صحبت از تغییر ساختار سیاسی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری برای چیست؟
پس از دو سال وقفه دوباره با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری بحث تغییر نظام از ریاستی به پارلمانی و احیای نهاد نخست وزیری در رسانه‌ها و محافل سیاسی مطرح می‌شود. روز گذشته عباس عبدی فعال سیاسی اصلاح طلب انتخابات سال آینده را "غیر راهگشا" دانست و گفت که بهتر است نخست وزیری احیا شود.
صدای ایران- با وجود اینکه حالا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دوباره بحث تغییر ساختار سیاسی مطرح شده است و فعالان سیاسی درباره آن سخن می‌گویند اماعزم جدی برای ایجاد چنین تغییری در حاکمیت دیده نمی‌شود. از طرف دیگر اصولگرایان نیز حالا خیلی به مشتاق به این کار نیستند چرا که با بحرانی شدن وضعیت جناح اصلاح‌طلب حالا امید بسیار زیادی برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دارند.
به نوشته فرارو، پس از روی کارآمدن مجلس اصولگرای یازدهم زمزمه‌هایی مبنی بر بررسی تغییر نظام سیاسی ریاستی به پارلمانی در این مجلس به گوش می‌رسد. هر چند این موضوع تاکنون به طور رسمی از سوی مجلس مطرح نشده، اما گفته می‌شود برخی از نمایندگان به دنبال تحقق این ایده هستند.
نظام ریاستی شیوه‌ای از حکومت است که در آن اداره کشور به عهده رئیس جمهوری است و قوه مجریه از قوه مقننه تفکیک شده است.
حکومت ایران پیش از انقلاب مشروطه "سلطنت مطلقه" بود. انقلاب مشروطه، تأسیس مجلس و برقراری قانون اساسی، آن را به "سلطنت مشروطه" تبدیل کرد. پس از انقلاب اسلامی، شیوه حکومت در ایران تغییر کرد و ابتدا نوعی نظام "پارلمانی" برقرار شد که در آن سمت "رئیس جمهوری" وجود داشت، اما دولت را "نخست وزیر" با تصویب مجلس تشکیل می‌داد و اداره می‌کرد. پس از بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۸، نظام حکومتی ایران به نوعی نظام ریاستی تبدیل شد.
بحث و بررسی بر سر نظام پارلمانی یا ریاستی از ابتدای انقلاب در جریان بوده است. بررسی این موضوع در سال‌های گذشته گاه مسکوت مانده و گاه به چالش روز تبدیل شده است. در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد بار‌ها در‌این‌باره صحبت به میان آمد و شکایت‌های او در مورد اختیارات و مسئولیت‌های رئیس‌جمهور باعث شد سخنانی جسته و گریخته در این حوزه مطرح شود.
رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۰ و پس از بالا گرفتن اختلافات میان رییس وقت قوه مجریه با قوای مقننه و قضائیه طی سفر به استان کرمانشاه و در دیدار با دانشگاهیان اظهار کردند: "در شرایط فعلی نظام سیاسی کشور، ریاستی است و رئیس جمهوری با انتخاب مستقیم مردم برگزیده می‌شود. اما اگر روزی در آینده احتمالا دور احساس شود که نظام پارلمانی برای انتخاب مسئولان قوه مجریه بهتر است، هیچ اشکالی در تغییر ساز و کار فعلی وجود ندارد."
همان زمان علی لاریجانی رییس وقت مجلس هم در این باره اظهار نظر کرد و گفت: "رئیس جمهور می‌تواند از درون پارلمان انتخاب شود، یعنی با واسطه از طریق نخبگان منتخب مردم انتخاب شود."
در سال ۹۰ شایعه شد که تیم تخصصی از حقوقدانان در حال کار بر روی بازنگری در قانون اساسی هستند، موضوعی که تکذیب شد و پس از مدتی نیز کلا مسکوت ماند.
اما سه سال پیش این موضوع به صورت جدی‌تری مطرح شد. پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ و بالاگرفتن اختلافات سیاسی در کشور برخی نمایندگان مجلس این موضوع را به صورت جدی مطرح کردند، حتی گروهی از نمایندگان مجلس دهم قصد داشتند در نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب تقاضای تغییر شیوه حکومتی را مطرح کنند.
این نمایندگان به اشاره رهبر انقلاب در سال ۹۰ درباره تغییر نظام از ریاستی به پارلمانی استناد می‌کردند. در آن مقطع جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس دهم گفت: "اگر سیستم نخست وزیری و پارلمانی احیاء شود به نفع کشور است که لازمه آن تغییر قانون اساسی است. " او افزود "ایده مقام معظم رهبری برای ایجاد نظام پارلمانی کاملا کارشناسی شده است."
سرانجام پس از گذشت ۲ هفته از طرح بحث ارسال نامه نمایندگان به مقام معظم رهبری برای بازنگری در قانون اساسی، خبرهای تازه‌ای منتشر شد مبنی بر اینکه که بازنگری در قانون اساسی شاید در وقتی دیگر انجام شود. بر این اساس موضوع تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی هم منتفی شد.
پس از آن ماجرا سال گذشته رهبر انقلاب در جریان یک سخنرانی در جنع دانشجویان تاکید کردند: «مشکلات نظام پارلمانی برای کشور بیش از مشکلات نظام ریاستی است.»
بیشتر بخوانید:
عباس عبدی: سمت رئیس‌جمهوری را حذف کنید
تبدیل نظام ریاستی به پارلمانی؛ مجلس به دنبال حذف ریاست‌جمهوری؟
شکاف سیاسی در کشور؛ طرح دوباره تغییر نظام حکومتی از ریاستی به پارلمانیعباس عبدی می گوید بهتری است نخست وزیری احیا شود
دودیدگاه متفاوت از جریان اصلاح‌طلب
طرح ایده تغییر نظام از ریاستی به پارلمانی از همان سال ۹۰ با مخالفت اصلاح طلبان همراه بود. اصلاح طلبان معتقدند این کار به "جمهوریت نظام" خدشه وارد می‌کند. آن‌ها به ویژه در سال ۹۶ انتقادات تندی از تلاش برخی نمایندگان در این راستا انجام دادند.
یکی از منتقدان جدی تغییر ساختار از ریاستی به پارلمانی عباس عبدی بود. او پیشتر معتقد بود که اگر نظام حزبی در کشور استقرار پیدا کند، طبیعتا او هم خواستار شکل گیری نظام پارلمانی است، اما اگر در این شرایط و بدون ایجاد زیر ساخت‌ها نسبت به تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی اقدامات لازم انجام شود، اولا مردم به آن رأی نخواهند داد، در ثانی به فرض هم اگر رأی بیاورد، یک فساد تمام عیار ایجاد خواهد کرد.
اما حالا با شکست تجربه حسن روحانی در عرصه ریاست جمهوری به نظر می‌رسد برخی اصلاح طلبان نیز درباره نتیجه بخش بودن سیستم کنونی دچار تردید جدی شده اند. عباس عبدی از این دسته است. او روز گذشته در یادداشتی با اشاره به وجود شکاف در حاکمیت نوشت: «اگر به جای انتخابات غیر راهگشای سال بعد، نهاد نخست‌وزیری را در قانون زنده کنند، خیلی بهتر است. حداقل رییس‌جمهور منتخب و دولت او ۴ یا ۸ سال روی دست ساختار نمی‌ماند. به نحوی که نه می‌توانند آن را قورت دهند و نه می‌توانند آن را بالا بیاورند. ولی نخست‌وزیری این مشکل را ندارد.»
به عقیده عبدی با تغییر ساختار " می‌توان هر ماه یا هر سال یک نخست‌وزیر جوان و زبده و انقلابی را امتحان کرد و پس از مدتی، یا تجربه کسب می‌کنند و پیچ و خم کار‌ها دست آنان می‌آید و مشکلات حل می‌شود. اگر هم نتوانستند مثل آب خوردن می‌توان او را تغییر داد و یک امید کاذب و سراب دیگر به روی مردم گشود. حداقل از حالا کمتر دچار مشکل خواهند شد."
تغییردیدگاه عباس عبدی ناشی از ناامیدی نسبت به تاثیرگذاری انتخابات در آینده است، ناامیدی که در میان بسیاری از اصلاح‌طلبان موج می‌زند.
اما صادق زیباکلام هم با وجود "ناامیدی" دیدگاه متفاوتی در این باره دارد او معتقد است که اصولگرایان همیشه به دنبال تغییر ساختار نظام از حالت ریاستی به پارلمانی بوده اند. به عقیده زیباکلام "با توجه به اینکه مجلس و قوه قضاییه در حال حاضر یکدست است، اصولگرایان به دنبال یکپارچه کردن کل قدرت هستند."
او با اشاره به شکست دولت روحانی، گفت: «هر چند که با توجه به اقدامات حسن روحانی در این سه سال اخیر مردم بسیار سرخورده شده‌اند و امیدی برای اصلاح امر ندارند و بر همین اساس نیز است که در انتخابات مجلس شرکت نکردند، اما انتخابات ریاست جمهوری تنها روزنه‌ای است که باقی مانده تا مردم بتوانند به طور مستقیم مشارکت سیاسی کنند.»
البته زیباکلام می‌گوید تغییر به سادگی نیست و «برای این کار باید بخشی از قانون اساسی تغییر کند که این مسئله نیاز به برگزاری رفراندوم دارد و بعد نیز باید مجلس اصول‌گرا نیز آن را تصویب کند، اما نکته مهم این است که مجموعه نظام باید به این تصمیم برسد که بخواهد نظام ریاستی را به پارلمانی تغییر دهد، اما شرایط هموار نیست و نیاز به تصمیم‌گیری در سطح کلان است تا این تغییر جنبه عملی به خود بگیرد.»
با وجود اینکه حالا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دوباره بحث تغییر ساختار سیاسی مطرح شده است و فعالان سیاسی درباره آن سخن می‌گویند اما عزم جدی برای ایجاد چنین تغییری در حاکمیت دیده نمی‌شود. از طرف دیگر اصولگرایان نیز حالا خیلی مشتاق به این کار نیستند چرا که با بحرانی شدن وضعیت جناح اصلاح‌طلب حالا امید بسیار زیادی برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دارند. به این ترتیب به نظر می‌رسد بحث تغییر نظام ریاست به پارلمانی همچنان منتفی باشد، با این حال کل پرونده هنوز باز است و این تغییر شاید وقتی دیگر رخ دهد.
به نوشته فرارو، پس از روی کارآمدن مجلس اصولگرای یازدهم زمزمه‌هایی مبنی بر بررسی تغییر نظام سیاسی ریاستی به پارلمانی در این مجلس به گوش می‌رسد. هر چند این موضوع تاکنون به طور رسمی از سوی مجلس مطرح نشده، اما گفته می‌شود برخی از نمایندگان به دنبال تحقق این ایده هستند.
نظام ریاستی شیوه‌ای از حکومت است که در آن اداره کشور به عهده رئیس جمهوری است و قوه مجریه از قوه مقننه تفکیک شده است.
حکومت ایران پیش از انقلاب مشروطه "سلطنت مطلقه" بود. انقلاب مشروطه، تأسیس مجلس و برقراری قانون اساسی، آن را به "سلطنت مشروطه" تبدیل کرد. پس از انقلاب اسلامی، شیوه حکومت در ایران تغییر کرد و ابتدا نوعی نظام "پارلمانی" برقرار شد که در آن سمت "رئیس جمهوری" وجود داشت، اما دولت را "نخست وزیر" با تصویب مجلس تشکیل می‌داد و اداره می‌کرد. پس از بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۸، نظام حکومتی ایران به نوعی نظام ریاستی تبدیل شد.
بحث و بررسی بر سر نظام پارلمانی یا ریاستی از ابتدای انقلاب در جریان بوده است. بررسی این موضوع در سال‌های گذشته گاه مسکوت مانده و گاه به چالش روز تبدیل شده است. در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد بار‌ها در‌این‌باره صحبت به میان آمد و شکایت‌های او در مورد اختیارات و مسئولیت‌های رئیس‌جمهور باعث شد سخنانی جسته و گریخته در این حوزه مطرح شود.
رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۰ و پس از بالا گرفتن اختلافات میان رییس وقت قوه مجریه با قوای مقننه و قضائیه طی سفر به استان کرمانشاه و در دیدار با دانشگاهیان اظهار کردند: "در شرایط فعلی نظام سیاسی کشور، ریاستی است و رئیس جمهوری با انتخاب مستقیم مردم برگزیده می‌شود. اما اگر روزی در آینده احتمالا دور احساس شود که نظام پارلمانی برای انتخاب مسئولان قوه مجریه بهتر است، هیچ اشکالی در تغییر ساز و کار فعلی وجود ندارد."
همان زمان علی لاریجانی رییس وقت مجلس هم در این باره اظهار نظر کرد و گفت: "رئیس جمهور می‌تواند از درون پارلمان انتخاب شود، یعنی با واسطه از طریق نخبگان منتخب مردم انتخاب شود."
در سال ۹۰ شایعه شد که تیم تخصصی از حقوقدانان در حال کار بر روی بازنگری در قانون اساسی هستند، موضوعی که تکذیب شد و پس از مدتی نیز کلا مسکوت ماند.
اما سه سال پیش این موضوع به صورت جدی‌تری مطرح شد. پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ و بالاگرفتن اختلافات سیاسی در کشور برخی نمایندگان مجلس این موضوع را به صورت جدی مطرح کردند، حتی گروهی از نمایندگان مجلس دهم قصد داشتند در نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب تقاضای تغییر شیوه حکومتی را مطرح کنند.
این نمایندگان به اشاره رهبر انقلاب در سال ۹۰ درباره تغییر نظام از ریاستی به پارلمانی استناد می‌کردند. در آن مقطع جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس دهم گفت: "اگر سیستم نخست وزیری و پارلمانی احیاء شود به نفع کشور است که لازمه آن تغییر قانون اساسی است. " او افزود "ایده مقام معظم رهبری برای ایجاد نظام پارلمانی کاملا کارشناسی شده است."
سرانجام پس از گذشت ۲ هفته از طرح بحث ارسال نامه نمایندگان به مقام معظم رهبری برای بازنگری در قانون اساسی، خبرهای تازه‌ای منتشر شد مبنی بر اینکه که بازنگری در قانون اساسی شاید در وقتی دیگر انجام شود. بر این اساس موضوع تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی هم منتفی شد.
پس از آن ماجرا سال گذشته رهبر انقلاب در جریان یک سخنرانی در جنع دانشجویان تاکید کردند: «مشکلات نظام پارلمانی برای کشور بیش از مشکلات نظام ریاستی است.»
بیشتر بخوانید:
عباس عبدی: سمت رئیس‌جمهوری را حذف کنید
تبدیل نظام ریاستی به پارلمانی؛ مجلس به دنبال حذف ریاست‌جمهوری؟
شکاف سیاسی در کشور؛ طرح دوباره تغییر نظام حکومتی از ریاستی به پارلمانیعباس عبدی می گوید بهتری است نخست وزیری احیا شود
دودیدگاه متفاوت از جریان اصلاح‌طلب
طرح ایده تغییر نظام از ریاستی به پارلمانی از همان سال ۹۰ با مخالفت اصلاح طلبان همراه بود. اصلاح طلبان معتقدند این کار به "جمهوریت نظام" خدشه وارد می‌کند. آن‌ها به ویژه در سال ۹۶ انتقادات تندی از تلاش برخی نمایندگان در این راستا انجام دادند.
یکی از منتقدان جدی تغییر ساختار از ریاستی به پارلمانی عباس عبدی بود. او پیشتر معتقد بود که اگر نظام حزبی در کشور استقرار پیدا کند، طبیعتا او هم خواستار شکل گیری نظام پارلمانی است، اما اگر در این شرایط و بدون ایجاد زیر ساخت‌ها نسبت به تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی اقدامات لازم انجام شود، اولا مردم به آن رأی نخواهند داد، در ثانی به فرض هم اگر رأی بیاورد، یک فساد تمام عیار ایجاد خواهد کرد.
اما حالا با شکست تجربه حسن روحانی در عرصه ریاست جمهوری به نظر می‌رسد برخی اصلاح طلبان نیز درباره نتیجه بخش بودن سیستم کنونی دچار تردید جدی شده اند. عباس عبدی از این دسته است. او روز گذشته در یادداشتی با اشاره به وجود شکاف در حاکمیت نوشت: «اگر به جای انتخابات غیر راهگشای سال بعد، نهاد نخست‌وزیری را در قانون زنده کنند، خیلی بهتر است. حداقل رییس‌جمهور منتخب و دولت او ۴ یا ۸ سال روی دست ساختار نمی‌ماند. به نحوی که نه می‌توانند آن را قورت دهند و نه می‌توانند آن را بالا بیاورند. ولی نخست‌وزیری این مشکل را ندارد.»
به عقیده عبدی با تغییر ساختار " می‌توان هر ماه یا هر سال یک نخست‌وزیر جوان و زبده و انقلابی را امتحان کرد و پس از مدتی، یا تجربه کسب می‌کنند و پیچ و خم کار‌ها دست آنان می‌آید و مشکلات حل می‌شود. اگر هم نتوانستند مثل آب خوردن می‌توان او را تغییر داد و یک امید کاذب و سراب دیگر به روی مردم گشود. حداقل از حالا کمتر دچار مشکل خواهند شد."
تغییردیدگاه عباس عبدی ناشی از ناامیدی نسبت به تاثیرگذاری انتخابات در آینده است، ناامیدی که در میان بسیاری از اصلاح‌طلبان موج می‌زند.
اما صادق زیباکلام هم با وجود "ناامیدی" دیدگاه متفاوتی در این باره دارد او معتقد است که اصولگرایان همیشه به دنبال تغییر ساختار نظام از حالت ریاستی به پارلمانی بوده اند. به عقیده زیباکلام "با توجه به اینکه مجلس و قوه قضاییه در حال حاضر یکدست است، اصولگرایان به دنبال یکپارچه کردن کل قدرت هستند."
او با اشاره به شکست دولت روحانی، گفت: «هر چند که با توجه به اقدامات حسن روحانی در این سه سال اخیر مردم بسیار سرخورده شده‌اند و امیدی برای اصلاح امر ندارند و بر همین اساس نیز است که در انتخابات مجلس شرکت نکردند، اما انتخابات ریاست جمهوری تنها روزنه‌ای است که باقی مانده تا مردم بتوانند به طور مستقیم مشارکت سیاسی کنند.»
البته زیباکلام می‌گوید تغییر به سادگی نیست و «برای این کار باید بخشی از قانون اساسی تغییر کند که این مسئله نیاز به برگزاری رفراندوم دارد و بعد نیز باید مجلس اصول‌گرا نیز آن را تصویب کند، اما نکته مهم این است که مجموعه نظام باید به این تصمیم برسد که بخواهد نظام ریاستی را به پارلمانی تغییر دهد، اما شرایط هموار نیست و نیاز به تصمیم‌گیری در سطح کلان است تا این تغییر جنبه عملی به خود بگیرد.»
با وجود اینکه حالا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دوباره بحث تغییر ساختار سیاسی مطرح شده است و فعالان سیاسی درباره آن سخن می‌گویند اما عزم جدی برای ایجاد چنین تغییری در حاکمیت دیده نمی‌شود. از طرف دیگر اصولگرایان نیز حالا خیلی مشتاق به این کار نیستند چرا که با بحرانی شدن وضعیت جناح اصلاح‌طلب حالا امید بسیار زیادی برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دارند. به این ترتیب به نظر می‌رسد بحث تغییر نظام ریاست به پارلمانی همچنان منتفی باشد، با این حال کل پرونده هنوز باز است و این تغییر شاید وقتی دیگر رخ دهد.
خبرهای مرتبط
نظر شما