نظر مقام معضم رهبری درباره استیضاح یا استعفای روحانی چیست؟
مقام معظم رهبری با در نظر گرفتن مصالح نظام اسلامی تاکید کردند: «سال آخر دولت‌ها معمولاً سال حساسی است و باید مراقبت شود که پیگیری امور به هیچ وجه سست نشود و بر همین اساس اعتقاد راسخ دارم که دولت‌ها باید تا روز آخر وظایف خود را انجام دهند و بعد از پایان دوره قانونی خود، امانت را با ارائه صورت وضعیت، به دولت بعدی تحویل دهند.»
صدای ایران- دکتر حسن روحانی در نشست خبری خود در بهمن ماه سال ۹۸، اظهار داشتند که دو بار ماجرای استعفای خود را با مقام معظم رهبری مطرح کرده اند و هر دوبار با مخالفت شدید ایشان رو به رو شده اند.
به نوشته فارس، مطالعه سیره سیاسی امامین انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که این بزرگان در تصمیم‌های سیاسی خود، همواره مصالح کلان امت اسلامی را در نظر گرفته اند. مصلحت در معنای اصیل خود، یعنی در نظر گرفتن پیچیدگی‌های امر سیاست، اولویت بندی امور و محاسبه منافع کلان و بلند مدت امت اسلامی. در تاریخ چهل ساله انقلاب اسلامی بار‌ها شاهد بوده ایم که امامین انقلاب بنابر مصالح ذکر شده، با استعفای برخی مسئولین و یا استیضاح آن‌ها مخالفت کرده اند. در گزارش زیر به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم. باشد که فهم سیره این بزرگواران مقدمه‌ای بر تبعیت از آن‌ها باشد.
مخالفت امام خمینی (ره) با دو بار استعفای بازرگان
پس از تسخیر لانه جاسوسی به دست دانشجویان پیرو خط امام، بازرگان در تاریخ ۱۴ آبان سال ۵۸ از سمت نخست وزیری استعفا می‌دهد و امام نیز با این استعفا موافقت می‌کند. اما این، اولین استعفای بازرگان نبود. بنا بر خاطرات مرحوم هاشمی، آقای بازرگان، تا پیش از این تاریخ و به دلایل مختلف، دو سه بار قصد استعفا کرده بود، اما هر بار، امام با آن مخالفت کرده بودند؛ این بار نیز، امام چندان راضی به پذیرش این استعفا نبودند. اما وقتی این استعفا مکتوب شد و این احتمال قوت گرفت که هدف استعفا تحت فشار قرار دادن امام و شورای انقلاب است، امام با این درخواست موافقت کردند.
مخالفت امام خمینی (ره) با استعفای هفت تن از وزرا در سال ۶۲
دیدگاه فوق‌العاده چپ میرحسین موسوی که تفاوت‌های بنیادی با سیاست‌های جناح راست آن زمان داشت؛ موجب شد تا هفت نفر از اعضای کابینه در اواسط سال ۶۲ تصمیم به استعفا بگیرند. این هفت نفر طی نامه‌ای به امام خمینی (ره) ایشان را از این استعفا مطلع می‌سازند. بنابر گفته آقای احمد توکلی، امام خمینی (ره) به این نامه جواب نداد و زمانی که آقای ناطق‌نوری شخصا برای گرفتن پاسخ نزد حضرت امام رفت، پاسخ گرفت که صلاح نیست که هفت وزیر در دوران جنگ استعفا دهند.
مخالفت امام خمینی (ره) با استعفای محسن رضایی از فرماندهی سپاه پاسداران
در ۹ اردیبهشت ۱۳۶۶ محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در نامه‌ای به مرحوم سید احمد خمینی از مقام فرماندهی کل سپاه استعفا داد. وی در نامه‌ی استعفای خود نوشت که «علیرغم مقاومت‌های زیاد در مقابل مشکلات و نارسایی‌های میدان نبرد (که عمدتاً ناشی از افراد و عوامل داخلی جامعه و مسئولین کشور بوده‌اند)، مجبور به استعفا" شده است. او سال‌ها بعد توضیح داد که امکانات کم و پشتیبانی ضعیف از دلایل استعفایش بوده اند. بنابر گفته مرحوم هاشمی، کسانی در داخل سپاه و مجلس وجود داشتند که ایشان را اذیت می‌کردند. اما امام خمینی (ره) با استعفای ایشان مخالفت می‌کند و ایشان تا سال ۷۶ فرمانده سپاه پاسداران باقی می‌ماند.
مخالفت امام خمینی (ره) با استعفای میرحسین موسوی از نخست وزیری
خاطرات مرحوم هاشمی از استعفای چندباره میرحسین موسوی، نخست وزیر دولت‌های سوم و چهارم، خبر می‌دهد. در یکی از این موارد، میرحسین موسوی ۱۴ شهریور، یک روز پیش از رأی‌گیری برای کابینه‌اش استعفا داد و از دسترس خارج شد. اما امام در نامه‌ای شدید اللحن با استعفای ایشان مخالفت می‌کنند. امام در این نامه می‌نویسند: «نامۀ استعفای شما باعث تعجب شد. حق این بود که اگر تصمیم بدین کار داشتید، لااقل من و یا مسئولین رده بالای نظام را در جریان می‌گذاشتید. در زمانی که مردم حزب الله برای یاری اسلام فرزندان خود را به قربانگاه می‌برند چه وقت گله و استعفا است.» حضرت‌آیت الله العظمی خامنه‌ای، رئیس جمهور وقت، نیز که پیرامون نحوه اداره اقتصاد با نخست وزیر اختلاف داشتند؛ اما استعفای ایشان را خلاف مصلحت نظام میدانستند و در نامه‌ای متذکر شدند که: «"اینجانب با وجود اختلاف نظر‌های چندی که با شما در نحوه اداره کشور و اعتراض به روش‌های شما بویژه در مسائل [اقتصادی]دارم، همان طور که می‌دانید همواره در همه مراحل به شما کمک کرده‌ام و اکنون هم استعفای شما را به مصلحت ندانسته و اصرار بر آن را ضربه به نظام و حتی با کمال معذرت خیانت - البته خیانت غیرعمدی- می‌دانم و معتقدم خوب است جنابعالی امروز نظرات حضرت امام در امور اقتصادی را به طور دربست بپذیرید. استعفا را نمی‌پذیرم و خواهش می‌کنم اصرار نکنید. "»
مخالفت مقام معظم رهبری با استیضاح وزیر آموزش و پرورش در سال آخر دولت اصلاحات
در بهمن ماه سال ۸۳، مجلس شورای اسلامی درصدد استیضاح وزیر آموزش و پرورش بود. اما مقام معظم رهبری در نامه‌ای به رئیس مجلس وقت، استیضاح وزیران را در ماه‌های آخر فعالیت دولت بدون سود و دارای زیان‌هایی برای کشور دانستند. در متن این نامه ذکر شده است که: «لازم می‌دانم به مناسبت مطرح شدن استیضاح وزیر محترم آموزش و پرورش به جنابعالی و همه‌ی نمایندگان عزیز عرض کنم که در شرایط کنونی که ماه‌های آخر ماموریت خطیر دولت در حال سپری شدن است استیضاح وزیران هیچ سودی برای کشور و دستگاه‌های مسوول ندارد و متقابلا زیان‌های محتمل آن بسیار و خطرات آن هشدار دهنده است. البته مجلس موظف است که از همه‌ی ابزار‌های نظارتی خود استفاده کند.»
مخالفت مقام معظم رهبری با طرح سوال از رئیس جمهور دولت دهم
در آ ذر ماه سال ۹۱، با قانع نشدن اعضای کمیسیون برنامه و بودجه از پاسخ نمایندگان دولت دهم، قرار بود محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور دولت دهم، برای دومین بار در تاریخ جمهوری اسلامی شخصا برای پاسخگویی به پرسش حدود یک سوم از نمایندگان در مجلس حاضر شود. مقام معظم رهبری این حرکت را از دو جنبه شایسته تحسین دانستند و بیان داشتند: «این حرکت تاکنون از دو جنبه قابل تحسین و تمجید است. سؤال از رئیس دولت و سایر مسئولان اجرایی نشان دهنده احساس مسئولیت نمایندگان ملت در قبال مسائل کشور است و مسئولان اجرایی نیز با اعتماد به نفس و شجاعت برای توضیح و پاسخ اعلام آمادگی کرده‌اند.» در عین حال، ایشان با اشاره به نیاز کامل کشور به آرامش، ادامه این حرکت را مضر دانستند: «اقدام قوه مقننه در عمل به وظیفه و نیز اعتقاد قوه مجریه به صحت و صداقت اقدامات خود، امتحان خوبی برای دو قوه بود، اما معتقدم این حرکت تا همین جا کافی است و دیگر ادامه نیابد.»
مخالفت مقام معظم رهبری با استیضاح وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در سال آخر دولت دهم
در بهمن ماه سال ۹۱، یعنی در ماه‌های آخر دولت دهم، مجلس شورای اسلامی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی را استیضاح کرد. در جریان این استیضاح، رئیس جمهور وقت با پخش کلیپی از برادر رئیس مجلس، حاشیه‌هایی را ایجاد نمود. این وقایع با عتاب شدید مقام معظم رهبری همراه شد. ایشان از یک سو اتهام زنی‌های رئیس جمهور وقت را خلاف شرع و خلاف قانون دانستند و از سوی دیگر استیضاح وزیر مذکور را در ماه‌های اخر دولت، امری غلط عنوان کردند. ایشان درباره این استیضاح فرمودند: «اصل این استیضاحی که در مجلس انجام گرفت، غلط بود. خب، استیضاح باید یک فایده‌ای داشته باشد. چند ماه به پایان کار دولت، استیضاح یک وزیر، آن هم باز با یک علت و دلیلی که مربوط به خود آن وزیر نیست، چه معنی دارد؟ چرا؟ این هم غلط بود.»
مخالفت مقام معظم رهبری با استعفای دکتر حسن روحانی
دکتر حسن روحانی در نشست خبری خود در بهمن ماه سال ۹۸، اظهار داشتند که دو بار ماجرای استعفای خود را با مقام معظم رهبری مطرح کرده اند و هر دوبار با مخالفت شدید ایشان رو به رو شده اند و مقام معظم رهبری به ایشان تذکر داده اند که: «حتی اجازه نمی‌دهم یک ساعت زودتر مسئولیت را تحویل دهید». همچنین مقام معظم رهبری در مرداد ماه سال ۹۷ صراحتا برکناری دولت را بازی کردن در نقشه دشمن دانستند و بیان داشتند: «بعضی‌ها جوری حرف می‌زنند، جوری اقدام می‌کنند که به اسم اینکه می‌خواهیم اوضاع را درست کنیم؛ در نقشه دشمن کار می‌کنند، خودشان ملتفت نیستند. این‌هایی که خطاب می‌کنند به دولت که بایستی دولت برکنار بشود و از این قبیل حرف ها، این‌ها دارند در نقشه دشمن کار می‌کنند. نخیر، دولت باید با قوّت سرِ کار بماند، کار‌ها را باید این دولت انجام بدهد.»
مخالفت مقام معظم رهبری با استیضاح دکتر حسن روحانی
ناتوانی دولت در اداره کارآمد اقتصاد موجب شد که از هنگام آغاز به کار مجلس یازدهم در خرداد ۹۹، زمزمه‌هایی از طرح استیضاح رئیس جمهور به گوش برسد. اما مقام معظم رهبری با در نظر گرفتن مصالح نظام اسلامی، در ارتباط تصویری با نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی تاکید کردند: «سال آخر دولت‌ها معمولاً سال حساسی است و باید مراقبت شود که پیگیری امور به هیچ وجه سست نشود و بر همین اساس اعتقاد راسخ دارم که دولت‌ها باید تا روز آخر وظایف خود را انجام دهند و بعد از پایان دوره قانونی خود، امانت را با ارائه صورت وضعیت، به دولت بعدی تحویل دهند.» هدایت مقام معظم رهبری و استفاده ایشان از کلید واژه «تا روز آخر» سبب شد بسیاری از نمایندگان مجلس از طرح استیضاح رئیس جمهور منصرف شوند.
به نوشته فارس، مطالعه سیره سیاسی امامین انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که این بزرگان در تصمیم‌های سیاسی خود، همواره مصالح کلان امت اسلامی را در نظر گرفته اند. مصلحت در معنای اصیل خود، یعنی در نظر گرفتن پیچیدگی‌های امر سیاست، اولویت بندی امور و محاسبه منافع کلان و بلند مدت امت اسلامی. در تاریخ چهل ساله انقلاب اسلامی بار‌ها شاهد بوده ایم که امامین انقلاب بنابر مصالح ذکر شده، با استعفای برخی مسئولین و یا استیضاح آن‌ها مخالفت کرده اند. در گزارش زیر به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم. باشد که فهم سیره این بزرگواران مقدمه‌ای بر تبعیت از آن‌ها باشد.
مخالفت امام خمینی (ره) با دو بار استعفای بازرگان
پس از تسخیر لانه جاسوسی به دست دانشجویان پیرو خط امام، بازرگان در تاریخ ۱۴ آبان سال ۵۸ از سمت نخست وزیری استعفا می‌دهد و امام نیز با این استعفا موافقت می‌کند. اما این، اولین استعفای بازرگان نبود. بنا بر خاطرات مرحوم هاشمی، آقای بازرگان، تا پیش از این تاریخ و به دلایل مختلف، دو سه بار قصد استعفا کرده بود، اما هر بار، امام با آن مخالفت کرده بودند؛ این بار نیز، امام چندان راضی به پذیرش این استعفا نبودند. اما وقتی این استعفا مکتوب شد و این احتمال قوت گرفت که هدف استعفا تحت فشار قرار دادن امام و شورای انقلاب است، امام با این درخواست موافقت کردند.
مخالفت امام خمینی (ره) با استعفای هفت تن از وزرا در سال ۶۲
دیدگاه فوق‌العاده چپ میرحسین موسوی که تفاوت‌های بنیادی با سیاست‌های جناح راست آن زمان داشت؛ موجب شد تا هفت نفر از اعضای کابینه در اواسط سال ۶۲ تصمیم به استعفا بگیرند. این هفت نفر طی نامه‌ای به امام خمینی (ره) ایشان را از این استعفا مطلع می‌سازند. بنابر گفته آقای احمد توکلی، امام خمینی (ره) به این نامه جواب نداد و زمانی که آقای ناطق‌نوری شخصا برای گرفتن پاسخ نزد حضرت امام رفت، پاسخ گرفت که صلاح نیست که هفت وزیر در دوران جنگ استعفا دهند.
مخالفت امام خمینی (ره) با استعفای محسن رضایی از فرماندهی سپاه پاسداران
در ۹ اردیبهشت ۱۳۶۶ محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در نامه‌ای به مرحوم سید احمد خمینی از مقام فرماندهی کل سپاه استعفا داد. وی در نامه‌ی استعفای خود نوشت که «علیرغم مقاومت‌های زیاد در مقابل مشکلات و نارسایی‌های میدان نبرد (که عمدتاً ناشی از افراد و عوامل داخلی جامعه و مسئولین کشور بوده‌اند)، مجبور به استعفا" شده است. او سال‌ها بعد توضیح داد که امکانات کم و پشتیبانی ضعیف از دلایل استعفایش بوده اند. بنابر گفته مرحوم هاشمی، کسانی در داخل سپاه و مجلس وجود داشتند که ایشان را اذیت می‌کردند. اما امام خمینی (ره) با استعفای ایشان مخالفت می‌کند و ایشان تا سال ۷۶ فرمانده سپاه پاسداران باقی می‌ماند.
مخالفت امام خمینی (ره) با استعفای میرحسین موسوی از نخست وزیری
خاطرات مرحوم هاشمی از استعفای چندباره میرحسین موسوی، نخست وزیر دولت‌های سوم و چهارم، خبر می‌دهد. در یکی از این موارد، میرحسین موسوی ۱۴ شهریور، یک روز پیش از رأی‌گیری برای کابینه‌اش استعفا داد و از دسترس خارج شد. اما امام در نامه‌ای شدید اللحن با استعفای ایشان مخالفت می‌کنند. امام در این نامه می‌نویسند: «نامۀ استعفای شما باعث تعجب شد. حق این بود که اگر تصمیم بدین کار داشتید، لااقل من و یا مسئولین رده بالای نظام را در جریان می‌گذاشتید. در زمانی که مردم حزب الله برای یاری اسلام فرزندان خود را به قربانگاه می‌برند چه وقت گله و استعفا است.» حضرت‌آیت الله العظمی خامنه‌ای، رئیس جمهور وقت، نیز که پیرامون نحوه اداره اقتصاد با نخست وزیر اختلاف داشتند؛ اما استعفای ایشان را خلاف مصلحت نظام میدانستند و در نامه‌ای متذکر شدند که: «"اینجانب با وجود اختلاف نظر‌های چندی که با شما در نحوه اداره کشور و اعتراض به روش‌های شما بویژه در مسائل [اقتصادی]دارم، همان طور که می‌دانید همواره در همه مراحل به شما کمک کرده‌ام و اکنون هم استعفای شما را به مصلحت ندانسته و اصرار بر آن را ضربه به نظام و حتی با کمال معذرت خیانت - البته خیانت غیرعمدی- می‌دانم و معتقدم خوب است جنابعالی امروز نظرات حضرت امام در امور اقتصادی را به طور دربست بپذیرید. استعفا را نمی‌پذیرم و خواهش می‌کنم اصرار نکنید. "»
مخالفت مقام معظم رهبری با استیضاح وزیر آموزش و پرورش در سال آخر دولت اصلاحات
در بهمن ماه سال ۸۳، مجلس شورای اسلامی درصدد استیضاح وزیر آموزش و پرورش بود. اما مقام معظم رهبری در نامه‌ای به رئیس مجلس وقت، استیضاح وزیران را در ماه‌های آخر فعالیت دولت بدون سود و دارای زیان‌هایی برای کشور دانستند. در متن این نامه ذکر شده است که: «لازم می‌دانم به مناسبت مطرح شدن استیضاح وزیر محترم آموزش و پرورش به جنابعالی و همه‌ی نمایندگان عزیز عرض کنم که در شرایط کنونی که ماه‌های آخر ماموریت خطیر دولت در حال سپری شدن است استیضاح وزیران هیچ سودی برای کشور و دستگاه‌های مسوول ندارد و متقابلا زیان‌های محتمل آن بسیار و خطرات آن هشدار دهنده است. البته مجلس موظف است که از همه‌ی ابزار‌های نظارتی خود استفاده کند.»
مخالفت مقام معظم رهبری با طرح سوال از رئیس جمهور دولت دهم
در آ ذر ماه سال ۹۱، با قانع نشدن اعضای کمیسیون برنامه و بودجه از پاسخ نمایندگان دولت دهم، قرار بود محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور دولت دهم، برای دومین بار در تاریخ جمهوری اسلامی شخصا برای پاسخگویی به پرسش حدود یک سوم از نمایندگان در مجلس حاضر شود. مقام معظم رهبری این حرکت را از دو جنبه شایسته تحسین دانستند و بیان داشتند: «این حرکت تاکنون از دو جنبه قابل تحسین و تمجید است. سؤال از رئیس دولت و سایر مسئولان اجرایی نشان دهنده احساس مسئولیت نمایندگان ملت در قبال مسائل کشور است و مسئولان اجرایی نیز با اعتماد به نفس و شجاعت برای توضیح و پاسخ اعلام آمادگی کرده‌اند.» در عین حال، ایشان با اشاره به نیاز کامل کشور به آرامش، ادامه این حرکت را مضر دانستند: «اقدام قوه مقننه در عمل به وظیفه و نیز اعتقاد قوه مجریه به صحت و صداقت اقدامات خود، امتحان خوبی برای دو قوه بود، اما معتقدم این حرکت تا همین جا کافی است و دیگر ادامه نیابد.»
مخالفت مقام معظم رهبری با استیضاح وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در سال آخر دولت دهم
در بهمن ماه سال ۹۱، یعنی در ماه‌های آخر دولت دهم، مجلس شورای اسلامی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی را استیضاح کرد. در جریان این استیضاح، رئیس جمهور وقت با پخش کلیپی از برادر رئیس مجلس، حاشیه‌هایی را ایجاد نمود. این وقایع با عتاب شدید مقام معظم رهبری همراه شد. ایشان از یک سو اتهام زنی‌های رئیس جمهور وقت را خلاف شرع و خلاف قانون دانستند و از سوی دیگر استیضاح وزیر مذکور را در ماه‌های اخر دولت، امری غلط عنوان کردند. ایشان درباره این استیضاح فرمودند: «اصل این استیضاحی که در مجلس انجام گرفت، غلط بود. خب، استیضاح باید یک فایده‌ای داشته باشد. چند ماه به پایان کار دولت، استیضاح یک وزیر، آن هم باز با یک علت و دلیلی که مربوط به خود آن وزیر نیست، چه معنی دارد؟ چرا؟ این هم غلط بود.»
مخالفت مقام معظم رهبری با استعفای دکتر حسن روحانی
دکتر حسن روحانی در نشست خبری خود در بهمن ماه سال ۹۸، اظهار داشتند که دو بار ماجرای استعفای خود را با مقام معظم رهبری مطرح کرده اند و هر دوبار با مخالفت شدید ایشان رو به رو شده اند و مقام معظم رهبری به ایشان تذکر داده اند که: «حتی اجازه نمی‌دهم یک ساعت زودتر مسئولیت را تحویل دهید». همچنین مقام معظم رهبری در مرداد ماه سال ۹۷ صراحتا برکناری دولت را بازی کردن در نقشه دشمن دانستند و بیان داشتند: «بعضی‌ها جوری حرف می‌زنند، جوری اقدام می‌کنند که به اسم اینکه می‌خواهیم اوضاع را درست کنیم؛ در نقشه دشمن کار می‌کنند، خودشان ملتفت نیستند. این‌هایی که خطاب می‌کنند به دولت که بایستی دولت برکنار بشود و از این قبیل حرف ها، این‌ها دارند در نقشه دشمن کار می‌کنند. نخیر، دولت باید با قوّت سرِ کار بماند، کار‌ها را باید این دولت انجام بدهد.»
مخالفت مقام معظم رهبری با استیضاح دکتر حسن روحانی
ناتوانی دولت در اداره کارآمد اقتصاد موجب شد که از هنگام آغاز به کار مجلس یازدهم در خرداد ۹۹، زمزمه‌هایی از طرح استیضاح رئیس جمهور به گوش برسد. اما مقام معظم رهبری با در نظر گرفتن مصالح نظام اسلامی، در ارتباط تصویری با نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی تاکید کردند: «سال آخر دولت‌ها معمولاً سال حساسی است و باید مراقبت شود که پیگیری امور به هیچ وجه سست نشود و بر همین اساس اعتقاد راسخ دارم که دولت‌ها باید تا روز آخر وظایف خود را انجام دهند و بعد از پایان دوره قانونی خود، امانت را با ارائه صورت وضعیت، به دولت بعدی تحویل دهند.» هدایت مقام معظم رهبری و استفاده ایشان از کلید واژه «تا روز آخر» سبب شد بسیاری از نمایندگان مجلس از طرح استیضاح رئیس جمهور منصرف شوند.
نظر شما