله محمد و ابعث ثوابها الی قبر فلان) به جای فلان، نام متوفی ذکر می شود.

روش دوم:

در رکعت اول بعد از گفتن حمد آیت الکرسی را تا (فیها خالدون ) برای احتیاط یک بار خوانده شود و در رکعت دوم پس از حمد ده مرتبه سوره قدر خوانده شود.

روش سوم:

رسول خدا می فرمایند در نزد میت سخت ترین ساعات، شب اول قبر است پس برای مردگانتان دلسوزی کرده و برای آسان گشتن عذاب شب اول ،در حق او صدقه دهید و اگر قدرت صدقه دادن ندارید دو رکعت نماز وحشت برایش بخوانید به این صورت که :در رکعت اول بعد از حمد دو بار سوره ی توحید و در رکعت دوم بعد از حمد ده بار سوره تکاثر بخوانید و بعد از تمام شدن نماز این طور بگویید :الهم صل علی محمد وآله محمد و ابعث ثوابها الی قبر ذلک المیت فلان ابن فلان (به جای فلان اول ،اسم خود متوفی و به جای فلان دوم اسم پدرش را بگویید.)

ثواب خواندن نماز در اولین شب خاکسپاری

پیامبر اکرم(ص) در مورد اجر و ثواب خواندن نماز در اول شب می فرمایند:بدترین و دردناکتر ین لحظات برای میت ساعات اولیه ی مرگ است به مردگان خود رحم کنید و در راه ایشان صدقه دهید و اگر نتوانستید برایش دو رکعت نماز بخوانید در همان زمان خدای مهربان هزار فرشته ی الهی را به سوی قبر تازه گذشته می فرستد فرشتگانی که با لباسهای فاخر بر متوفی وارد می شوند و تا روز قیامت تنگی قبر را از او می گیرند و به شخص نماز گزار تا عمر دارد پاداش می بخشد و وی را چهل مرتبه بالا می برد.

حکم نماز شب اول قبر (نماز وحشت یا لیله الدفن)

بهتر است که شخص نمازگزار، نماز شب اول قبل (نماز لیله الدفن ) را به دو صورت به جا آورد.

بعد از دفن میت، در هر موقع از شب می توان نماز وحشت را ادا کرد اما بهتر است که بعد از خواندن نماز عشا آن را به جا آورد.

هر وقت شخصی نماز اول شب را سهواً به طور دیگری که درست نیست به جا بیاورد باید دوباره آن را تکرار کند؛ اگرچه یک آیه از سوره قدر یا آیت الکرسی را فراموش کرده باشد.

خانواده ی میت می توانند به شخصی مبلغی هدیه دهند تا به خاطر ثواب نماز وحشت برای شخص متوفی نماز بخواند، نماز گزارهم باید نماز را بدون در نظر گرفتن پول به جا آورد.

به جا آوردن یک نماز برای یک میت کافی است اما شایسته است که برای ثواب هر چه بیشتر برای میت یک نفر نماز شب اول را چندین دفعه به جای بیاورد.

اگر میت برای دفن به شهری دیگری باید منتقل شود نماز میت هم باید بعد از دفن و به خاک سپردن او باشد یعنی تا متوفی دفن نشود نمی توان نماز وحشت خواند.

معنا و مفهوم روز و شب در برزخ

هیچ موجود زنده ای اطلاعات کاملی از دنیای برزخ ندارد. به همین دلیل نمی توان تصور دقیق و روشنی از آن داشت. اما در آیات و روایاتی که نشانگر این موضوع هستند که عالم برزخ نیز دارای زمان است.



منظور از صبح و شام و کلمه زمان در برزخ چیست؟

به طور قطع و یقین از جزئیات آن، اطلاعات قابل قبولی در دسترس نمی باشد زیرا زمان به معنای طلوع و غروب خورشید و تشکیل شب و روز است. اما این موارد در عالم برزخ وجود ندارد چون طرف حساب آموزه‌های و حیاتی انسانهای در دنیا هستند که به نسبت تعبیر صبح و شام به کار برده شده است و هدف از عذاب و فشار آنها در زمان صبح و شب به این دنیای مادی است نه اینکه واقعا در برزخ، خورشید طلوع یا غروب کند.

در روایات نقل شده است که عالم برزخ جسم و ماده ندارد اما مانند عالم ماده اندازه و حجم و شکل مانند دارد. در مورد زمان و مکان نیز همان گونه است و تعبیر شب اول قبر که در عرف بیان می شود از باب سهل انگاری است .