تغذیه بیماران سرطانی چگونه باید باشد؟

به گزارش صدای ایران هیچ غذایی به تنهایی نمی تواند از سرطان پیشگیری کند، بلکه باید ترکیب مناسبی از غذاها را برای این کار استفاده کرد. در هر وعده غذایی، سعی کنید غذایتان از حد اقل دو سوم غذای گیاهی و حداکثر یک سوم پروتئین حیوانی تشکیل شده باشد.طبق گفته مؤسسه تحقیقات سرطان آمریکا، ابزاری مهم در مبارزه با سرطان است. بهترین و بدترین گزینه ها را برای بشقاب خود تعیین کنید.

حتما بسیاری از پزشکان و بیماران در طول روند درمان بیماری ها با این سوال روبرو شده اند که برای تسریع در روند بهبود بیماری و آسان تر طی کردن آن آیا می توان از تغذیه کمک گرفت و تغذیه چه نقشی در وضعیت جسمی بیمار در زمان بیماری دارد ؟ اصلا چه چیزهایی باید بخورند و چه چیزهایی را باید از رژیم غذاییشان حذف کنند ؟ مواد غدایی هر یک چه تاثیری در بدنشان می گذارد .

دکتر میترا زراتی استاد دانشگاه و متخصص تغدیه معتقد است : باید باور داشت که تغذیه و رژیم غذایی مناسب می تواند به کاهش عوارض شیمی درمانی کمک کند .

او در کنفرانس یک روزه بررسی مسائل چالش برانگیز در درمان سرطان پستان که با حضور جمعی از جراحان و آنکولوژیست ها در پژوهشکده سرطان پستان برگزار شد ؛ درخصوص تغدیه در حین شیمی درمانی اظهارکرد: خیلی از پزشکان و آنکولوژیست ها معمولا بیمارانشان را به متخصص تغذیه ارجاع نمی دهند، در حالی که در ابتدای شیمی درمانی این موضوع بسیار مهم است .

وی اضافه کرد: اولین سوالی که یک بیمار مبتلا به سرطان و به خصوص سرطان سینه از ما می پرسد این است که چه غ ذ ایی در طول شیمی درمانی نباید بخورم، چرا نباید بخورم و چه غذایی را اگر بخورم برایم مفید است. بیماران وقتی وارد روند شیمی درمانی می شوند سایدیفکت های شیمی درمانی بالطبع برای آنها پیش می آید و می تواند باعث سوالات بیشتر بیماران در این زمینه بشود. کسی که شیمی درمانی را آغاز می کند اولین نکته ای که درباره آن وجود دارد این است که گلوبول های سفیدش تغییراتی می کند. یکی از سوالاتی که خیلی از بیماران از ما می پرسند این است که آیا رژیم غذایی ای وجود دارد که بتواند گلوبول سفیدش را با آن کنترل کند . آیا ماده غذایی ای هست که بتواند مثلا پلاکت های خون او را تحت تاثیر قرار دهد .

دکتر زراتی ادامه داد: تحقیقاتی که در این باره انجام شده نشان می دهد با تغییر رژیم غذایی چندان نمی توان تاثیری در فعالیت گلوبولها در این افراد داشت اما در باره پروتئین ها می توان کارهایی انجام داد که تا حدودی می تواند در بحث سلول سازی تغییراتی ایجاد کند. یکی از مسائل مهمی که در اولین جلسات شیمی درمانی باید به بیماران آموزش دهیم این است که بهداشت مواد غذایی دریافتی شان را باید بسیار رعایت کنند .

 
وی افزود: خیلی از بیماران از ما می پرسند آیا می توانم از سبزی استفاده کنم. آیا می توانم شیر فله ای و یا تخم مرغ بخورم. توصیه بر این است که حتی الامکان محصولاتی مانند سبزیجات که خام است کاملا شستشو و گند زدایی شوند تا مشکلی از لحاظ بهداشت نداشته باشد. به طور کلی مواد غذایی مانند گوشتهایی که حالت چرخ کرده دارد و در رستوران ها سرو می شود برای این افراد توصیه نمی شود .

 
دکتر زراتی گفت: در شیمی درمانی هایی که گلوبول سفید بیمار زیر 500 است خوردن سبزیجات خام اصلا ممنوع است. مهم ترین نکته این است که سبزی ها به طور کامل شسته شود. البته باید گلوبول سفید بیمار را چک کرد اگر میزان آن زیر 500 باشد عملا میوه های خام را هم محدود می کنیم به لحاظ اینکه هورمون ها و آفت کش هایی که در برخی میوه ها استفاده می کنند می تواند باعث تشدید اختلال در گلولول سفید بیمار شود .

 

وی افزود: بحثی که در سرطان ها وجود دارد بحث "پروبیوتیک ها" است. واژه پروبیوتیک در زبان یونانی به معنای "مفید برای حیات" است. بیماری که در حال شیمی درمانی است بالطبع وقتی سلول های سالم بدنش را از دست می دهد جمعیت باکتر ی های روده اش دستخوش تغییراتی می شود و آن باکتری هایی که ما به آنها پروبیوتیک می گوییم را از دست می دهد.

 

  از دست دادن پروبیوتیک می تواند زمینه ساز التهاب و ترشحات التهابی در بدن باشد و در عوارضی مانند تهوع و بسیاری از عوارض گوارشی دیگر در بیمار موثر واقع شود. توصیه های که ما به بیمار در طول شیمی درمانی داریم این است که ترجیحا از محصولات پروبیوتیکی در رژیم غذایی شان استفاده کنند . حتی بعضی از مطالعات توصیه می کنند مکمل های پروبیوتیک در این افراد می تواند استفاده شود. متاسفانه محصولات پروبیوتیک در ایران چندان تنوع ندارد فقط لبنیات پروبیوتیک در بازار غذای ایران وجود دارد. ضمن اینکه جمعیت باکتری این غذاها هم در مقایسه با استاندارد جهانی بسیار کم است. اما باز هم مصرف آن بهتر از مصرف نکردنش است .

 
وی یادآور شد: توصیه بسیار زیاد می شود که در طول شیمی درمانی تغدیه از ابتدا نقش بسیار مهمی دارد. در بیماران سرطان سینه ترکیباتی که در میوه ها و سبزی ها وجود دارد در بهبود و عدم تشدید بیماری می تواند موثر واقع شود. ترکیباتی که در زردچوبه وجود دارد می تواند به این افراد بسیار کمک کند، چرا که نقش آنتی اکسیدانی دارد .

 
این استاد دانشگاه گفت: هر آنچه که خداوند به رنگ های قرمز بنفش و نارنجی آفریده است باید در رژیم غذایی این بیماران استفاده شود. مثلا بیماران می توانند از انگور و یا اگر فصلش نبود از کشمش استفاده کنند .

دکتر زراتی افزود: خیلی از بیماران از ما می پرسند که من می توانم از ترکیبات کافئینه مانند قهوه، نسکافه و چای استفاده کنم. توصیه ای که ما به بیماران سرطان سینه ای داریم این است که حتی الامکان تا جایی که می توانید از ترکیبات کافئینه استفاده نکنید. اما اگر از چای می کنید چای سبز را جایگزین آن کنید. به لحاظ اینکه ترکیبات آنتی اکسیدان در آن وجود دارد. یا اگر چای میل می کنید کم رنگ باشد. این موضوع ثابت شده که کافئین می تواند زمینه ای برای رشد سلولهای سرطانی در بیماران سرطانی باشد. البته برخی مطالعات چنین موضوعی را رد کرده اند، اما به طور کلی خیالمان آسوده تر است که این موضوع را به بیمارمان آموزش دهیم که حتی الامکان از ترکیبات کافئینه در رژیم غذایی اش استفاده نکند .

 
وی گفت: مساله مهمی که برخی از بیماران از ما می پرسند این است که مثلا شنیده ایم گریپ فروت می تواند اثر دوز داروهای ما را بیشتر کند. در حالی که ما مصرف این میوه را در بیمارانی که شیمی درمانی می کنند کلا حذف می کنیم. این میوه می تواند بر آنزیم ها اثر بگذارد و باعث تغیییرات ژنتیک در داروها شود .

 
این متخصص تغدیه اظهارکرد: در طول شیمی درمانی ممکن است افراد دچار افزایش وزن شود. به خصوص بیمارانی که به دلیل تهوع وعده های غذایی شان را زیاد می کنند و درعین حال در هر وعده میزان کمی غذا می خورند و می گویند حال بهتری دارند ممکن است دچار این حالت شوند . مصرف غذاهای چرب و نشاسته ای و غذاهایی که نمکشان زیاداست باید محدود شود . زیرا این بیماران در حال استفاده از دگزامتازون و کورتون در طول درمان هستند.

وی ادامه داد: سوالی که بسیاری از بیماران می پرسند این است که آیا استروژن و پروژسترون در آنها مثبت شده است یا خیر. باد در نظر داشت در بیمارانی که جواب پاتولوژی هورمون شان مثبت شده است، یکسری از مواد غذایی باید منع شود . زیرا در برخی مواد غذایی فیتواستروژن وجود دارد. درست است که فیتواستروژنها یک هزارم استروژن جنسی قدرت دارند اما همان مقدار هم در این بیمارن مهم است. در راس تمام فیتواستروژن هایی که می شناسیم محصولات سویا قرار دارند. کلیه محصولات سویا اعم از سس سویا، کنجاله سویا و لوبیا سویا حذف می شوند. همچنین مطالعه ای در مورد شیرین بیان شده که نشان می دهد برخی از بیماران به لحاظ نفخی که دارند از مکمل های شیرین بیان استفاده می کنند. مکمل هایی که در داروخانه ها هم به طور آزاد فروخته می شود. شیرین بیان منبع بسیار غنی از استروژن است که بایداز رژیم غذایی این افراد حذف شود و اجازه نداریم آن را به این افراد توصیه کنیم .

وی افزود: این بیماران باید برخی مواد غذایی را در رژیم غذایی خود کم و یا حذف کنند. کنجد از جمله محصولاتی است که فیتواستروژن دارد. شنبلیبه، تا حدودی عدس و به طور کلی سبوس گندم و نعناع باید محدود شود .

دکتر زراتی در ادامه گفت: برخی از ترکیبات مواد غذایی است فیتواستروژن ندارد که در راس آنها انگور و مرکبات قرار دارد. و می توانیم در فصل های میوه ها انجیر و طالبی را به بیماران توصیه کنیم .

وی افزود: مسله مهمی اکه وجود دارد این است که در شیمی درمانی ها باید به قند بیمار توجه کنیم. اکثر بیمارانی که شیمی درمانی می کنند به لحاظ استرسی که به آنها وارد می شود گلیکوژن کبدشان افزایش پیدا می کند. ضمن اینکه دارو هایی برای کاهش تهوع بیمار استفاده می شود که باعث افزایش گلوکز بیمار می شود. بنابراین بسیار توصیه می شود در رژیم غذایی بیمار مصرف مواد غذایی مانند بیسکوییت ها شکر، تافی، سوهان و گز و حتی مصرف آبمیوه هم باید کمتر باشد. اغلب موارد می گوییم میوه را مصرف کنند بهتر از آب میوه است .

وی تاکید کرد: حتما باید در رژیم غذایی بیماران باید از فلفل دلمه ای، چای سبز و خانواده کلم و به ویژه بروکلی و زردچوبه استفاده شود .

او اضافه کرد: بیمارانی که داروی "تاموکسی فن" می گیرند دچار از دست رفتن پروتئینای بدنشان می شوند که این مساله بسیار مهمی است. در رژیم های غذایی این افراد از پروتئین ها باید استفاده کرد. البته پروتئین های حیوانی به لحاظ ساختار اسید آمینه ای که دارند خون را اسیدی می کنند و استخوان برای اینکه خون را تنظیم کند کلسیم خارج می کند و در خون می فرستد. بنابراین در رژیم های غذایی بیمارانی که تاموکسی فن استفاده می کنند و ما به طور کلی نگران استخوان هایشان هستیم بهتر است از پروتئین های گیاهی به چای پروتئین های حیوانی استفاده شود .

وی گفت: گاهی برخی بیماران در طول شیمی درمانی می پرسند ما هوس کرده ایم نوشابه و یا فست فود بخوریم. آیا اتفاقی می افتد. باید به این بیماران گفت هیچ اتفاقی نمی افتد عملا بیماری که شش یا هفت ماه است شیمی درمانی می کند، دلش می خواهد از زندگی اش لذتی هم ببرد. آنچه که مهم است این است که مصرف یک یا دوبار در طول درمان ایرادی ندارد. اما به طور کلی به این بیمارن باید آموزش داد که این مواد غذایی به لحاظ دارا بودن نمک که تشدید "ادم" می کند و چربی ها و کالری بالایی که دارد بهتر است محدود شود .

او توصیه کرد بیماران از چغندر، لبو و هویج در رژیم غذایی شان استفاده کنند و افزود: نوشیدینی هایی که شکر و قندهای مصنوعی دارند باید محدود شوند و آموزش دهیم برخی نوشیدنی های صنعتی را از رژیم غذایی شان حذف کنند و از میوه و آبمیوه طبیعی استفاده شود .

وی گفت: افرادی که شیمی درمانی می کنند عوارض مختلفی ماننند تهوع، استفراغ و یبوست و حتی اسهال و مشکلات خواب و پوستی که رایج است دارند که برای هریک از اینها می توان توصیه هایی داشت .

دکتر زراتی افزود: برخی بیماران می پرسند قبل از شیمی درمانی چه چیزی را بخورند. توصیه ای که به این بیماران داریم این است که از نشاسته هایی که دیر هضم تر است استفاده کنند. همانطور که فوتبالیست ها قبل از هر بازی ای ماکارونی می خورند، زیرا دیر هضم است. بیماری که شیمی درمانی می کند بعد از تزریق حال و اوضاع خوبی برای غذا خوردن ندارد. بنابرین بهتر است شب قبل و یا وعده قبلش از نشاسته های دیرهضم استفاده کنند. ماکارونی بهترین وعده غذایی است که شب قبل از شیمی درمانی به بیمار توصیه می کنیم از آن استفاده کند. ساختار وعده غذایی ای که قبل از شیمی درمانی استفاده می کند باید شبیه یک صبحانه کامل باشد . کربوهیدرات پیچیده داشته باشد. نان لواش و تافتون باید از رژیم غذایی حذف شوند. زیرا آنها به شدت قند و انسولین را بالا می برند و یکباره قند پایین می آید و باعث به هم ریختگی اوضاع بیمار می شود .

وی تاکید کرد: نان های سفید باید از رژیم غذایی حذف شوند . از تخم مرغ می توانیم در رژیم غذایی استفاده کرد. اگر در رژیم غذایی از تخم مرغ استفاده می شود باید حتما به طور کامل پخته باشد. ما از تخم مرغ عسلی و یا نیم پز نباید در رژیم غذایی این بیماران استفاده کنیم. زیرا آلودگی هایی دارد که ممکن است باعث اسهال در این بیماران شود. به طور کلی این وعده غذایی نباید حالت چرب و سرخ کردنی داشته باشد زیرا باعث سنگین شدن معده اش می شود .

وی توضیح داد: یک سری از مواد غذایی وجود دارد که در 72 ساعت بعد از تزریق بیمار به آنها بی میل است. تنفر از گوشت قرمز بسیار در این بیماران رایج است. اصرار نکنید که پروتئین بدنشان از گوشت قرمز باشد. مواد غذایی چرب و سرخ کردنی حذف شود. در سه روز اول مواد غذایی ای که ادویه دارند حالشان را بدتر می کند. مواد غذایی ای که بوهای تند مانند سیر و پیاز داغ دارند به ویژه در سه روز اول باید حذف شود. چون می تواند تهوع و استفراغ را حذف کنند. ماست، حبوبات و غلات می تواند مفید باشد. این افراد تمایل زیادی به خوردن پوره جات می توانند داشته باشند . مانند پوره سیب زمینی و هویج. در سه روز اول اصرار نداریم بیمار غذای جامد بخورد . چون نمی تواند از آنها استفاده کند .

وی تاکید کرد: هر چقدر بیمار توانست اب بخورد بهتر است. البته درجه حرارت داغ و یا گرم تهوع را تشدید می کند. آب هر چقدر خنک تر و به شکل یخ در بهشت باشد برای بیمار بهتر و قابل تحمل تر ااست و تهوع را کم می کند. با در نظر گرفتن اقتصاد بیمار ، می توانیم به او آب هویج، شیر عسل، شیر انبه میلک شیک ها توصیه کنیم. زیرا بی اشتهایی آنها را رفع می کند. مصرف ژله به لحاظ پروتئین هایی که دارد به ویژه اگر میوه به آن اضافه کنیم می تواند به دریافت پروتئین ها کمک کند .

دکتر زراتی گفت: نکته ای که وجود دارد این است که ما چقدر اجازه داریم به این بیماران کالری اضافه کنیم. در سیستم تغذیه یکسری فرمول هایی داریم که براساس آن، این میزان را حساب می کنیم. یک آدم معمولی 8 دهم گرم به ازای وزن بدنش پروتئین نیاز دارد. اما فردی که شیمی درمانی می کند و بعد از آن قرار است رادیو تراپی کند که باعث خستگی عضلانی می شود. بعضی از تحقیقات می گوید یک تا یک دهم و افرادی که دچار تحلیل عضلانی می شوند تا دو گرم اجازه دارند پروتئین مصرف کنند. محاسبه آن نیاز به مهارت دارد که متخصصان نغذیه ان را محاسبه می کنند .

وی اضافه کرد: یکی از راه های افزایش پروتئین استفاده از شیر خشک در رژیم غذایی بیماران است. شیر خشک شماره یک که مثلا در ماست و شیرش و یا به صورت خالی استفاده کرد. در طول روز می توان سه تا چهار قاشق شیرخشک در رژیم غذایی بییمار در نظر گرفت .

او گفت: مصرف سفیده تخم مرغ بالطبع می تواند در این بیماران مفید واقع شود . حتما روزانه یک تا دو عدد سفیده تخم مرغ را در رژیم غذایی این بیماران لحاظ می کنیم. بهتر است به جای گوشت قرمز از گوشت سفید در رژی غذایی این بیماران استفاده شود. زیرا اسیدهای اشباع چربی که در گوشت قرمز وجود دارد عامل کارسینوژن به خصوص در سرطان پستان محسوب می شود. بسیاری از پزشکان می گویند گوشت قرمز زیاد مصرف کن. در حالی که باید گفت گوشت قرمز حداکثر 60 تا 90 گرم در روز یعنی به اندازه سه تکه گوشت خورشتی استفاده شود، بقیه نیاز بدن باید از طریق گوشت مرغ تامین شود. اگر بیمار توانست تحمل کند از رژیم غذایی ماهی هم در رژیم غذایی اش استفاده می کنیم. توصیه می کنیم بیمار حتما یه پیاله عدسی یا لوبیا در کنار غذایی که می خورد استفاده کند .
وی تاکید کرد: نمی گوییم هر روز عدس بخورد بلکه این مواد را در وعده های غذایی خود توزیع کند. ضمن اینکه نباید غافل شد که لبنیات پر از پروتئین هستند. حتما سه واحد ماست و یا شیر را باید در رژیم غذایی لحاظ کنیم. در سه روز اول نباید به بیمار تاکید کرد که زیاد گوشت بخورد. هر چه دلش خواست بخورد چون اگر بیمار در سه روز اول پروتئین زیاده بخورد حتما دچار حالت استفراغ می شود. باید پروتئین را تقسیم بندی کرد .

وی گفت: در ایران کمبود لاکتوز حدود 10 برابر کشورهای اروپایی است. بنابراین نمی توان به بیماران چندان شیر توصیه کرد اما بقیه لبنایات اشکالی ندارد . ما در سیستم تغذیه در نظر می گیریم که اگر بیماری در برنامه غذایی خود شیر نداشته است ما به او توصیه هایی داریم. مثلا می گوییم امروز که به خانه رفتی یک قاشق غذاخوری شیر بخور، روز بعد آن را دو قاشق و روزهای بعد نصف استکان شیر بخور. روزهای بعد دو سوم استکان شیر بخور و آرام آرام لاکتوز معده اش را بالا می بریم. نمی توان بیمار را از خوردن شیر منع کرد. مصرف لبنیات در فنلاند 9 تا 10 واحد روزانه هاست، اما در کشور ما شاید کمتر از یک واحد روزانه شیر استفاده می شود. البته بیشتر از 5 واحد در روز نمی‌توان لبنیات استفاده کرد. زیرا آهن بدنش کم می‌شود .

دکتر زراتی ادامه داد: در مورد تهوع توصیه تغذیه ای به بیماران این است که مواد غذایی ای که استفاده می شود چرب و سرخ کردنی نباشد. استفاده از پوره سیب زمینی و نان های سبوس دار در این بیماران بسیار مفید است. بهتر از قبل از خواب میان وعده مختصری که حاوی نان سوخاری و یا نشاسته است استفاده کنند که برایشان بسیار مفید است. به جای سه وعده غذای پر حجم شش وعده غذای کم حجم استفاده کند. عملا غذایی که می خورند خنک باشد مثلا پلو خورشت که داغ است، حالشان را بدتر می کند. نوشیدنی های داغ هم حالشان را بدتر می کند. اگر زمانی که آب پرتغال می خورد در زمانی که حالت تهوع دارد با یک لیوان آب آن را رقیق کند. هر چه نوشیدنی شیرین تر باشد عملا می تواند تهوع را تشدید کند .

وی گفت: مثلا مهم بوییدن پوست لیمو ترش مرکز تهوع را آرام می کند. از آبنبات هایی با طعم نعناع و یا ترش می توانند استفاده کنند زیرا تهوعشان را کم می کند. مکیدن یخ جز مواردی است که ما به آنها توصیه می کنیم انجام دهند .

او گفت: به آنهایی که دچار زخم های دهانی می شوند توصیه می کنیم از مصرف ترشیجات شامل رب گوجه فرنگی، انواع مرکبات نوشیدنی های گازدار باید صرف نظر کنند. این موضوع به شدت زخم های دهانی شان را تشدید می کند. با نی آب بخوردند. خوردن آب در مقادیر بالا می تواند زخم های دهانی شان را تشدید کند. بستنی و چیزهای یخ حتما در رژیم غذایی شان لحاظ کنید. هر چقدر فضای دهان خنک تر شود روند بهبود بهتر می شود. از مواد غذایی ای که مانند نان های سوخاری و یا ادویه جات، حالت خشک و شکننده دارند در رژیم غذایی شان استفاده نشود .

وی افزود: مساله دیگر این است که تغییرات چشایی در دهان آنها اتفاق می افتد و طعم شوری و ترشی را خوب احساس نمی کنند. به آنها توصیه می کنیم که در مواد غذایی شان از پیاز و یا لیمو ترش استفاده کنند. غذایی که استفاده می کنند سرد یا هم دمای محیط باشد، اگر زخم های دهانی ندارند از مرکبات استفاده کنند. از سس های کچاپ، خردل و انواع خردل ها در رژیم غذایی شان استفاده کنیم. خیلی به آنها کمک می کند. این مواد طعم غذاهایشان را می تواند بهتر کند. بیماران باید به جای مصرف شکر از خرما، کشمش و میوه های خشک در رژیم غذایی شان استفاده کنند. مصرف نمک باید کم شود. کنسروها و به ویژه تن ماهی به دلیل آلوده بودن به جیوه باید ار رژیم غذایی این بیماران حذف شود .

  وی ادامه داد: این بیماران اگر خشکی دهان دارند باید همیشه بطری آب همراهشان باشد و مرتب آب بخورند . حتما از آدامس های حاوی قند گزیرتور استفاده کنند. از هویج، کرفس، لیمو و سایر مرکبات استفاده کنند. که بسیار به آنها کمک می کند.

دکتر زراتی گفت: در مورد بیماری یبوست هم اولین مساله این است همین طور که نشسته با انگشت شست، شکمش را به سمت پایین ماساژ دهد. مواد غذایی ای که فیبر بالا دارند را در رژیم غذایی شان استفاده کنند. حتما به آنها بگوییم روزی سه عدد آلو خیس شده در رژیم غذایی خود قرار دهند. روزی 5 تا 6 عدد زیتون بخوردند و حتما روغن زیتون را در رژیم غذاییش شان بگنجانند که می تواند مفید باشد. از عناب استفاده کنند که در درمان یبوست می تواند مفید باشد. خوردن نعناع و شوید در ماست مفید است. آب فراوان استفاده کنند. باید در نظر داشت اگر بیمار میوه و سبزی خورد اما آب نخورد باعث یبوست می شود. ضمن اینکه اگر بیماردچار اسهال شد نباید به او مواد فیبردار و یا غذای چرب و سرخ کردنی داد. از غذاهایی استفاده کند که پتاسیم بالایی دارد. مانند موز، سیب زمینی قارچ و مرکبات که مشکلی برایشان ایجاد نشود.