ترور بیولوژیک (مرگ آرام) چیست؟
به گزارش صدای ایران جنگ بیولوژیک عبارت است از استفاده از عوامل بیولوژیک(زیست شناسی)، اعم از باکتری ها، ویروس ها، گیاهان، حیوانات و فرآورده های آنها به منظور اهداف خصمانه. ولی در عمل، واژه “بیوتروریسم” را هم به معنی ارعاب و هم به مفهوم جنگ بیولوژیک، مورد استفاده قرار می دهند.
هر چند بیوتروریسم یکی از معضلات نو پدید بهداشت عمومی و عامل تهدید کننده کنترل عفونت به حساب می آید و طی دهه آخر قرن بیستم، واژه های مرتبط با آن نظیر حمله بیولوژیک، جنگ افزار بیولوژیک، دفاع بیولوژیک و آموزش دفاع بیولوژیک، برای اولین بار به فرهنگ واژه های پزشکی و بهداشت افزوده شد، ولی واقعیت این است که افکار و اعمال بیوتروریستی همواره در اقوام مهاجم، افراد افزون طلب و رقبای سیاسی اقتصادی از یک طرف و افکار مدافعه گرانه یا تلافی جویانه در افراد، ارتش ها و دولت ها و شخصیت های مورد تهدید از طرف دیگر، از هزاران سال قبل وجود داشته و گاهی ظاهر افسانه گونه و باور ناکردنی به خود گرفته است.
مثلاً در کتاب ذخیره خوارزمشاهی که اولین دائره المعارف پزشکی به زبان فارسی محسوب می شود و توسط دانشمند ایرانی، سیداسماعیل جرجانی در قرن ششم هجری شمسی، تالیف گردیده است آمده است که: “بعضی از ملوک، کنیزکان را به زهر، بپرورند چنانکه خوردن آن ایشان را عادت شود و زیان ندارد، این از بهر آن کنند تا آن کنیزک را به تحفه (هدیه) یا به حیله دیگر به خصمی که ایشان را بًوَد برسانند تا به مباشرت آن کنیزک، هلاک شوند و ابن سینا نیز در اوائل هزاره دوم میلادی در دائره المعارف “قانون در طب” همین مطلب را بیان نمود.
ویژگی های کلی عوامل بیولوژیکی
با وجود اینکه دانش بیولوژی، همه موجودات زنده را در بر می گیرد، اما بیولوژی نظامی تـنـهـا دربـاره مـوجـودات زنـده ای بـحـث می کند که به انسان یا حیوان یا نبات زیان می رساند.
مجموعه موجوداتی که امکان تولید ویروس و میکروب از آنها برای مصارف جنگ بیولوژیکی وجود دارد:
1. مـوجـودات (Organisms – Micro): مـانـند باکتریها، ویروسها، انگلها، قارچها و ریز میکروبهای گیاهی.
2. سموم ویروسی حیوانی و نباتی.
3. نـاقـل هـای بـیـمـاریـ هـای واگـیـر دار بی مهره مثل حشرات (شپش وکک و کنه ) و حیوانات دیگر.
4. حشرات و نباتات موذی
5. ترکیباتی که موجب ریزش برگهای درختان می شود و نیز نابود کننده های نباتی.
ویژگی های عمومی که باید در عوامل بیولوژیکی وجود داشته باشد تا بتوان آنها را در سلاح های بیولوژیکی به طرزی مؤثر به کار گرفت:
1. قابلیت سرایت بالا.
2. توان مقاومت در برابر شرایط طبیعی مانند گرما و نور خورشید (پرتو ماورای بنفش ) و خشکی.
3. قابلیت سازگاری و سرعت انتشار.
4. توان وارد آوردن زیان های فراوان در هنگام آغاز تهاجم از طریق کشتن یا ناتوان ساختن.
5. نـاشـناخته بودن عامل بیولوژیک؛ برای وارد آوردن زیان هر چه بیشتر، لازم است که عـوامـل بـیولوژیکی به کارگرفته شده، برای منطقه هدف هر چه ناشناخته تر باشد. به طوری که امکان مقابله با آن به وسیله عوامل طبیعی در میان ساکنان منطقه وجود نداشته باشد.
6. ثبات و سازگاری عوامل برای به کارگیری در شرایط میدان جنگ.
7. آسان بودن تولید و ذخیره عوامل بیولوژیکی.
عوامل بیولوژیکی در جنگ
لازمـه ی بـه کـارگـیـری نـظـامـی ایـن عـوامـل ایـن اسـت کـه در هـمـه مـوارد عـامـل بـیـولوژیـکـی مـورد نـظـر برای رشد و تکثیر در شرایط حیاتی قرار گیرد و مقادیر فراوانی از آن تولید و در شرایط ویژه ای برای هنگام نیاز انبار شود. هـنـگـام بـه کـارگـیـری، ایـن عـوامـل در مـحـفـظـه هـای ویـژه ای نـزد نـیـروهـای تـهـاجـمی انتقال می یابد و با شیوه ای که نیروهای به کار گیرنده مصون بمانند، در میان نیروهای دشمن پخش می گردد.
راههای شیوع عوامل بیولوژیکی
1. شیوع از راه پوست: که از راه گزش پشه، شپش یا کک های مبتلا انجام می پذیرد و بـه کـارگـیـری ایـن حـشـرات هـمـچـون نـاقـل شـیـوع امـری رایـج اسـت.
2. شـیـوع از راه خـوردنـی هـا و نـوشیدنی های آلوده: طرفین متخاصم پیوسته از راه آلوده سـازی آب هـای آشـامـیـدنـی بـه ویـروس یـا سـمّ، بـرای از مـیـان بـردن طـرف مـقـابـل استفاده از رودخانه ها و آب انبارها به عوامل بیولوژیکی استفاده می شود، اما اینکه اهداف دشمن از راه آلوده سازی آبهای آشامیدنی بر آورده شود جای تردید است، چـرا کـه تـصـفـیـه و ضـد عـفـونـی کـردن آب بـا روش هـایـی کـه امـروزه معمول است، هر نوع ویروس کشنده ای را از میان می برد.
3. شـیـوع از راه هـوا: بـدون شک مؤثرترین راه نشر ویروس ها انتشار آنها از طریق هوا اسـت که مشـهـور اسـت کـه بـسـیـاری از ویـروس هـای مـعـمـولی مـثـل آنـفـلوانـزا و بـیـمـاری های ناشی از سرما از این راه انتشار می یابد.
برای آنکه تعداد بیشتری از نیروهای دشمن از راه هوای آلوده به ویروس مبتلا شوند، لازم است که آن ویروس در قالب اسپره های حامل ویروس به وسیله مولّدهای ویژه انتشار یابد که برای انـتـشـار ویـروس بـه این شیوه لازم است که اندازه این اسپره ها تا جایی که ممکن کوچک باشد، پـرتـاب آنها نیز از راه هواپیما، کشتی، زیر دریایی، بمب، توپ و موشک امکان پذیر است.
انتشار عوامل بیولوژیکی از راه هوا دشواری هایی دارد که کاربرد آنها را محدود می سازد چـرا کـه پـرتـو خـورشـیـد ویـروس را در زمـانـی کـوتـاه می کشد و حتی در شرایط ایده آل بیشتر آنها امکان زنده ماندن بیش از ۲۴ ساعت را ندارند از این رو، لازمه انتشار ویروس در هـر مـنطقه ای آن است که در کوتاه ترین وقت ممکن تحت پوشش قرار گیرد.
در مـیـان وسـایـل جـنـگـی کـه بـه مـنـظـور تـهـاجـم بـا عـوامـل بـیـولوژیـکـی بـیشترین کاربرد را دارد، هواپیماهایی است که از عقب آنها ابرهایی حامل این عوامل را رها می کنند، به طوری که آن ابرها مناطق مورد نظر را تحت پوشش قرار می دهد. عامل تضمین کننده موفقیت این نوع تهاجم، سرّی بودن آنها است، چه بسا که نیاز بـاشـد به جزء هـواپـیـمـا، هـوا نیز برای این نوع حمله مناسب باشد.
شرایط مناسب بـودن شـرایـط جـوی برای انتشار عوامل بیولوزیکی
اول: تـهـاجـم در شـب: چـرا کـه عوامل بیولوژیکی تاب مقاومت در برابر نور خورشید برای مدتی طولانی را ندارند و از سوی دیگر انجام اقدامات فرار از سوی نیروهای مورد تهاجم در شب بسیار کم است.
دوم: حرکت هواپیما در ارتفاع مناسبی از سطح زمین باید صورت گیرد: به طوری که هنگام اوج گـیـری مـقـدار فـراوانـی ویـروس را بـه خـود بـه بـالای جـوّ انتقال ندهد از این رو، بهترین زمان برای تهاجم بیولوژیکی باز هم شب است.
سوم: باد باید در کل منطقه مورد تهاجم وزشی ثابت داشته باشد: و توان و سرعتش به گـونـه ای بـاشـد کـه بتواند عوامل بیولوژیکی را با خود ببرد و در جای جای منطقه در مدتی که ویروس ها زنده هستند بپراکند.
چگونگی دفاع در مقابل عوامل بیولوژیکی
دفاع در مقابل جنگ بیولوژیکی دشوار و پر اهمیت است و بسیار بعید به نظر می رسد که حـتـی در کـشـورهـای بـسـیـار پـیـشـرفـتـه نـیـز راه حـلی فـوری بـرای حل این مشکل یافت گردد.
از پیچیده ترین مسائلی که این نوع دفاع با آن رو به رو است، ضـرورت سـرعـت در شـنـاسـایـی تـهـاجـم، تـعیین نوع بیماری یا ویروسی است که شـنـاسـایـی عـوامـل بـیـولوژیـک آن در نهایت کار دشواری است زیرا، از راه حواس پنجگانه به سـخـتـی قـابـل تـشـخـیـص اند و از آنجا که بر اشخاص تاثیری کند دارند، نمی توان دریـافـت کـه تـهـاجـم بـا سـلاح بـیـولوژیـکـی انجام پذیرفته یا خیر، چرا که ؛ دوران پـرورش عـوامـل بیولوژیکی متفاوت است و عوارض بیماری تنها در پایان دوره آشکار می گـردد.
حـتـی ابـزارهـای شـنـاسـایـی مـیـکـروسـکـوپـی نـیـز بـرای ارائه نـتـیـجـه تحلیل و تعیین نوع عامل و نوع بیماری ای که تولید می کند، نیازمند چندین روز وقت است. بـه رغـم وجـود لبـاس هـای مـخـصـوص و مـاسـک هـای تـنـفـسـی کـه تا اندازه ای از نفوذ عـامـل جـلوگـیـری مـی کنند، این مشکل که چه هنگام باید این تجهیزات را پوشیده یا درآورد همچنان وجود دارد، که به نوبه خود از کارآیی آنها می کاهد.
از آنجا که تهاجم با سلاح بـیولوژیکی با استفاده از ابرهای حامل عوامل بیولوژیکی به شرایط جوی بستگی دارد، مـی تـوان شـب هـایـی را کـه مـمـکـن است در آنها حمله با سلاح بیولوژیکی صورت گیرد تـشـخـیـص داد ولی، ایـنـکـه هـمـه مـردم در حـالی کـه لبـاس و مـاسـک پـوشـیـده انـد در حـال آمـاده بـاش باقی بمانند، حتی در شب های خطرناک ؛ البته کاری غیر عملی است.
در حالت هشدار حمله بـیـولوژیـکـی، شـایسته است که ساکنان مناطق واقع در جهت باد، تدابیر احتیاطی مناسب و تامین خدمات پزشکی در زمان مناسب را انجام دهند.از امور مهم در این زمینه تمرکز بر نقش دستگاه های اطلاعاتی به منظور ارزیابی، نیازمند آمادگی تکنیکی ویژه از سوی دستگاه های مشخصی است.
چنانچه در جایی ویروسی انتشار یافت شایسته است که درباره شناسایی منبع و تعیین عـلت آن تـفـحـص شود و چنانچه وجود علل طبیعی منتفی بود در آن صورت ممکن است تهاجم بـیـولوژیـکـی صورت گرفته باشد و این خود، هشداری است برای امکان انجام حمله های دیگر.
در حـالی کـه پـوشـش و مـاسـک بـه عـنـوان اقـدام دفـاعـی اولیـه لازم اسـت، راه حل اصلی مشکل دفاع بیولوژیکی است که از راه واکسیناسیون تامین می گردد لذا کشورهای پـیـشـرفـته در حوزه واکسن های ضد ویروس پژوهش های گسترده ای انجام داده اند و پیداست که تولید و انبار واکسن ضد همه ویروس هایی که ممکن است از راه سلاح های بیولوژیکی انـتـشـار یـابد وجود ندارد، از این رو به شدت نیازمندیم که همه ویروس هایی را که ممکن اسـت دشـمـن انـتـشـار دهـد شـنـاسـایـی کـنـیم و در مقابل دشمن در صدد بر می آید تا انواع واکـسـن هـایـی را کـه دولت مدافع به آن دست می یابد بشناسد تا ویروسی را به کار گیرد که نیروی مدافع واکسن آن را نداشته باشد از این رو، آزمایشگاه های بیولوژیکی از مـهـم تـرین هدف های دستگاه های جاسوسی هستند که در صدد شناسایی فعالیت و ماهیت کارشان بر می آیند.
دستگاه های کاشف عوامل بیولوژیکی
امید مـی رود کـه دسـتـگـاه هـای تـخـصـصـی کـاشـف عـوامـل بـیـولوژیـکـی پـیـشـرفـت و مـشـکـل را حـل کـنـد، ایـنـک دو دسـتـگـاه بـرای شـنـاسـایـی عـوامـل بـیـولوژیـکـی وجـود دارد، یـکـی بـرای تـحـلیـل حـجـم ذرات و دیـگـری بـرای تـحـلیـل خـود ذره، بـه مـنـظـور تـمایز میان مواد پروتوئینی یا آلی، همچنین یک دستگاه پیشرفته انگلیسی وجود دارد به نام لیدر هواپیما، که از آن برای شناخت ابرهای بـیـولوژیـکی پرتاب شده به وسیله تابش اشعه لیزر استفاده می شود.امید می رود که ارتباط میان علامت های هشدار دهنده این تجهیزات و میان دیگر تدابیر بویژه فعالیت های مراقبت و دیده بانی، راه مناسبی برای آگاهی از وقوع تهاجم مشخص شود و یا دست کم فـاصـله زمـانی کافی را برای پوشیدن لباس و ماسک فراهم آورد.
تاریخچه جنگ افزارهای بیولوژیک
- در سال ۱۳۴۶ میلادی، طاعون سپاهیان تاتار را در حین حمله به کافا در کریمه در هم شکست، حمله کنندگان نعش کشته ها را در پای دیوارهای شهر رها کردند در نتیجه این کار و با رفت و آمد مدافعین شهر، اپیدمی طاعون به تمام منطقه گسترش یافت و احتمال می رود برخی از افرادی که به علت طاعون کافا را ترک کردند باعث همه گیری طاعون در اروپا شدند که بعدها به مرگ سیاه، شهرت یافت.
- در طی جنگ جهانی اول نیز عوامل آلمانی اسب ها و گاوها را قبل از حمل آنها به آمریکا و فرانسه به بیماری آلوده می کردند.
- در سال ۱۹۳۷ ژاپن برنامه منظمی برای تولید جنگ افزارهای بیولوژیک شروع کرد که مرکز آن در ۴۰ مایلی جنوب هاربین در منچوری قرار داشت و به مرکز آزمایشی ۷۳۱ معروف بود. تحقیقات این مرکز تا سال ۱۹۴۵ ادامه یافت که در آن سال این مرکز در یک آتش سوزی به علت جنگ از بین رفت. تحقیقاتی که ژاپنی ها انجام می دادند بر روی سیاه زخم و طاعون بود که در همان سال ژاپنی ها مقدار ۴۰۰ کیلوگرم از میکروب سیاه زخم را ذخیره کرده بودند که در بمب هایی با طراحی ویژه استفاده می شد.
- آمریکا در سال ۱۹۴۳ برنامه تحقیقاتی خود را برای استفاده از عوامل بیولوژیک آغاز کرد که این برنامه به طور رسمی تا سال ۱۹۶۹ ادامه یافت. در آن سال نیکسون، رئیس جمهور وقت آمریکا به این برنامه پایان داد و مواد تهیه شده در بین سال های ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ با حضور نمایندگان وزارت های مربوط (دفاع و کشاورزی) از بین رفت، این مواد شامل عامل سیاه زخم، سم بوتولیسم، عامل تولارمی، عامل تب Q، ویروس انسفالیت ونزوئلایی، عامل بروسلوز و آنتروتوکسین B استافیلو کوکی بود و به طور همزمان با این برنامه، ارتش آمریکا برنامه دفاع میکروبی در جنگ را از سال ۱۹۵۳ شروع کرد که تاکنون نیز ادامه دارد.
در سال ۱۹۷۲ کشورهای جهان، کنوانسیونی مبنی بر عدم تولید فرآوری و گسترش سلاح های بیولوژیکی امضا کردند؛ اگر چه بعضی از کشورهای امضاء کننده تحقیقات در این زمینه را ادامه دادند.
موارد متعددی از استفاده سلاح های بیولوژیک در سال های اخیر گزارش شده است که یکی از موارد آن، “باران زرد” در آسیای جنوب شرقی بود که به علت آزاد شدن تصادفی عامل سیاه زخم از استان سوردلوفسک روسیه بود.
مورد بعدی استفاده از عامل ریسین به عنوان وسیله کشنده در لندن و در سال ۱۹۸۷ بود.
در ۲ آگوست ۱۹۹۱ گزارش شد که عراق تحقیقاتی در مورد (عامل سیاه زخم)، سم بوتولیسم انجام می دهد که بسیاری از این تاسیسات طی جنگ اول خلیج فارس از بین رفت.در سال ۱۹۹۵ مشخص شد که عراق تحقیقات بر روی سیاه زخم، سم بوتولیسم، کلستریدیوم پرفریژنس، آفلا توکسین ها و ریسین را ادامه داده و توانسته است از آنها در راکت ها، بمب های هوایی و تانک های اسپری کننده استفاده کند. در نهایت عراق صد بمب ۴۰۰ کیلویی را با سموم بوتولیسم، ۵۰ بمب را با آنتراکس و ۱۶ بمب را با آفلاتوکسین پر کرده بود، علاوه بر آن ۱۳ موشک الحسین (اسکاد) را با سم بوتولیسم، ۱۰ موشک با آنتراکس و ۲ موشک نیز با آفلا توکسین آماده کرده بود که در کل، عراق ۱۹۰۰۰ لیتر از سم تغلیظ شده بوتولیسم، ۸۵۰۰ لیتر از آنتراکس تغلیظ شده و ۲۲۰۰ لیتر از آفلا توکسین را دارا بود.
مطمئناً امروزه هم تهدید سلاح های بیولوژیک وجود دارد و این تهدید بالقوه ما را بر آن می دارد که افراد مربوط و کادر پزشکی و آحاد جامعه خود را برای مقابله با این موارد آماده سازیم و آگاه کنیم.