همه چیز درباره مکانیسم ماشه و تهدیدات آمریکا علیه ایران!
به دنبال شکست آمریکا در تصویب پیش‌نویس قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در سازمان ملل، دونالد ترامپ در کنفرانس خبری خود اعلام کرد که از «مکانیسم ماشه» برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران استفاده می‌کند.
صدای ایران- آمریکا از هفته‌ها پیش قول داده است که نمی‌گذارد تحریم‌های تسلیحاتی ایران پایان یابد و مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد. کشورهای عضو برجام معتقدند که آمریکا نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند. چرا که آمریکا از برجام خارج شده است. با این حال آمریکا برای اجرای «مکانیسم ماشه» جنگ سختی در پیش رو خواهد داشت. در گزارش پیش رو خواهیم دید که مکانیسم ماشه چیست و فعال کردن مکانیسم ماشه چه تبعاتی برای اقتصاد ایران و سیاست آمریکا دارد؟
دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا گفت: «ما از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌ها استفاده خواهیم کرد و وعده داده که شما هفته آینده آن را خواهید دید». به اعتقاد برخی از دیپلمات‌ها آمریکا برای اجرای «مکانیسم ماشه» جنگ سختی در پیش رو خواهد داشت. این سخنان ترامپ برای ایران چندان هم اهمیت ندارد چراکه ایران بارها اعلام کرده است که آمریکا به دلیل خروج از برجام امکان استفاده از مکانیسم ماشه را نخواهد داشت. در همین حال مهلت یک ماهه‌ای که توسط آمریکا برای بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران تعیین شده، در آستانه پایان است. این مهلت که با ارائه شکایتی از سوی آمریکا علیه ایران به شورای امنیت در تاریخ ۲۰ آگوست شروع شد، سه روز دیگر، یعنی در ۲۰ سپتامبر، به پایان می‌رسد. تمام اعضای برجام و نیز اکثر اعضای دائمی و غیردائمی شورای امنیت، به جز آمریکا و جمهوری دومینیکن، با شکایت آمریکا مخالفت کردند و آن را فاقد وجاهت قانونی دانستند. با این حال، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، آمریکا اعلام کرده است که فارغ از اینکه اعضای برجام و شورای امنیت چه اقدامی انجام دهند، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در بیستم سپتامبر علیه ایران مجددا برقرار خواهند شد. در آستانه پایان این مهلت، تحرکات دستگاه دیپلماسی آمریکا با هدف بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شدت بیشتری گرفته است. دیدار‌ها میان آمریکا و اروپا بیشتر شده و دو طرف در حال رایزنی درباره مکانیسم ماشه هستند.
ادعای بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران
کمتر از سه روز تا پایان مهلت تعیین شده توسط آمریکا برای بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران، تماس‌ها میان اروپا و آمریکا بیشتر شده و در مقابل، رایزنی‌ها میان ایران و اروپا دچار رکود شده است.
به گزارش فرارو، روز سه شنبه، پمپئو درباره مکانیسم ماشه یادداشتی در روزنامه فرانسوی فیگارو منتشر کرد و ضمن انتقاد از موضع اروپا درباره مکانیسم ماشه از کشورهای اروپایی خواست که تحریم‌های بین المللی علیه را اجرا کنند. یک روز بعد، پمپئو و مایک پنس، معاون رئیس جمهور آمریکا، با دومینیک راب، وزیر خارجه بریتانیا، دیدار و درباره ایران گفتگو کردند.
پمپئو در کنفرانس خبری مشترک با راب گفت: «ما هفته آینده برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به سازمان ملل برخواهیم گشت تا اطمینان حاصل کنیم که محدودیت‌های تسلیحاتی علیه ایران، دائمی می‌شوند. معتقدیم که این کار برای مردمان همه کشورها بهتر است.»
در این کنفرانس، راب بار دیگر تاکید کرد که بریتانیا و آمریکا درباره اینکه ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد، کاملا اشتراک نظر دارند. راب همچنین مدعی شد که کشورش موضع قبلی خود درباره مکانیسم ماشه را ادامه می‌دهد. اما فراتر از این مواضع تکراری، راب به صراحت خواستار تغییر یا گسترده کردن برجام شد و گفت: «ما همواره از تلاش‌های آمریکا برای گسترده‌تر کردن آن (برجام) استقبال کرده‌ایم. ما به هیچ وجه تصور نمی‌کنیم برجام بی‌نقص است.» وی افزود: «[برجام]باید گسترده‌تر شود و ما از لحاظ برنامه‌مان برای داشتن رویکردی گسترده‌تر و یک توافق جامع‌تر، درست در همان نقطه‌ای قرار داریم که آمریکا قرار گرفته است.»
اینکه اروپایی‌ها چگونه می‌خواهند برجام را گسترده‌تر کنند، هنوز معلوم نیست. اساسا در حال حاضر، بحث تغییر برجام مطرح نیست، بلکه مسئله نابود شدن این توافق از طریق بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در کانون بحث‌ها قرار دارد.
روز چهارشنبه به مناسب نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، تروئیکای اروپایی بیانیه‌ای درباره ایران و ضمن اظهار نگرانی شدید از برخی اقدامات هسته‌ای این کشور بار دیگر موضع خود درباره مکانیسم ماشه را تکرار کردند. در این بیانیه، به بیانیه بیستم آگوست وزرای خارجه تروئیکای اروپایی اشاره و تاکید شده که موضع این تروئیکا هنوز تغییری نکرده است. با این حال، به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها در حال زمینهسازی برای کمتر کردن تبعات فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی آمریکا هستند. آن‌ها در انتقاد از آمریکا به گفتن اینکه آمریکا عضو برجام نیست و نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند، بسنده می‌کنند، اما وقتی به ایران می‌رسند، مدام ابراز نگرانی می‌کنند و اقدامات ایران را به طور ریز مورد بررسی قرار می‌دهند و از آن می‌خواهند که این اقدامات را معکوس کند.
از مجموع مواضع اروپا اینگونه برمی‌آید که بعد از اعلام بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، آن‌ها به صدور یک بیانیه محکوم‌کننده اکتفا خواهند کرد و هیچ اقدامی برای جلوگیری از اجرای این تحریم‌ها انجام نخواهند داد. بلکه به عکس، ممکن است بعد از انتخابات آمریکا با صراحت بیشتری از لزوم گسترده کردن برجام یا جایگزین کردن آن با یک توافق جدید حمایت کنند. به هر حال، تا پایان مهلت آمریکا چند روز بیشتر باقی نمانده است. بنابر این باید منتظر ماند و دید که بعد از بیستم سپتامبر روند تحولات دیپلماتیک میان ایران و غرب چه سمت و سویی خواهد داشت.
مکانیسم ماشه چیست؟
طبق بندهای ۳۷.۳۶ برجام هر یک از طرفین توافق می‌توانند نسبت به ادعای خود به کمیسیون مشترک شکایت کنند؛ که این کمیسیون ظرف مدت ۱۵ روز برای حل‌وفصل موضوع مورد شکایت فرصت دارد. اگر کمیسیون مشترک نتوانست موضوع را حل کند به وزیران خارجه ارجاع داده می‌شود. وزیران نیز باید ظرف مدت ۱۵ روز موضوع مورد اختلاف را حل‌وفصل کنند. پس‌ازاین مدت کمیسیون ۵ روز فرصت دارد تا مساله را حل‌وفصل کند.
اگر پس از این فرآیند ۳۵ روزه موضوع حل و فصل نشد و طرف شاکی همچنان راضی نشد، می‌تواند موضوع را به‌عنوان تخطی از قوانین به شورای امنیت ارجاع دهد. شورای امنیت نیز باید ظرف مدت ۳۰ روز در مورد این موضوع رسیدگی و قطعنامه‌ای را صادر کند. در مورد تحریم‌های تسلیحاتی نیز باید چنین مراحلی طی شود. چنانچه این قطعنامه شامل مکانیسم ماشه شود، طرف شاکی می‌تواند قطعنامه را وتو کند (به‌جز آلمان که عضو دائم شورای امنیت نیست) و تحریم‌ها تمدید خواهند شد.
مکانیسم دوم ماشه نیز پیرامون دسترسی آژانس ظرف مدت ۲۴ روزبه سایت‌های مشکوک ایران است که طبق توافق نتیجه همکاری نکردن ایران، به کارافتادن یک مکانیسم حل اختلاف و بازگشت بالقوه تحریم‌های سازمان ملل خواهد بود. این دو شرط مطرح‌شده در برجام را «مکانیسم ماشه» یا بازگشت خود به خودی تحریم‌ها می‌گویند.
اگر آمریکا موفق شود مکانیسم ماشه را به اجرا درآورد چه اتفاقی رخ خواهد داد و اگر نتواند چه تبعاتی برای این کشور و همچنین مناسبات آمریکا با شورای امنیت و سازمان ملل خواهد داشت. برنامه ایران برای مقابله با آمریکا چه خواهد بود. آیا ایران می‌تواند پس از سال‌ها تحریم تسلیحاتی خود را بشکند و یا روزهای آینده چالش‌های جدیدی رخ خواهد داد. در ادامه به بررسی گزینه‌های آمریکا و پاسخ احتمالی ایران پرداخته ایم.
سناریو‌های عجیب درباره تحریم‌های تسلیحاتی
بر سر تمدید یا رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که طبق برجام باید در اواسط اکتبر آینده رفع شوند، نبرد دیپلماتیک شدیدی در جریان است که وزیر خارجه آمریکا آن را یک «آشفتگی» دانست. در بحبوحه این آشفتگی، سناریو‌های مختلفی درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی مطرح شده اند که بعضا عجیب هستند.
به نوشته فرارو، یک روز پس از نشست شورای امنیت سازمان ملل درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ که عمدتا با محوریت تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران بود، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که دولت دونالد ترامپ دنبال تمدید محدود این تحریم‌ها برای یک مدت کوتاه نیست. بلکه می‌خواهد آن را برای مدت طولانی تمدید کند.
پمپئو گفت: «هدف ما این نیست که تحریم‌های تسلیحاتی را برای یک دوره کوتاه دیگر تمدید کنیم. این همان شکلی است که ما را وارد این آشفتگی کرد. تحریم‌های تسلیحاتی زمانی باید رفع شوند که جمهوری اسلامی ایران به شکلی رفتار کند که با قابلیت نقل و انتقال سلاح در جهان و خرید آن سازگار باشد؛ یعنی به شکلی رفتار کند که با رفتار کشورهای عادی سازگار باشد.»
اظهارات پمپئو درباره مخالفت با تمدید محدود تحریم‌های تسلیحاتی ایران، ظاهرا در پاسخ به پیشنهاد اروپایی‌ها در این خصوص است. پیش تر، روزنامه وال ستریت ژورنا طی گزارشی اعلام کرده بود که کشورهای اروپایی دنبال مصالحه با واشنگتن در خصوص تحریم‌های تسلیحاتی هستند. مصالحه‌ای که در آن، تحریم‌های مزبور به طور محدود تمدید شوند.
بندبازی اروپا در برجام
اروپایی‌ها هنوز به طور رسمی این پیشنهاد را مطرح نکرده اند. اما چنین پیشنهادی با بیانیه‌ها و اظهارات اخیر آن‌ها پیرامون تحریم‌های تسلیحاتی ایران در تضاد نیست. سه کشور اروپایی عضو برجام – فرانسه، آلمان و بریتانیا - اخیرا در اقدامی کم سابقه، قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه کردند که با اکثریت آرا تصویب شد. بعد از این قطعنامه، وزرای خارجه این سه کشور با صدور بیانیه‌ای به طور تلویحی نسبت به رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران ابراز نگرانی کردند. در این بیانیه آمده است: «سه کشور اروپایی به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ که از طریق آن برجام در سال ۲۰۱۵ تایید شد، متعهد هستند. با این حال، معتقدیم که رفع برنامه‌ریزی‌شده تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل در اکتبر آینده که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ مقرر شده، برای ثبات و امنیت منطقه‌ای تبعات بزرگی خواهد داشت. ما یادآوری می‌کنیم که تحریم‌های اتحادیه اروپا بر صادرات سلاح‌های متعارف و فناوری موشکی، تا ۲۰۲۳ برقرار باقی خواهند ماند.»
این موضع در اظهارات نماینده بریتانیا در جلسه روز سه شنبه شورای امنیت درباره ایران نیز تکرار شد. جوناتان آلن، کاردار هئیت نمایندگی بریتاینا در سازمان ملل، بعد از اتهام زنی به ایران، به طور تلویحی از لزوم تمدید تحریم‌های تسلیحاتی حمایت کرد و گفت: «ما معتقدیم که رفع مقرر شده محدودیت‌های تسلیحاتی بر ایران در اکتبر، برای امنیت و ثبات منطقه تبعات بزرگی خواهد داشت.»
اما اروپایی‌ها هنوز راه حلی برای این نگرانی خود پیدا نکرده اند. پیشنهاد تمدید محدود تحریم‌های تسلیحاتی از سوی پمپئو رد شد. آن‌ها احتمالا در همین ماه ژوئیه سر یک دوراهی سختی قرار خواهند گرفت. کلی کرافت، نماینده آمریکا در سازمان ملل، گفته است که آمریکا اواسط ماه ژوئیه از شورای امنیت خواهد خواست که درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران رأی گیری کند و اگر این تلاش به جایی نرسد، آمریکا مایل است که تحریم‌های گسترده سازمان ملل علیه ایران را بازگرداند. کرافت همچنین، ابراز امیدواری کرده که اروپایی‌ها از اقدام آمریکا علیه ایران در شورای امنیت حمایت کنند.
سناریو‌های عجیب درباره تحریم‌های تسلیحاتی
"هر اقدامی، هر ابزاری"
اما حمایت از قطعنامه آمریکا، اروپایی‌ها را در موقعیت دشواری قرار خواهد داد. چون اگر آن‌ها به قطعنامه آمریکا در زمینه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران رأی مثبت دهند، عملا مفاد برجام را نقض خواهند کرد. افزون بر این، احتمال وتو شدن این قطعنامه از سوی روسیه یا چین زیاد است. منابع دیپلماتیک اروپایی در نیویورک به روزنامه الشرق الاوسط گفته اند که اروپا به آمریکا توصیه کرده که قطعنامه‌ای به شورای امنیت ارائه ندهد. چون به دو دلیل چنین قطعنامه‌ای تصویب نخواهد شد. اول اینکه حتی اگر کشوری وتو نکند، احتمال حمایت ۹ کشور در شورای امنیت از این قطعنامه کم است. ثانیا حتی اگر ۹ کشور از این قطعنامه حمایت کنند، امکان دارد که روسیه یا چین، آن را وتو کنند. به گفته این منابع، اما اگر آمریکا قطعنامه را ارائه کند، اروپایی‌ها علیه آن رأی نخواهند داد بلکه رأی ممتنع خواهند داد.
اما با وجود این پیچیدگی‌ها آمریکا همچنان اصرار می‌کند که به هر طریقی تحریم‌های تسلیحاتی باید تمدید شوند. پمپئو روز چهارشنبه گفته است: «ایالات متحده حق مسلمی دارد که حتی بدون موافقت هیچ کشور دیگری، تداوم این تحریم‌های تسلیحاتی [ایران]را تضمین کند.» کلی کرافت نیز با بیان اینکه آمریکا می‌خواهد به شورای امنیت فرصتی برای گفتگو درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی بدهد، گفت: «اما ما از هر اقدامی، هر ابزاری استفاده خواهیم کرد. اگر این امر به معنای [فعال سازی مکانیسم]ماشه باشد، دقیقا همین کار را انجام خواهیم داد. ما این [مکانیسم] را فعال خواهیم کرد.»
روزنامه الشرق الاوسط طی گزارشی از پاریس جزئیات یکی از سناریو‌های عجیب و غریب آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی ایران را منتشر کرد. این روزنامه با اشاره به پیچیدگی‌های پرونده تحریم‌های تسلیحاتی از یک طرح آخر آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین المللی از جمله تحریم‌های تسلیحاتی ایران خبر داد. بر اساس این طرح، که به گفته الشرق الاوسط در شورای امنیت مطرح شده، آمریکا قطعنامه‌ای به شورای امنیت ارائه می‌کند که خواستار احترام به موعد رفع تحریم تسلیحاتی در اکتبر آینده است. سپس آمریکا در اقدامی غافلگیرانه همین قطعنامه را وتو کند. این کار برای آمریکا مقدور است، چون آمریکا در شورای امنیت حق وتو دارد. به نوشته الشرق الاوسط، این اولین بار است که آمریکا چنین قطعنامه‌ای می‌دهد. این روزنامه با بیان اینکه هفته‌های آینده می‌تواند غافلگیری‌هایی داشته باشد، نوشت هفته‌های آینده شاهد نبرد‌های دیپلماتیک سختی در نیویورک خواهد بود.
روزنامه الشرق الاوسط همه جزئیات طرح جدید و البته عجیب و غریب آمریکا را منتشر نکرد. اما ظاهرا این طرح از نظر ترکیب‌بندی عبارت‌ها و سازوکار رأی گیری شبیه مکانیسم ماشه است. طبق مکانیسم ماشه، اگر اختلافات پیرامون اجرای برجام به شورای امنیت ارجاع شود، این شورا ۳۰ روز وقت دارد درباره یک قطعنامه تداوم رفع تحریم‌ها رأی گیری کند. این قطعنامه طوری طراحی شده که روسیه و چین نتوانند آن را وتو کنند. قطعنامه یادشده خواستار «ادامه رفع تحریم‌ها» می‌شود؛ و این یعنی تداوم رفع تحریم‌های ایران به عدم وتوی غربی‌ها نیاز دارد نه وتوی آن ها. به عبارت دیگر اگر یکی از کشورهای غربی این قطعنامه را وتو کند، تمام تحریم‌های سازمان ملل به طور خودکار علیه ایران مجددا اعمال خواهند شد.
آیا آمریکا با الهام از این سازوکار می‌خواهد تحریم‌های تسلیحاتی را تمدید کند؟ آمریکا به طور رسمی به این مسئله اشاره نکرده است، اما از آنجا که مقامات آمریکا مکررا اعلام می‌کنند آن‌ها به هر طریقی تحریم‌های تسلیحاتی را تمدید خواهند کرد، استفاده از سازوکاری شبیه به مکانیسم ماشه بعید نیست. آمریکا ممکن است با استناد به جایگاه خود در قطعنامه ۲۲۳۱، قطعنامه دیگری در زمینه لزوم احترام به رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران ارائه دهد و سپس قطعنامه خودش را وتو کند. ارائه چنین قطعنامه‌ای اختیار استفاده از وتو توسط روسیه و چین و حتی کشورهای اروپایی را سلب خواهد کرد. چون این طرف‌ها، نمی‌توانند قطعنامه‌ای که خواستار احترام به رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران است را وتو کنند. این کار به رابطه آن‌ها با ایران آسیب خواهد زد.
فردای فعال شدن "مکانیزم ماشه" چه اتفاقی روی خواهد داد؟
اروپایی‌ها بر این باور هستند که استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه میان اعضای شورای امنیت شکاف ایجاد خواهد کرد. چرا که با توجه به فرآیند پیچیده‌ای که آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین المللی علیه ایران طراحی کرده، ممکن است حق وتوی آمریکا زیر سوال برود. جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی آمریکا، نیز به این واقعیت اشاره کرده و گفته مکانیسم ماشه ارزش به خطر انداختن حق وتوی آمریکا را ندارد.
عاقبت فعال شدن دستاویز آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه چیست؟
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پشتیبان برجام است، گفت: آمریکا نیز بر اساس این قطعنامه مکانیزم ماشه را فعال کرده، به بیان دیگر بندهای ۱۱ تا ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ به فرآیند «Snapback» اختصاص دارد، این بند‌ها به آن اشاره دارد، زمانی که یکی از اعضای برجام احساس کرد که مفاد این توافقنامه از سوی طرف مقابل رعایت نمی‌شود، می‌تواند مکانیزم ماشه را فعال کند و اعضای دیگر ظرف ۳۰ روز فرصت دارند که به توافق دیگری دست یایند و با تصویب یک قطعنامه دیگر، قطعنامه ۲۲۳۱ را از درجه اعتبار ساقط کنند.
وی افزود: با توجه به اینکه شورای امنیت تنها نهادی در سازمان ملل شمرده می‌شود که مصوبات آن الزام آور است، برای همین منظور کشورهای عضو برجام در سال ۹۴ تصمیم گرفتند، با صدور یک قطعنامه در شورای امنیت، یک ضمانت اجرایی برای برجام تهیه کنند، این در حالیست که با توجه به گنجاندن مکانیزم ماشه در این قطعنامه، من همان زمان اعلام کردم این قطعنامه می‌تواند به پاشنه آشیل برجام تبدیل شود، چرا که با تغییر دولت در آمریکا، جمهوری خواهان از چنین مکانیزمی استفاده خواهد کند، که در نهایت نیز این شد و آمریکا از این امکان استفاده کرد.
فلاحت‌پیشه با تاکید بر اینکه در حال حاضر یک دعوای حقوقی بین آمریکا با اروپا، روسیه و چین بر سر فعال شدن مکانیزم ماشه به وجود آمده، اظهار داشت: در حال حاضر اعضای باقی مانده در برجام معتقدند که آمریکا به دلیل اینکه به طور رسمی از برجام خارج شده نمی‌تواند از مکانیزم ماشه استفاده کند، اما ادعای ترامپ و دولتش این است که آمریکا به عنوان یکی از تصویب کنندگان قطعنامه ۲۲۳۱ می‌تواند با توجه به بندهای ۱۱ تا ۱۳ از این حق استفاده کند، به نظر می‌رسد دعوای اصلی آمریکا بر سر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران و همچنین پذیرفتن رسمی حق غنی سازی اورانیوم است که می‌خواهد از طریق مکانیزم ماشه تمامی آن‌ها را از بین ببرد.
رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس با بیان اینکه ترامپ و پمپئو نیز به طور تلویحی از فعال کردن مکانیزم ماشه ابراز پشیمانی کرده اند، بیان‌داشت: آمریکایی‌ها بعد از این که مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت را مشاهده کردند، پی بردند که در به نتیجه رساندن پروژه خود شکست خورده اند، زیرا به نتیجه‌ای که می‌خواستند نرسیدند، در این رابطه تمام این اقدامات در راستا تقویت مواضع ترامپ برای انتخابات آبان ماه آمریکا است، تا دست او در برابر بایدن و دموکرات‌ها پر باشد، اما با توجه به وضعیتی که وجود دارد، در عمل چیزی نصیب آمریکایی‌ها نشد.
فعال شدن مکانیزم ماشه به جایی نخواهد رسید
وی اضافه کرد: بعد از سپری شدن یک ماه از فعال شدن مکانیزم ماشه به احتمال زیاد تحریم‌هایی سازمان ملل علیه کشورمان بر نخواهد گشت و در این باره آمریکا تنها می‌تواند تحریم‌های خود را شدت ببخشد، همچنین برخی از معافیت‌هایی که برای فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان در قالب برجام دیده شده، آمریکا آن‌ها را نیز تحریم خواهد کرد و سعی می‌کند، مانع از انجام شان شود و از سوی دیگر معافیت‌های تحریمی که آمریکا به برخی از کشورها به منظور تجارت به ایران داده بود، نیز آن‌ها لغو خواهد شد، تا نشان دهد که مکانیزم ماشه را اجرایی کرده است.
فلاحت‌پیشه با اشاره به اینکه اروپایی‌ها وارد بازی آمریکا نخواهند شد، ادامه داد: با توجه به اینکه آن‌ها در زمینه سیاسیت خارجی دید بلند مدتی دارند، وارد نقشه‌ای که ترامپ برای پیروزی خود در انتخابات کشیده نمی‌شود، ترامپ بعد از اینکه نتوانست ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، به سراغ تشدید تحریم‌ها و فعال کردن مکانیزم ماشه رفت، اما در عمل نتوانست اقدامی را انجام دهد، او قصد داشت با کارت ایران در زمینه سیاست خارجی وجهه و امتیاز کسب کند، اما الان تنها چیزی که در چنته دارد، افزایش تحریم‌ها است، که در عمل چیزی جدیدی نیست و او به واقع در این راستا شکست سختی را متحمل شده است.
این تحلیلگر مسائل بین الملل با تاکید بر اینکه انتخاب مجدد ترامپ نیز نمی‌تواند اتفاق خیلی حادی را رقم بزند، یادآور شد: با توجه به اینکه ترامپ هرکاری که از دست بر می‌آمده را طی این ۳.۵ گذشته در قبال ایران انجام داده که آخرین آن نیز همین مکانیزم ماشه بود، بنابراین اگر باز هم به ریاست جمهوری دست پیدا کند، نمی‌تواند اتقاق تازه‌ای را رقم بزند و فضا تغییر نخواهد کرد، در حال حاضر اروپا دست آمریکا را خوانده و فعلا وارد بازی آن‌ها نمی‌شود، بنابراین ما نیز باید هوشیار باشیم، تا وارد تله‌ای که ترامپ برای ما پهن کرده، نشویم، بر این اساس تنها از راه دیپلماسی است که می‌توان این مسئله را حل کرد و تلاش کشورهای اروپایی نیز در این راستا است که آمریکا را به برجام بازگردانند، حال باید دید در انتخابات آمریکا چه نتیجه‌ای رقمی خواهد خورد تا بر اساس آن بتوان تحلیل جامع تری در مورد آینده برجام ارائه داد.
مکانیسم ماشه چه تبعاتی برای آمریکا دارد؟
در پی شکست آمریکا در تصویب قطعنامه‌ای برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، کاخ سفید قصد دارد به زودی مکانیسم ماشه را با هدف بازگرداندن کل تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال کند. اما این کار، ممکن است نظم ساختار شورای امنیت و به تبع آن نظم بین المللی را به هم بریزد.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، بارها اعلام کرده که کشورش سازوکار موسوم به مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد. امری که اگر موفق شود، به معنای نابودی کامل برجام است.
ترامپ در باشگاه گلف خود در نیوجرسی گفت: «ما مکانیسم ماشه [اسنپ بک] را فعال خواهیم کرد. شما آن را خواهید دید.»
اما فعال سازی مکانیسم ماشه، یک روند بسیار پیچیده و پرچالشی است. کشورهای های ایران، روسیه، چین و اتحادیه اروپا می‌گویند که آمریکا به خاطر خروج از برجام، دیگر حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد.
اما آمریکا اصرار می‌کند که با وجود خروج از برجام هنوز اختیار قانونی برای استفاده از مکانیسم ماشه را دارد. روز یک شنبه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، عکس نوشته‌ای در توئیتر خود منتشر کرد که در آن آمده است: «اگر در هر زمانی، ایالات متحده معتقد شود که ایران در اجرای تعهداتش ناکام مانده، هیچ کشور دیگری نمی‌تواند توانایی مان برای بازگرداندن سریع آن تحریم‌های چندجانبه را زیرسوال ببرد.»
برای فهم اینکه آمریکا چگونه می‌خواهد مکانیسم ماشه را فعال کند. ابتدا باید دید که استدلال آن چیست و چه راه‌هایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد.
به طور کلی یک راه شناخته‌شده برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد که از کمیسیون مشترک برجام می‌گذرد. طبق مکانیسم حل اختلاف برجام، اگر عضوی از اعضای این توافق به این نتیجه برسد که عضو دیگری از توافق به تعهدات‌اش ذیل برجام پایبند نیست، می‌تواند این موضوع در کمیسیون مشترک برجام مطرح کند. سپس اگر بعد از ۳۵ روز این موضوع در کمیسیون مشترک برجام حل نشد، مسئله به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. این شورا نیز یک ماه وقت دارد تا موضوع را حل و فصل کند. اما اگر شورا نتواند ظرف یک ماه این مسئله را حل کند، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به طور خودکار دوباره اعمال خواهند شد بدون اینکه کشورهای دیگر مثل چین و روسیه بتوانند جلوی اعمال تحریم‌ها را با وتو بگیرند.
آمریکا هنوز به طور رسمی اعلام نکرده که آیا از این سازوکار استفاده می‌کند یا نه. اما مقامات سابق دولت ترامپ و نیز کارشناسان اندیشکده‌ای نزدیک به وزارت خارجه آمریکا، راهکار دیگری را مطرح کرده اند که از کمیسیون مشترک نمی‌گذرد بلکه به قطعنامه ۲۲۳۱ که در تایید برجام صادر شد، استناد می‌کند.
اما این قطعنامه درباره بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل چه می‌گوید؟
در این قطعنامه دو پارگراف وجود دارد که سازوکار بازگشت تحریم‌ها را به طور مبهم توضیح داده است. بر اساس مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، اگر شورای امنیت شکایتی از یکی از طرف‌های برجام درباره «عدم اجرای چشمگیر» تعهدات برجامی طرف دیگری دریافت کند، باید ظرف ۳۰ روز درباره این شکایت تصمیم گیری کند، اگر هم تصمیمی نگیرد، بعد از انقضای این مهلت، تحریم‌ها بازخواهند گشت.
آمریکا با دور زدن کمیسیون مشترک، دنبال استفاده از این قطعنامه برای فعال سازی مکانیسم ماشه است. طرف‌های باقیمانده در برجام، می‌گویند آمریکا به دلیل خروج از برجام حق استفاده از این قطعنامه را ندارد. اما آمریکا ادعا می‌کند که از برجام خارج شده، ولی به عنوان عضوی از شورای امنیت که قطعنامه ۲۲۳۱ را صادر کرده می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند.
متن مبهم قطعنامه نیز به این ادعای آمریکا کمک کرده است. در قطعنامه عبارت «کشور مشارکت کننده در برجام» قید شده است که حق دارد از عدم پایبندی عضو دیگر برجام به شورای امنیت شکایت می‌کند. این عبارت مشخص نکرده که کشور مشارکت کننده به معنای عضو مستمر برجام است یا اینکه در شکل گیری برجام مشارکت کرده است.
با استناد به همین عبارت، ظاهرا آمریکا قصد دارد که در ابتدا یک شکایت نامه علیه ایران به شورای امنیت بدهد و فرآیند ۳۰ روزه را آغاز کند.
بعد از ثبت شکایت، کشورهای دیگر شورا ممکن است برای رد شکایت آمریکا طرحی ارائه دهند. اما این طرح می‌تواند اوج نبرد دیپلماتیک در شورای امنیت باشد. چرا که طبق قوانین سازمان ملل، دو طرح وجود دارد: یکی طرح آئین نامه‌ای و دیگری طرح اساسی.
دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا گفت: «ما از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌ها استفاده خواهیم کرد و وعده داده که شما هفته آینده آن را خواهید دید». به اعتقاد برخی از دیپلمات‌ها آمریکا برای اجرای «مکانیسم ماشه» جنگ سختی در پیش رو خواهد داشت. این سخنان ترامپ برای ایران چندان هم اهمیت ندارد چراکه ایران بارها اعلام کرده است که آمریکا به دلیل خروج از برجام امکان استفاده از مکانیسم ماشه را نخواهد داشت. در همین حال مهلت یک ماهه‌ای که توسط آمریکا برای بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران تعیین شده، در آستانه پایان است. این مهلت که با ارائه شکایتی از سوی آمریکا علیه ایران به شورای امنیت در تاریخ ۲۰ آگوست شروع شد، سه روز دیگر، یعنی در ۲۰ سپتامبر، به پایان می‌رسد. تمام اعضای برجام و نیز اکثر اعضای دائمی و غیردائمی شورای امنیت، به جز آمریکا و جمهوری دومینیکن، با شکایت آمریکا مخالفت کردند و آن را فاقد وجاهت قانونی دانستند. با این حال، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، آمریکا اعلام کرده است که فارغ از اینکه اعضای برجام و شورای امنیت چه اقدامی انجام دهند، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در بیستم سپتامبر علیه ایران مجددا برقرار خواهند شد. در آستانه پایان این مهلت، تحرکات دستگاه دیپلماسی آمریکا با هدف بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شدت بیشتری گرفته است. دیدار‌ها میان آمریکا و اروپا بیشتر شده و دو طرف در حال رایزنی درباره مکانیسم ماشه هستند.
ادعای بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران
کمتر از سه روز تا پایان مهلت تعیین شده توسط آمریکا برای بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران، تماس‌ها میان اروپا و آمریکا بیشتر شده و در مقابل، رایزنی‌ها میان ایران و اروپا دچار رکود شده است.
به گزارش فرارو، روز سه شنبه، پمپئو درباره مکانیسم ماشه یادداشتی در روزنامه فرانسوی فیگارو منتشر کرد و ضمن انتقاد از موضع اروپا درباره مکانیسم ماشه از کشورهای اروپایی خواست که تحریم‌های بین المللی علیه را اجرا کنند. یک روز بعد، پمپئو و مایک پنس، معاون رئیس جمهور آمریکا، با دومینیک راب، وزیر خارجه بریتانیا، دیدار و درباره ایران گفتگو کردند.
پمپئو در کنفرانس خبری مشترک با راب گفت: «ما هفته آینده برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به سازمان ملل برخواهیم گشت تا اطمینان حاصل کنیم که محدودیت‌های تسلیحاتی علیه ایران، دائمی می‌شوند. معتقدیم که این کار برای مردمان همه کشورها بهتر است.»
در این کنفرانس، راب بار دیگر تاکید کرد که بریتانیا و آمریکا درباره اینکه ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد، کاملا اشتراک نظر دارند. راب همچنین مدعی شد که کشورش موضع قبلی خود درباره مکانیسم ماشه را ادامه می‌دهد. اما فراتر از این مواضع تکراری، راب به صراحت خواستار تغییر یا گسترده کردن برجام شد و گفت: «ما همواره از تلاش‌های آمریکا برای گسترده‌تر کردن آن (برجام) استقبال کرده‌ایم. ما به هیچ وجه تصور نمی‌کنیم برجام بی‌نقص است.» وی افزود: «[برجام]باید گسترده‌تر شود و ما از لحاظ برنامه‌مان برای داشتن رویکردی گسترده‌تر و یک توافق جامع‌تر، درست در همان نقطه‌ای قرار داریم که آمریکا قرار گرفته است.»
اینکه اروپایی‌ها چگونه می‌خواهند برجام را گسترده‌تر کنند، هنوز معلوم نیست. اساسا در حال حاضر، بحث تغییر برجام مطرح نیست، بلکه مسئله نابود شدن این توافق از طریق بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در کانون بحث‌ها قرار دارد.
روز چهارشنبه به مناسب نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، تروئیکای اروپایی بیانیه‌ای درباره ایران و ضمن اظهار نگرانی شدید از برخی اقدامات هسته‌ای این کشور بار دیگر موضع خود درباره مکانیسم ماشه را تکرار کردند. در این بیانیه، به بیانیه بیستم آگوست وزرای خارجه تروئیکای اروپایی اشاره و تاکید شده که موضع این تروئیکا هنوز تغییری نکرده است. با این حال، به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها در حال زمینهسازی برای کمتر کردن تبعات فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی آمریکا هستند. آن‌ها در انتقاد از آمریکا به گفتن اینکه آمریکا عضو برجام نیست و نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند، بسنده می‌کنند، اما وقتی به ایران می‌رسند، مدام ابراز نگرانی می‌کنند و اقدامات ایران را به طور ریز مورد بررسی قرار می‌دهند و از آن می‌خواهند که این اقدامات را معکوس کند.
از مجموع مواضع اروپا اینگونه برمی‌آید که بعد از اعلام بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، آن‌ها به صدور یک بیانیه محکوم‌کننده اکتفا خواهند کرد و هیچ اقدامی برای جلوگیری از اجرای این تحریم‌ها انجام نخواهند داد. بلکه به عکس، ممکن است بعد از انتخابات آمریکا با صراحت بیشتری از لزوم گسترده کردن برجام یا جایگزین کردن آن با یک توافق جدید حمایت کنند. به هر حال، تا پایان مهلت آمریکا چند روز بیشتر باقی نمانده است. بنابر این باید منتظر ماند و دید که بعد از بیستم سپتامبر روند تحولات دیپلماتیک میان ایران و غرب چه سمت و سویی خواهد داشت.
مکانیسم ماشه چیست؟
طبق بندهای ۳۷.۳۶ برجام هر یک از طرفین توافق می‌توانند نسبت به ادعای خود به کمیسیون مشترک شکایت کنند؛ که این کمیسیون ظرف مدت ۱۵ روز برای حل‌وفصل موضوع مورد شکایت فرصت دارد. اگر کمیسیون مشترک نتوانست موضوع را حل کند به وزیران خارجه ارجاع داده می‌شود. وزیران نیز باید ظرف مدت ۱۵ روز موضوع مورد اختلاف را حل‌وفصل کنند. پس‌ازاین مدت کمیسیون ۵ روز فرصت دارد تا مساله را حل‌وفصل کند.
اگر پس از این فرآیند ۳۵ روزه موضوع حل و فصل نشد و طرف شاکی همچنان راضی نشد، می‌تواند موضوع را به‌عنوان تخطی از قوانین به شورای امنیت ارجاع دهد. شورای امنیت نیز باید ظرف مدت ۳۰ روز در مورد این موضوع رسیدگی و قطعنامه‌ای را صادر کند. در مورد تحریم‌های تسلیحاتی نیز باید چنین مراحلی طی شود. چنانچه این قطعنامه شامل مکانیسم ماشه شود، طرف شاکی می‌تواند قطعنامه را وتو کند (به‌جز آلمان که عضو دائم شورای امنیت نیست) و تحریم‌ها تمدید خواهند شد.
مکانیسم دوم ماشه نیز پیرامون دسترسی آژانس ظرف مدت ۲۴ روزبه سایت‌های مشکوک ایران است که طبق توافق نتیجه همکاری نکردن ایران، به کارافتادن یک مکانیسم حل اختلاف و بازگشت بالقوه تحریم‌های سازمان ملل خواهد بود. این دو شرط مطرح‌شده در برجام را «مکانیسم ماشه» یا بازگشت خود به خودی تحریم‌ها می‌گویند.
اگر آمریکا موفق شود مکانیسم ماشه را به اجرا درآورد چه اتفاقی رخ خواهد داد و اگر نتواند چه تبعاتی برای این کشور و همچنین مناسبات آمریکا با شورای امنیت و سازمان ملل خواهد داشت. برنامه ایران برای مقابله با آمریکا چه خواهد بود. آیا ایران می‌تواند پس از سال‌ها تحریم تسلیحاتی خود را بشکند و یا روزهای آینده چالش‌های جدیدی رخ خواهد داد. در ادامه به بررسی گزینه‌های آمریکا و پاسخ احتمالی ایران پرداخته ایم.
سناریو‌های عجیب درباره تحریم‌های تسلیحاتی
بر سر تمدید یا رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که طبق برجام باید در اواسط اکتبر آینده رفع شوند، نبرد دیپلماتیک شدیدی در جریان است که وزیر خارجه آمریکا آن را یک «آشفتگی» دانست. در بحبوحه این آشفتگی، سناریو‌های مختلفی درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی مطرح شده اند که بعضا عجیب هستند.
به نوشته فرارو، یک روز پس از نشست شورای امنیت سازمان ملل درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ که عمدتا با محوریت تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران بود، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که دولت دونالد ترامپ دنبال تمدید محدود این تحریم‌ها برای یک مدت کوتاه نیست. بلکه می‌خواهد آن را برای مدت طولانی تمدید کند.
پمپئو گفت: «هدف ما این نیست که تحریم‌های تسلیحاتی را برای یک دوره کوتاه دیگر تمدید کنیم. این همان شکلی است که ما را وارد این آشفتگی کرد. تحریم‌های تسلیحاتی زمانی باید رفع شوند که جمهوری اسلامی ایران به شکلی رفتار کند که با قابلیت نقل و انتقال سلاح در جهان و خرید آن سازگار باشد؛ یعنی به شکلی رفتار کند که با رفتار کشورهای عادی سازگار باشد.»
اظهارات پمپئو درباره مخالفت با تمدید محدود تحریم‌های تسلیحاتی ایران، ظاهرا در پاسخ به پیشنهاد اروپایی‌ها در این خصوص است. پیش تر، روزنامه وال ستریت ژورنا طی گزارشی اعلام کرده بود که کشورهای اروپایی دنبال مصالحه با واشنگتن در خصوص تحریم‌های تسلیحاتی هستند. مصالحه‌ای که در آن، تحریم‌های مزبور به طور محدود تمدید شوند.
بندبازی اروپا در برجام
اروپایی‌ها هنوز به طور رسمی این پیشنهاد را مطرح نکرده اند. اما چنین پیشنهادی با بیانیه‌ها و اظهارات اخیر آن‌ها پیرامون تحریم‌های تسلیحاتی ایران در تضاد نیست. سه کشور اروپایی عضو برجام – فرانسه، آلمان و بریتانیا - اخیرا در اقدامی کم سابقه، قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه کردند که با اکثریت آرا تصویب شد. بعد از این قطعنامه، وزرای خارجه این سه کشور با صدور بیانیه‌ای به طور تلویحی نسبت به رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران ابراز نگرانی کردند. در این بیانیه آمده است: «سه کشور اروپایی به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ که از طریق آن برجام در سال ۲۰۱۵ تایید شد، متعهد هستند. با این حال، معتقدیم که رفع برنامه‌ریزی‌شده تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل در اکتبر آینده که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ مقرر شده، برای ثبات و امنیت منطقه‌ای تبعات بزرگی خواهد داشت. ما یادآوری می‌کنیم که تحریم‌های اتحادیه اروپا بر صادرات سلاح‌های متعارف و فناوری موشکی، تا ۲۰۲۳ برقرار باقی خواهند ماند.»
این موضع در اظهارات نماینده بریتانیا در جلسه روز سه شنبه شورای امنیت درباره ایران نیز تکرار شد. جوناتان آلن، کاردار هئیت نمایندگی بریتاینا در سازمان ملل، بعد از اتهام زنی به ایران، به طور تلویحی از لزوم تمدید تحریم‌های تسلیحاتی حمایت کرد و گفت: «ما معتقدیم که رفع مقرر شده محدودیت‌های تسلیحاتی بر ایران در اکتبر، برای امنیت و ثبات منطقه تبعات بزرگی خواهد داشت.»
اما اروپایی‌ها هنوز راه حلی برای این نگرانی خود پیدا نکرده اند. پیشنهاد تمدید محدود تحریم‌های تسلیحاتی از سوی پمپئو رد شد. آن‌ها احتمالا در همین ماه ژوئیه سر یک دوراهی سختی قرار خواهند گرفت. کلی کرافت، نماینده آمریکا در سازمان ملل، گفته است که آمریکا اواسط ماه ژوئیه از شورای امنیت خواهد خواست که درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران رأی گیری کند و اگر این تلاش به جایی نرسد، آمریکا مایل است که تحریم‌های گسترده سازمان ملل علیه ایران را بازگرداند. کرافت همچنین، ابراز امیدواری کرده که اروپایی‌ها از اقدام آمریکا علیه ایران در شورای امنیت حمایت کنند.
سناریو‌های عجیب درباره تحریم‌های تسلیحاتی
"هر اقدامی، هر ابزاری"
اما حمایت از قطعنامه آمریکا، اروپایی‌ها را در موقعیت دشواری قرار خواهد داد. چون اگر آن‌ها به قطعنامه آمریکا در زمینه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران رأی مثبت دهند، عملا مفاد برجام را نقض خواهند کرد. افزون بر این، احتمال وتو شدن این قطعنامه از سوی روسیه یا چین زیاد است. منابع دیپلماتیک اروپایی در نیویورک به روزنامه الشرق الاوسط گفته اند که اروپا به آمریکا توصیه کرده که قطعنامه‌ای به شورای امنیت ارائه ندهد. چون به دو دلیل چنین قطعنامه‌ای تصویب نخواهد شد. اول اینکه حتی اگر کشوری وتو نکند، احتمال حمایت ۹ کشور در شورای امنیت از این قطعنامه کم است. ثانیا حتی اگر ۹ کشور از این قطعنامه حمایت کنند، امکان دارد که روسیه یا چین، آن را وتو کنند. به گفته این منابع، اما اگر آمریکا قطعنامه را ارائه کند، اروپایی‌ها علیه آن رأی نخواهند داد بلکه رأی ممتنع خواهند داد.
اما با وجود این پیچیدگی‌ها آمریکا همچنان اصرار می‌کند که به هر طریقی تحریم‌های تسلیحاتی باید تمدید شوند. پمپئو روز چهارشنبه گفته است: «ایالات متحده حق مسلمی دارد که حتی بدون موافقت هیچ کشور دیگری، تداوم این تحریم‌های تسلیحاتی [ایران]را تضمین کند.» کلی کرافت نیز با بیان اینکه آمریکا می‌خواهد به شورای امنیت فرصتی برای گفتگو درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی بدهد، گفت: «اما ما از هر اقدامی، هر ابزاری استفاده خواهیم کرد. اگر این امر به معنای [فعال سازی مکانیسم]ماشه باشد، دقیقا همین کار را انجام خواهیم داد. ما این [مکانیسم] را فعال خواهیم کرد.»
روزنامه الشرق الاوسط طی گزارشی از پاریس جزئیات یکی از سناریو‌های عجیب و غریب آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی ایران را منتشر کرد. این روزنامه با اشاره به پیچیدگی‌های پرونده تحریم‌های تسلیحاتی از یک طرح آخر آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین المللی از جمله تحریم‌های تسلیحاتی ایران خبر داد. بر اساس این طرح، که به گفته الشرق الاوسط در شورای امنیت مطرح شده، آمریکا قطعنامه‌ای به شورای امنیت ارائه می‌کند که خواستار احترام به موعد رفع تحریم تسلیحاتی در اکتبر آینده است. سپس آمریکا در اقدامی غافلگیرانه همین قطعنامه را وتو کند. این کار برای آمریکا مقدور است، چون آمریکا در شورای امنیت حق وتو دارد. به نوشته الشرق الاوسط، این اولین بار است که آمریکا چنین قطعنامه‌ای می‌دهد. این روزنامه با بیان اینکه هفته‌های آینده می‌تواند غافلگیری‌هایی داشته باشد، نوشت هفته‌های آینده شاهد نبرد‌های دیپلماتیک سختی در نیویورک خواهد بود.
روزنامه الشرق الاوسط همه جزئیات طرح جدید و البته عجیب و غریب آمریکا را منتشر نکرد. اما ظاهرا این طرح از نظر ترکیب‌بندی عبارت‌ها و سازوکار رأی گیری شبیه مکانیسم ماشه است. طبق مکانیسم ماشه، اگر اختلافات پیرامون اجرای برجام به شورای امنیت ارجاع شود، این شورا ۳۰ روز وقت دارد درباره یک قطعنامه تداوم رفع تحریم‌ها رأی گیری کند. این قطعنامه طوری طراحی شده که روسیه و چین نتوانند آن را وتو کنند. قطعنامه یادشده خواستار «ادامه رفع تحریم‌ها» می‌شود؛ و این یعنی تداوم رفع تحریم‌های ایران به عدم وتوی غربی‌ها نیاز دارد نه وتوی آن ها. به عبارت دیگر اگر یکی از کشورهای غربی این قطعنامه را وتو کند، تمام تحریم‌های سازمان ملل به طور خودکار علیه ایران مجددا اعمال خواهند شد.
آیا آمریکا با الهام از این سازوکار می‌خواهد تحریم‌های تسلیحاتی را تمدید کند؟ آمریکا به طور رسمی به این مسئله اشاره نکرده است، اما از آنجا که مقامات آمریکا مکررا اعلام می‌کنند آن‌ها به هر طریقی تحریم‌های تسلیحاتی را تمدید خواهند کرد، استفاده از سازوکاری شبیه به مکانیسم ماشه بعید نیست. آمریکا ممکن است با استناد به جایگاه خود در قطعنامه ۲۲۳۱، قطعنامه دیگری در زمینه لزوم احترام به رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران ارائه دهد و سپس قطعنامه خودش را وتو کند. ارائه چنین قطعنامه‌ای اختیار استفاده از وتو توسط روسیه و چین و حتی کشورهای اروپایی را سلب خواهد کرد. چون این طرف‌ها، نمی‌توانند قطعنامه‌ای که خواستار احترام به رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران است را وتو کنند. این کار به رابطه آن‌ها با ایران آسیب خواهد زد.
فردای فعال شدن "مکانیزم ماشه" چه اتفاقی روی خواهد داد؟
اروپایی‌ها بر این باور هستند که استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه میان اعضای شورای امنیت شکاف ایجاد خواهد کرد. چرا که با توجه به فرآیند پیچیده‌ای که آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین المللی علیه ایران طراحی کرده، ممکن است حق وتوی آمریکا زیر سوال برود. جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی آمریکا، نیز به این واقعیت اشاره کرده و گفته مکانیسم ماشه ارزش به خطر انداختن حق وتوی آمریکا را ندارد.
عاقبت فعال شدن دستاویز آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه چیست؟
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پشتیبان برجام است، گفت: آمریکا نیز بر اساس این قطعنامه مکانیزم ماشه را فعال کرده، به بیان دیگر بندهای ۱۱ تا ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ به فرآیند «Snapback» اختصاص دارد، این بند‌ها به آن اشاره دارد، زمانی که یکی از اعضای برجام احساس کرد که مفاد این توافقنامه از سوی طرف مقابل رعایت نمی‌شود، می‌تواند مکانیزم ماشه را فعال کند و اعضای دیگر ظرف ۳۰ روز فرصت دارند که به توافق دیگری دست یایند و با تصویب یک قطعنامه دیگر، قطعنامه ۲۲۳۱ را از درجه اعتبار ساقط کنند.
وی افزود: با توجه به اینکه شورای امنیت تنها نهادی در سازمان ملل شمرده می‌شود که مصوبات آن الزام آور است، برای همین منظور کشورهای عضو برجام در سال ۹۴ تصمیم گرفتند، با صدور یک قطعنامه در شورای امنیت، یک ضمانت اجرایی برای برجام تهیه کنند، این در حالیست که با توجه به گنجاندن مکانیزم ماشه در این قطعنامه، من همان زمان اعلام کردم این قطعنامه می‌تواند به پاشنه آشیل برجام تبدیل شود، چرا که با تغییر دولت در آمریکا، جمهوری خواهان از چنین مکانیزمی استفاده خواهد کند، که در نهایت نیز این شد و آمریکا از این امکان استفاده کرد.
فلاحت‌پیشه با تاکید بر اینکه در حال حاضر یک دعوای حقوقی بین آمریکا با اروپا، روسیه و چین بر سر فعال شدن مکانیزم ماشه به وجود آمده، اظهار داشت: در حال حاضر اعضای باقی مانده در برجام معتقدند که آمریکا به دلیل اینکه به طور رسمی از برجام خارج شده نمی‌تواند از مکانیزم ماشه استفاده کند، اما ادعای ترامپ و دولتش این است که آمریکا به عنوان یکی از تصویب کنندگان قطعنامه ۲۲۳۱ می‌تواند با توجه به بندهای ۱۱ تا ۱۳ از این حق استفاده کند، به نظر می‌رسد دعوای اصلی آمریکا بر سر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران و همچنین پذیرفتن رسمی حق غنی سازی اورانیوم است که می‌خواهد از طریق مکانیزم ماشه تمامی آن‌ها را از بین ببرد.
رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس با بیان اینکه ترامپ و پمپئو نیز به طور تلویحی از فعال کردن مکانیزم ماشه ابراز پشیمانی کرده اند، بیان‌داشت: آمریکایی‌ها بعد از این که مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت را مشاهده کردند، پی بردند که در به نتیجه رساندن پروژه خود شکست خورده اند، زیرا به نتیجه‌ای که می‌خواستند نرسیدند، در این رابطه تمام این اقدامات در راستا تقویت مواضع ترامپ برای انتخابات آبان ماه آمریکا است، تا دست او در برابر بایدن و دموکرات‌ها پر باشد، اما با توجه به وضعیتی که وجود دارد، در عمل چیزی نصیب آمریکایی‌ها نشد.
فعال شدن مکانیزم ماشه به جایی نخواهد رسید
وی اضافه کرد: بعد از سپری شدن یک ماه از فعال شدن مکانیزم ماشه به احتمال زیاد تحریم‌هایی سازمان ملل علیه کشورمان بر نخواهد گشت و در این باره آمریکا تنها می‌تواند تحریم‌های خود را شدت ببخشد، همچنین برخی از معافیت‌هایی که برای فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان در قالب برجام دیده شده، آمریکا آن‌ها را نیز تحریم خواهد کرد و سعی می‌کند، مانع از انجام شان شود و از سوی دیگر معافیت‌های تحریمی که آمریکا به برخی از کشورها به منظور تجارت به ایران داده بود، نیز آن‌ها لغو خواهد شد، تا نشان دهد که مکانیزم ماشه را اجرایی کرده است.
فلاحت‌پیشه با اشاره به اینکه اروپایی‌ها وارد بازی آمریکا نخواهند شد، ادامه داد: با توجه به اینکه آن‌ها در زمینه سیاسیت خارجی دید بلند مدتی دارند، وارد نقشه‌ای که ترامپ برای پیروزی خود در انتخابات کشیده نمی‌شود، ترامپ بعد از اینکه نتوانست ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، به سراغ تشدید تحریم‌ها و فعال کردن مکانیزم ماشه رفت، اما در عمل نتوانست اقدامی را انجام دهد، او قصد داشت با کارت ایران در زمینه سیاست خارجی وجهه و امتیاز کسب کند، اما الان تنها چیزی که در چنته دارد، افزایش تحریم‌ها است، که در عمل چیزی جدیدی نیست و او به واقع در این راستا شکست سختی را متحمل شده است.
این تحلیلگر مسائل بین الملل با تاکید بر اینکه انتخاب مجدد ترامپ نیز نمی‌تواند اتفاق خیلی حادی را رقم بزند، یادآور شد: با توجه به اینکه ترامپ هرکاری که از دست بر می‌آمده را طی این ۳.۵ گذشته در قبال ایران انجام داده که آخرین آن نیز همین مکانیزم ماشه بود، بنابراین اگر باز هم به ریاست جمهوری دست پیدا کند، نمی‌تواند اتقاق تازه‌ای را رقم بزند و فضا تغییر نخواهد کرد، در حال حاضر اروپا دست آمریکا را خوانده و فعلا وارد بازی آن‌ها نمی‌شود، بنابراین ما نیز باید هوشیار باشیم، تا وارد تله‌ای که ترامپ برای ما پهن کرده، نشویم، بر این اساس تنها از راه دیپلماسی است که می‌توان این مسئله را حل کرد و تلاش کشورهای اروپایی نیز در این راستا است که آمریکا را به برجام بازگردانند، حال باید دید در انتخابات آمریکا چه نتیجه‌ای رقمی خواهد خورد تا بر اساس آن بتوان تحلیل جامع تری در مورد آینده برجام ارائه داد.
مکانیسم ماشه چه تبعاتی برای آمریکا دارد؟
در پی شکست آمریکا در تصویب قطعنامه‌ای برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، کاخ سفید قصد دارد به زودی مکانیسم ماشه را با هدف بازگرداندن کل تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال کند. اما این کار، ممکن است نظم ساختار شورای امنیت و به تبع آن نظم بین المللی را به هم بریزد.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، بارها اعلام کرده که کشورش سازوکار موسوم به مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد. امری که اگر موفق شود، به معنای نابودی کامل برجام است.
ترامپ در باشگاه گلف خود در نیوجرسی گفت: «ما مکانیسم ماشه [اسنپ بک] را فعال خواهیم کرد. شما آن را خواهید دید.»
اما فعال سازی مکانیسم ماشه، یک روند بسیار پیچیده و پرچالشی است. کشورهای های ایران، روسیه، چین و اتحادیه اروپا می‌گویند که آمریکا به خاطر خروج از برجام، دیگر حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد.
اما آمریکا اصرار می‌کند که با وجود خروج از برجام هنوز اختیار قانونی برای استفاده از مکانیسم ماشه را دارد. روز یک شنبه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، عکس نوشته‌ای در توئیتر خود منتشر کرد که در آن آمده است: «اگر در هر زمانی، ایالات متحده معتقد شود که ایران در اجرای تعهداتش ناکام مانده، هیچ کشور دیگری نمی‌تواند توانایی مان برای بازگرداندن سریع آن تحریم‌های چندجانبه را زیرسوال ببرد.»
برای فهم اینکه آمریکا چگونه می‌خواهد مکانیسم ماشه را فعال کند. ابتدا باید دید که استدلال آن چیست و چه راه‌هایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد.
به طور کلی یک راه شناخته‌شده برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد که از کمیسیون مشترک برجام می‌گذرد. طبق مکانیسم حل اختلاف برجام، اگر عضوی از اعضای این توافق به این نتیجه برسد که عضو دیگری از توافق به تعهدات‌اش ذیل برجام پایبند نیست، می‌تواند این موضوع در کمیسیون مشترک برجام مطرح کند. سپس اگر بعد از ۳۵ روز این موضوع در کمیسیون مشترک برجام حل نشد، مسئله به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. این شورا نیز یک ماه وقت دارد تا موضوع را حل و فصل کند. اما اگر شورا نتواند ظرف یک ماه این مسئله را حل کند، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به طور خودکار دوباره اعمال خواهند شد بدون اینکه کشورهای دیگر مثل چین و روسیه بتوانند جلوی اعمال تحریم‌ها را با وتو بگیرند.
آمریکا هنوز به طور رسمی اعلام نکرده که آیا از این سازوکار استفاده می‌کند یا نه. اما مقامات سابق دولت ترامپ و نیز کارشناسان اندیشکده‌ای نزدیک به وزارت خارجه آمریکا، راهکار دیگری را مطرح کرده اند که از کمیسیون مشترک نمی‌گذرد بلکه به قطعنامه ۲۲۳۱ که در تایید برجام صادر شد، استناد می‌کند.
اما این قطعنامه درباره بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل چه می‌گوید؟
در این قطعنامه دو پارگراف وجود دارد که سازوکار بازگشت تحریم‌ها را به طور مبهم توضیح داده است. بر اساس مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، اگر شورای امنیت شکایتی از یکی از طرف‌های برجام درباره «عدم اجرای چشمگیر» تعهدات برجامی طرف دیگری دریافت کند، باید ظرف ۳۰ روز درباره این شکایت تصمیم گیری کند، اگر هم تصمیمی نگیرد، بعد از انقضای این مهلت، تحریم‌ها بازخواهند گشت.
آمریکا با دور زدن کمیسیون مشترک، دنبال استفاده از این قطعنامه برای فعال سازی مکانیسم ماشه است. طرف‌های باقیمانده در برجام، می‌گویند آمریکا به دلیل خروج از برجام حق استفاده از این قطعنامه را ندارد. اما آمریکا ادعا می‌کند که از برجام خارج شده، ولی به عنوان عضوی از شورای امنیت که قطعنامه ۲۲۳۱ را صادر کرده می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند.
متن مبهم قطعنامه نیز به این ادعای آمریکا کمک کرده است. در قطعنامه عبارت «کشور مشارکت کننده در برجام» قید شده است که حق دارد از عدم پایبندی عضو دیگر برجام به شورای امنیت شکایت می‌کند. این عبارت مشخص نکرده که کشور مشارکت کننده به معنای عضو مستمر برجام است یا اینکه در شکل گیری برجام مشارکت کرده است.
با استناد به همین عبارت، ظاهرا آمریکا قصد دارد که در ابتدا یک شکایت نامه علیه ایران به شورای امنیت بدهد و فرآیند ۳۰ روزه را آغاز کند.
بعد از ثبت شکایت، کشورهای دیگر شورا ممکن است برای رد شکایت آمریکا طرحی ارائه دهند. اما این طرح می‌تواند اوج نبرد دیپلماتیک در شورای امنیت باشد. چرا که طبق قوانین سازمان ملل، دو طرح وجود دارد: یکی طرح آئین نامه‌ای و دیگری طرح اساسی.
دوراهی روسیه، چین و اروپا
اگر روسیه و چین با استناد به اینکه طرح‌شان برای رد شکایت آمریکا، از نوع آیین نامه‌ای است، طرحی برای رد این شکایت ارائه کنند، آمریکا قادر نخواهد بود این طرح را وتو کند. در نتیجه، روسیه و چین ممکن است برای رد شکایت آمریکا، طرح شان را به رأی بگذارند و با جلب ۹ رأی موافق بتوانند بدون نگرانی از وتوی احتمالی آمریکا، شکایت آن را رد کنند.
اما مشکل اینجاست که آمریکا با هدف رد طرح روسیه و چین ادعا خواهد کرد که این طرح، اساسی است و بنابراین، قابلیت وتو شدن را دارد. در این جا اعضای دائمی شورای امنیت سر دو راهی قرار خواهند گرفت. اگر حق وتوی آمریکا را انکار کنند، سابقه خطرناکی درباره زیرسوال رفتن وتوی اعضای دائمی شورای امنیت ایجاد خواهد شد و این به نوعی نظم حاکم بر این شورا و به تبع آن جهان را متزلزل می‌کند.
اما اگر حق وتوی آمریکا را بپذیرند، آمریکا در نابود کردن برجام موفق خواهد شد.
در واقع، پنج عضو دائمی شورای امنیت سر دوراهی حفظ برجام یا حفظ نظم بین المللی قرار خواهند گرفت. پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا روسیه، چین و اروپا حاضر خواهند شد برجام را به بهای متزلزل شدن ساختار شورای امنیت به عنوان عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری درباره امنیت بین الملل، حفظ کنند؟
به هر حال، در خصوص شکایت آمریکا دو نتیجه قابل تصور است: اول اینکه روسیه و چین قاطعانه حق وتوی آمریکا را زیر سوال ببرند و طرح شان را آیین نامه‌ای بدانند. این سناریو به معنای شکست آمریکا و متزلزل شدن ساختار شورای امنیت است.
دوم اینکه، روسیه و چین و اروپایی‌ها بپذیرند که طرح رد شکایت آمریکا، اساسی است و بنابراین آمریکا حق وتوی آن را دارد. در این حالت، شورا باید درباره این شکایت تصمیم گیری کند که در همه حالت‌ها به مرگ برجام ختم خواهد شد. چرا که ظرف ۳۰ روز بعد از ثبت شکایت آمریکا، شورای امنیت باید بتواند قطعنامه‌ای در حمایت از «تداوم رفع تحریم های» سازمان ملل علیه ایران تصویب کند. تصویب چنین قطعنامه‌ای بسیار بعید است. چرا که آمریکا آن را وتو خواهد کرد. اما اگر شورای امنیت، هیچ قطعنامه‌ای تصویب نکند، باز هم بعد از انقضای مهلت ۳۰ روزه، تحریم‌ها به طور خودکار علیه ایران بازخواهند گشت.
البته این احتمال دارد که بعد از ثبت شکایت آمریکا، روسیه و چین تصمیم بگیرند که هیچ طرحی برای رد آن ارائه نکنند. در چنین حالتی، رئیس شورای امنیت باید ۱۰ روز بعد از ثبت شکایت، قطعنامه‌ای درباره آن ارائه کند که البته این قطعنامه توسط آمریکا وتو خواهد شد.
همچنین، برخی گزارش‌ها حاکی از این است آمریکا ممکن است خودش قطعنامه‌ای در حمایت از تداوم رفع تحریم‌های ایران ارائه دهد و قطعنامه خودش را وتو کند.
هنوز معلوم نیست که آمریکا چه اقدامی انجام دهد. سناریو‌های که در این گزارش مطرح شد، جنبه رسمی ندارد بلکه گمانه‌هایی است که در محافل غیررسمی آمریکایی و غیرآمریکایی مطرح شده اند. باید منتظر ماند و دید که آمریکا هفته آینده از چه طریقی برای فعال سازی مکانیسم ماشه استفاده خواهد کرد.
به هر حال، شورای امنیت در آستانه یک نبرد دیپلماتیک سرنوشت سازی قرار گرفته است که احتمالا پیامد‌های بلندمدتی برای نظم بین المللی خواهد داشت. در این میان، برجام نیز به پیچ خطرناکی رسیده است که اگر از این پیچ به سلامت عبور کند، احتمال احیای آن در آینده نه چندان دور وجود دارد. هر چند که این احتمال روز به روز کم رنگ‌تر می‌شود.
همه سناریوها درباره مکانیسم ماشه؛ فعال شدن مکانیسم ماشه چه تبعاتی برای اقتصاد ایران و سیاست آمریکا دارد؟
فعال‌سازی مکانیزم ماشه؛ احتمال تقابل نظامی با ایران چقدر جدی است؟
دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل در این باره به فرارو گفت: «به هیچ وجه در حال حاضر شرایط حمله به ایران برای آمریکا وجود ندارد. مخصوصا در آستانه انتخابات، ایالات متحده دست به این کار نمی‌زند.ممکن است در دوره بعد و در صورت پیروزی ترامپ، او خشونت بیشتری را علیه ایران اعمال کند، اما در شرایط فعلی تا بیستم ژانویه که رییس جمهور جدید به کاخ سفید می‌رود به هیچ وجه امکان درگیری وجود ندارد.»
بیگدلی، اما تهدید تازه علیه ایران را آمدن اسرائیل به خلیج فارس دانست و گفت: «پیشنهاد می‌کنم مقامات کشور به شدت مراقب شرایط کنونی باشند چرا که نظام بین المللی در حال پوست انداختن است، آمریکا ممکن است به خاطر حفظ موقعیت جهانی خود دست به اقدامات تازه‌ای بزنند. مخصوصا با ورود چین به غرب آسیا شرایط حساسیت بالایی پیدا کرده است. اسرائیل هم در حال تلاش برای ایجاد پایگاه در خلیج فارس است. پس مقامات کشورمان باید همه جوانب کار را در نظر بگیرند. با این حال حداقل تا ۵ پنج ماه آینده هیچ تهدید نظامی علیه ایران وجود ندارد.»
او با اشاره به انتخاب آبرامز به عنوان جانشین هوک گفت: «او از یهودی‌های تندرو است و می‌دانید که ایران در صدر دلواپسی‌های محافل یهودی ایالات متحده امریکاست. آن‌ها می‌خواهند جلوی ایران را بگیرند.»
اگر روسیه و چین با استناد به اینکه طرح‌شان برای رد شکایت آمریکا، از نوع آیین نامه‌ای است، طرحی برای رد این شکایت ارائه کنند، آمریکا قادر نخواهد بود این طرح را وتو کند. در نتیجه، روسیه و چین ممکن است برای رد شکایت آمریکا، طرح شان را به رأی بگذارند و با جلب ۹ رأی موافق بتوانند بدون نگرانی از وتوی احتمالی آمریکا، شکایت آن را رد کنند.
اما مشکل اینجاست که آمریکا با هدف رد طرح روسیه و چین ادعا خواهد کرد که این طرح، اساسی است و بنابراین، قابلیت وتو شدن را دارد. در این جا اعضای دائمی شورای امنیت سر دو راهی قرار خواهند گرفت. اگر حق وتوی آمریکا را انکار کنند، سابقه خطرناکی درباره زیرسوال رفتن وتوی اعضای دائمی شورای امنیت ایجاد خواهد شد و این به نوعی نظم حاکم بر این شورا و به تبع آن جهان را متزلزل می‌کند.
اما اگر حق وتوی آمریکا را بپذیرند، آمریکا در نابود کردن برجام موفق خواهد شد.
در واقع، پنج عضو دائمی شورای امنیت سر دوراهی حفظ برجام یا حفظ نظم بین المللی قرار خواهند گرفت. پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا روسیه، چین و اروپا حاضر خواهند شد برجام را به بهای متزلزل شدن ساختار شورای امنیت به عنوان عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری درباره امنیت بین الملل، حفظ کنند؟
به هر حال، در خصوص شکایت آمریکا دو نتیجه قابل تصور است: اول اینکه روسیه و چین قاطعانه حق وتوی آمریکا را زیر سوال ببرند و طرح شان را آیین نامه‌ای بدانند. این سناریو به معنای شکست آمریکا و متزلزل شدن ساختار شورای امنیت است.
دوم اینکه، روسیه و چین و اروپایی‌ها بپذیرند که طرح رد شکایت آمریکا، اساسی است و بنابراین آمریکا حق وتوی آن را دارد. در این حالت، شورا باید درباره این شکایت تصمیم گیری کند که در همه حالت‌ها به مرگ برجام ختم خواهد شد. چرا که ظرف ۳۰ روز بعد از ثبت شکایت آمریکا، شورای امنیت باید بتواند قطعنامه‌ای در حمایت از «تداوم رفع تحریم های» سازمان ملل علیه ایران تصویب کند. تصویب چنین قطعنامه‌ای بسیار بعید است. چرا که آمریکا آن را وتو خواهد کرد. اما اگر شورای امنیت، هیچ قطعنامه‌ای تصویب نکند، باز هم بعد از انقضای مهلت ۳۰ روزه، تحریم‌ها به طور خودکار علیه ایران بازخواهند گشت.
البته این احتمال دارد که بعد از ثبت شکایت آمریکا، روسیه و چین تصمیم بگیرند که هیچ طرحی برای رد آن ارائه نکنند. در چنین حالتی، رئیس شورای امنیت باید ۱۰ روز بعد از ثبت شکایت، قطعنامه‌ای درباره آن ارائه کند که البته این قطعنامه توسط آمریکا وتو خواهد شد.
همچنین، برخی گزارش‌ها حاکی از این است آمریکا ممکن است خودش قطعنامه‌ای در حمایت از تداوم رفع تحریم‌های ایران ارائه دهد و قطعنامه خودش را وتو کند.
هنوز معلوم نیست که آمریکا چه اقدامی انجام دهد. سناریو‌های که در این گزارش مطرح شد، جنبه رسمی ندارد بلکه گمانه‌هایی است که در محافل غیررسمی آمریکایی و غیرآمریکایی مطرح شده اند. باید منتظر ماند و دید که آمریکا هفته آینده از چه طریقی برای فعال سازی مکانیسم ماشه استفاده خواهد کرد.
به هر حال، شورای امنیت در آستانه یک نبرد دیپلماتیک سرنوشت سازی قرار گرفته است که احتمالا پیامد‌های بلندمدتی برای نظم بین المللی خواهد داشت. در این میان، برجام نیز به پیچ خطرناکی رسیده است که اگر از این پیچ به سلامت عبور کند، احتمال احیای آن در آینده نه چندان دور وجود دارد. هر چند که این احتمال روز به روز کم رنگ‌تر می‌شود.
همه سناریوها درباره مکانیسم ماشه؛ فعال شدن مکانیسم ماشه چه تبعاتی برای اقتصاد ایران و سیاست آمریکا دارد؟
فعال‌سازی مکانیزم ماشه؛ احتمال تقابل نظامی با ایران چقدر جدی است؟
دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل در این باره به فرارو گفت: «به هیچ وجه در حال حاضر شرایط حمله به ایران برای آمریکا وجود ندارد. مخصوصا در آستانه انتخابات، ایالات متحده دست به این کار نمی‌زند.ممکن است در دوره بعد و در صورت پیروزی ترامپ، او خشونت بیشتری را علیه ایران اعمال کند، اما در شرایط فعلی تا بیستم ژانویه که رییس جمهور جدید به کاخ سفید می‌رود به هیچ وجه امکان درگیری وجود ندارد.»
بیگدلی، اما تهدید تازه علیه ایران را آمدن اسرائیل به خلیج فارس دانست و گفت: «پیشنهاد می‌کنم مقامات کشور به شدت مراقب شرایط کنونی باشند چرا که نظام بین المللی در حال پوست انداختن است، آمریکا ممکن است به خاطر حفظ موقعیت جهانی خود دست به اقدامات تازه‌ای بزنند. مخصوصا با ورود چین به غرب آسیا شرایط حساسیت بالایی پیدا کرده است. اسرائیل هم در حال تلاش برای ایجاد پایگاه در خلیج فارس است. پس مقامات کشورمان باید همه جوانب کار را در نظر بگیرند. با این حال حداقل تا ۵ پنج ماه آینده هیچ تهدید نظامی علیه ایران وجود ندارد.»
او با اشاره به انتخاب آبرامز به عنوان جانشین هوک گفت: «او از یهودی‌های تندرو است و می‌دانید که ایران در صدر دلواپسی‌های محافل یهودی ایالات متحده امریکاست. آن‌ها می‌خواهند جلوی ایران را بگیرند.»
این کارشناس مسائل سیاست خارجی درباره احتمال استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه گفت: «سوال مهم این است که آیا از نظر حقوقی آمریکا می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند یا نه؟ با توجه به خروج آمریکا از برجام ظاهرا این حق را ندارد. اما آمریکا می‌گوید، چونکه از بنیانگذاران برجام است پس می‌تواند این مکانیسم را فعال کند. از طرف دیگر ممکن است آمریکا از قدرت‌های اروپایی بخواهد که مکانیسم ماشه را فعال نمایند در آن صورت نیازی به مخالفت روسیه و چین هم وجود ندارد و می‌تواند تحریم‌های اولیه را بر گرداند. البته این کار چالش‌های زیادی دارد و به راحتی صورت نخواهد گرفت.»
رد قطعنامه آمریکا در شورای امنیت؛ احتمال تقابل نظامی با ایران چقدر جدی است؟آبرامز جایگزین برایان هوک شده تا با جتناح تندرو پمپئو علیه ایران تقویت شود
محسن جلیلوند تحلیلگر مسائل بین الملل نیز در این باره به فرارو گفت: «احتمال جنگ را نزدیک نمی‌بینم. ۹۰ روز دیگر در آمریکا انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌شود، تصور نمی‌کنم حاکمیت آمریکا دست به ریسک بزند و وارد جنگ با ایران شود. اما یک نکته مهم در این بین وجود دارد و آن هم این است که آمریکایی‌ها معمولا رییس جمهور در حال جنگ را از کاخ سفید بیرون نمی‌کنند. احتمالا این موضوع در پس زمینه تیم ترامپ وجود دارد، با این وجود تقابل نظامی آمریکا با ایران را محتمل نمی‌دانم.»
او افزودی: «مگر اینکه اسرائیل به دلایلی وارد فاز نظامی با ایران شود که ایران را هم وادار به پاسخگویی کند، در این حالت ممکن است ایالات متحده هم تحرکاتی داشته باشد. البته این هم در شرایط کنونی بعید به نظر می‌رسد چرا که اسرائیل صلح را با کشورهای عربی همچون امارات و دیگران آغاز کرده است. در این شرایط بعید است اسرائیل دست به اقدام نظامی علیه ایران بزند.»
این تحلیلگر مسائل بین الملل البته معتقد است درگیر‌ها و تقابل‌های کوچک نظامی همیشه وجود داشته و ممکن است باز هم رخ دهد، اما تقابل شدید و گسترده نظامی با مدیریت دو طرف رخ نخواهد داد.
جلیلوند ادامه داد: «درعرصه بین الملل محاسبه نیست که موجب جنگ می‌شود بلکه سوء محاسبه است که باعث رخ دادن تقابل نظامی می‌گردد. آخرین نمونه آن هم افغانستان است که حالا آمریکا با طالبان وارد توافق صلح شده است.»
این کارشناس سیاست خارجی درباره اینکه چرا برایان هوک کنار گذاشته شده و آبرامز جایگزین او شده است، گفت: «تصور تیم ترامپ این بود که تحریم‌های حداکثری نتیجه خواهد داد، اما حالا که نتیجه مطلوب را به دست نیاورده، می‌خواهد کاسه و کوزه این عدم شکست را سر یک نفر بشکند که آن فرد هم فعلا برایان هوک است.»
جلیلوند درباره جانشین برایان هوک یعنی آبرامز گفت: «این دیپلمات از دوستان نزدیک پال وولفوویتز و نئوکان‌های آمریکا است، البته فعلا او به عنوان سرپرست منصوب شده است، برایان هوک یک برنامه‌ریز بود، خیلی اجرایی نبود، اما آبرامز نیروی اجرایی است. هوک یک هماهنگ کننده بود، اما آبرامز یک چهره عملیاتی است، در ماجرای ایران کنترا هم نقش داشت، اما با تبرئه جرج بوش پدر دوباره به دستگاه دیپلماسی آمریکا بازگشت. کلا احتمالا سیاست‌های آمریکا علیه ایران سخت گیرانه‌تر خواهد شد.»
این کارشناس مسائل بین الملل درباره احتمال حرکت آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه گفت: «ماشه در برجام یک بحث سیاسی دارد و یک بحث حقوقی. از نظر حقوقی آمریکا حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد چرا که آمریکا از برجام خارج شده است، اما این کشور به برجام استناد نمی‌کند به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت استناد می‌کند تا با استفاده از آن، بار حقوقی به درخواستش دهد؛ که آن هم جای بحث دارد.»
جلیلوند افزود: «فرآیند ماشه بسیار طولانی است. ابتدا باید سه داور انتخاب شود، پس از آن چند هفته بحث صورت گیرد و نهایتا در پایان به شورای امنیت می‌رود، آنجا باید شورای امنیت باید ادامه معافیت‌های تحریمی ایران را به رای بگذارد. آنجا آمریکا می‌تواند دخالت کند و قطعنامه شورای امنیت را وتو کند. اگر آن را وتو کند تمام تحریم‌های سازمان ملل در قالب برجام دوباره بر می‌گردد. البته تاکید می‌کنم که این فرآیند بسیار طولانی است. امید آمریکا، اما به همان پایان ماجراست که بتواند قطعنامه شورای امنیت را وتو کند.»
گزینه بعدی ترامپ بعد از مکانیسم ماشه چیست؟
«سبحان محمدی» تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به اقدامات آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و برگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران گفت: ترامپ بخاطر ضعف در مدیریت کرونا و بحث‌های نژادپرستی در جایگاهی متزلزل قرار گرفته است. بنابراین به دنبال برگ برنده در سیاست خارجی است تا بتواند در انتخابات آبان‌ماه پیروز میدان باشد.
به گزارش ایرنا؛ دولت آمریکا در ادامه اقدام غیرقانونی خود در خروج از برجام و تلاش برای تضعیف این توافق بین‌المللی، درصدد است تا از مکانیسم حل اختلاف در برجام استفاده کرده و تحریم‌های بین‌المللی را علیه جمهوری اسلامی ایران دوباره اعمال کند. در واقع آمریکا تلاش می‌کند رابطه نظام بین‌الملل با ایران را به قبل از برجام برگردانده و همه قطعنامه‌ها و تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای به قبل از مذاکرات منتج به برجام برگشته و فعال شود.
این اقدام آمریکا در حالی انجام می‌شود که اردیبهشت سال ۹۷ ترامپ در اقدامی مغایر با حقوق بین‌الملل و تعهدات این کشور در برجام، از آن خارج شد و دیگری عضوی از این توافق به حساب نمی‌آید تا بتواند از سازوکارهای تعبیه شده در آن برای پیشبرد اهداف خود استفاده کند. همین منطق هم باعث شد طرف‌های حاضر در برجام از جمله چین و روسیه و حتی اروپا هم با اقدامات آمریکا مخصوصا در استفاده از مکانیسم ماشه مخالفت کنند. این مخالفت‌ها باعث شد آمریکا با وجود همه تلاش‌هایی که انجام داد نتواند از شورای امنیت علیه ایران قطعنامه بگیرد.
بعد از این ناکامی، آمریکا به دنبال استفاده از مکانیسم ماشه است؛ مکانیسمی که مرتبط با نقض برجام از سوی طرف‌های دخیل در آن است. با توجه به خروج آمریکا از برجام، این کشور با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام ذیل آن تعریف شده اقدامات خود را به پیش می‌برد. هر چند تحلیل‌گران و متخصصان حقوق بین‌الملل معتقدند که آمریکا اجازه و توان چنین کاری را ندارد.
برای بررسی رویکرد آمریکا در تضعیف برجام و تلاش برای استفاده از مکانیسم ماشه برای برگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران با «سبحان محمدی» کارشناس روابط بین‌الملل گفتگو کرده‌ایم.
آمریکا امکان استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد
محمدی در پاسخ به این پرسش که چرا ترامپ به دنبال استفاده از مکانیسم ماشه و اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است گفت: جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات مرتبط با پرونده هسته‌ای بر اساس حسن نیت و با توجه به قوانین بین‌المللی و با رویکرد همکاری با طرف‌های دیگر رفتار کرد و نتیجه نهایی سندی شد که ما امروز آن را به عنوان برجام می شناسیم. با وجود سابقه سیاه دولت آمریکا در اذهان عمومی ملت ایران این امیدواری وجود داشت که دولت آمریکا به تعهدات خود در برجام پایبند باشد.اما متاسفانه با حضور ترامپ در کاخ سفید رویکردهای مغایر با حقوق بین‌الملل از سوی این کشور در پیش گرفته شد. در واقع ترامپ نشان داد هشدارهای رهبر انقلاب بی مورد نبوده است.
وی ادامه داد: بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام که امروز به عنوان مکانیسم ماشه در رسانه‌ها مطرح است نشان از عدم تعهدپذیری دولت آمریکا دارد چرا که آمریکایی‌ها در حین مذاکرات هم بحث برگشت پذیری تحریم‌ها را اصل قرار داده و تلاش کردند بسترهای برای این امر تعبیه کنند. در شرایط فعلی بعد از بحث کرونا و ناکارآمدی دولت ترامپ در مدیریت این بیماری و همچنین بحث‌ها و اعتراضات نژادپرستی، ترامپ جایگاه متزلزلی در سیاست داخلی آمریکا پیدا کرده است. بنابراین احساس می‌کند یکی از مهمترین برگ‌های برنده‌ای که می‌تواند به دست بیاورد در سیاست خارجی و در پرونده ایران است.
محمدی با بیان اینکه ترامپ با همین تحلیل به سراغ تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رفته است، افزود: آمریکا از نگاه حقوقی و طرف‌های حاضر در برجام عضو این سند نیست. البته خود این مسئله را قبول ندارد. و معتقد است با توجه به قطعنامه ۲۲۳۱ از ذی‌نفعان این سند است. بندهای ۱۱و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ مورد استناد دولت آمریکا است و می‌تواند چالش‌هایی برای کشورمان ایجاد کند. اما با همه این نکات بعید است آمریکا بتواند از مکانیسم ماشه با توجه به مخالفت دیگر کشورها استفاده کند و به احتمال زیاد آمریکا به سراغ تحریم‌های ثانویه می‌رود. تفاوتی که این نوع تحریم‌ها با تحریم‌های اولیه دارند در این نکته است که تحریم‌های اولیه تنها در رابطه ایران و آمریکا اثرگذار است اما تحریم‌های ثانویه هر کشوری که با ایران در ارتباط و همکاری باشد را دربرمی‌گیرد.
گزینه‌های تهران برای مقابله با مکانیسم ماشه
این کارشناس روابط بین‌المل در پاسخ به این سوال که گزینه‌های تهران برای مقابله با اقدامات آمریکا در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه چیست، هم گفت: بدون تردید همانطور که مسئولان جمهوری اسلامی ایران هم اعلام کردند تهران واکنش درخور و مناسب را نشان خواهد داد.
با خروج آمریکا از برجام و بعد از یک سال صبر که نشان از حسن نیت جمهوری اسلامی داشت ایران گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای خود را برداشت اما در حال حاضر به بحث‌های نظارتی برجام پایبند است. اما اگر مکانیسم ماشه با هر ترتیبی فعال شود قطعا ایران گزینه‌های جدی‌تری را مورد بررسی قرار خواهد داد و ممکن است در همکاری‌های خود با برخی نهادهای بین‌المللی هم تجدید نظر انجام دهد. کاهش سطح نظارت‌ها هم از جمله گزینه‌های ایران است.
از سوی دیگر در بلندمدت مطابق با سند ایران ۱۴۰۴ کشورمان باید به سطح بازدارندگی منطقه‌ای دست پیدا کند و با توجه به زیرساخت‌های داخلی و تقویت اقتصاد خود مانع از این شود که کشورهایی با تحریم ایران تلاش کنند موضوعات و خواسته‌های خود را به ایران تحمیل کنند.
حال باید ببینیم در روزهای آتی چه پیش خواهد آمد و آیا آمریکا با شکست اخیر خود، طبق گفته ترامپ می‌تواند مکانیسم ماشه را اعمال کند؛ و یا دوباره با شکستی سخت‌تر و وقیحانه‌تر مواجه خواهد شد. در روزهای آینده باید منتظر باشیم که ببینیم دست‌وپا زدن آمریکا برای تمدید این تحریم‌ها به کجا خواهد رسید؛ و آیا بالاخره بعد از ۱۳ سال تحریم تسلیحاتی علیه ایران برداشته خواهد شد یا خیر؟
خبرهای مرتبط
نظر شما