عرضه اولیه سهام چیست؟

صدای ایران- یکی از مواردی که برای سرمایه گذاران بورس، مخصوصاً سرمایه گذاران تازه وارد بورس همیشه جذابیت دارد؛ عرضه اولیه سهام شرکت ها در بورس است. عرضه اولیه سهام شرکت ها در بورس به این دلیل که در بیشتر مواقع برای سرمایه گذاران سود آور است، همیشه طرفداران خاص خودش را دارد. به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا مقاله ای را در این رابطه در سایت خانه سرمایه قرار دهیم. هم چنین قصد داریم اطلاعاتی را درباره روش خرید بوک بیلدینگ که به تازگی در بورس ایران مورد استفاده قرار می گیرد، در اختیار شما قرار دهیم. پس اگر علاقه مند به آشنایی با مباحث عرضه اولیه سهام و آموزش بورس و هم چنین روش بوک بیلدینگ هستید، با ما همراه باشید.

این اصطلاح ترجمه شده عبارت (initial public offering (ipo می باشد. معنی این عبارت، عرضه عمومی اولیه می باشد، که در بورس اصطلاحا به آن عرضه اولیه گفته می شود. هنگامی که سهام شرکتی برای اولین بار در بورس عرضه می شود، به روز اول عرضه سهام اصطلاحا عرضه اولیه گفته می شود. در این هنگام درصد مشخصی از کل سهام شرکت برای نخستین بار از طریق بورس اوراق بهادار توسط سرمایه گذاران خریداری می شود. تجربه نشان داده که بیش از ۹۰% از عرضه اولیه هایی که در بورس انجام شده، سودآور بوده اند. به همین دلیل برای فعالین بازار همیشه جذابیت داشته است. عرضه اولیه یک شرکت در بورس به این معنی نیست که آن شرکت، شرکت تازه ایست. بلکه به این معنی است که به تازگی اجازه خرید و فروش سهام آن در بورس صادر شده است. خیلی از این شرکت ها ممکن است یک شرکت دولتی باشند که سالهای زیادی سابقه داشته اند. این نوع سهام شرایطش نسبت به خرید و فروش عادی سهام کمی متفاوت است. اما بعد از آن دیگر تفاوتی با بقیه سهام موجود در بورس ندارد. حال سوال اینجاست که وقتی سهام یک شرکت برای بار اول در بورس عرضه می شود ما چگونه می توانیم آن را بخریم؟ 

 

خرید عرضه اولیه سهام سازوکارها و روش های مختلفی دارد. اما ما در این مقاله فقط به روش هایی که در بورس تهران مورد استفاده قرار می گیرد اشاره می کنیم تا مبحث از حوصله خوانندگان خارج نشود. تا همین چند وقت پیش عرضه اولیه هایی که در بورس ما انجام می شد به روش حراج با اولویت زمان صورت می گرفت. بدین صورت که ابتدا سهم طی یک فرایندی که سرمایه گذاران حقیقی در آن دخالتی نداشتند، اصطلاحا کشف قیمت می شد. یعنی مشخص می شد که سرمایه گذاران می توانند آن سهم را برای بار اول به چه قیمتی خریداری کنند. سپس با توجه به تعداد سهام شرکت و تعداد سهامی که می خواست عرضه بشود، سهمیه هر فردی که می خواست عرضه اولیه بخرد مشخص می شد. در نهایت هم ساعت سفارش گذاری مشخص می شد. مثلا در نهایت بورس اعلام می کرد سرمایه گذاران برای شرکت a که قرار است در ساعت ۱۲:۳۰ دقیقه عرضه شود می توانند هرکدام ۱۰۰۰ سهم و در قیمت ۱۰۰ تومان سفارش بگذارند. پس در این روش قیمت خرید، ساعت خرید و حداکثر حجم خرید از قبل کاملا مشخص شده بود و در نهایت شما باید در ساعت مشخص شده سفارش خود را در سیستم ثبت می کردید. اگر هم تعداد سهم های تقاضا شده از تعداد سهم های عرضه شده بیشتر می شد، اولویت با افرادی بود که سفارش خود را زودتر ثبت کرده بودند. اما مدتی است که روش خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ تغییر پیدا کرده که در انتهای مقاله درباره آن صحبت خواهیم کرد.

 

 

یک باور قدیمی که در بین فعالان بازار وجود دارد این است که خرید عرضه اولیه سودآور است. تجربه نیز نشان داده است که تاکنون بیش از ۹۰% عرضه اولیه های بورس حداقل بین ۲۰-۳۰% سود را برای خریداران آن به ارمغان آورده اند. حتی در برخی موارد این سود به بیش از ۱۰۰% نیز رسیده است. این تجربیات و باور عمومی بازار دراین باره، باعث شده است که در هنگام عرضه اولیه های جدید یک جو روانی مثبت وجود داشته باشد که منجر به افزایش تقاضا برای سهم هایی که برای بار اول عرضه می شوند به وجود بیاید. این افزایش تقاضا در کنار محدودیت های خریدی که در زمان عرضه اولیه وجود دارد، باعث می شود که تقاضا برای سهم عرضه شده نسبت به تعداد سهامی که در بازار عرضه می شود، بیشتر باشد. در نتیجه شما اگر سهام ارائه شده در زمان عرضه اولیه شرکتی را خریداری کنید به دلیل مواردی که گفته شد، به احتمال زیاد چندروزی شاهد صف خرید در سهم خود هستید. البته همانطور که گفته شد این اتفاق در بیشتر مواقع رخ می دهد و همیشگی نیست. پس نمی توان از قبل به صراحت گفت که قیمت آن سهم حتما در روزهای آینده رشد می کند.

همانطور که گفته شد یکی از دلایل رشد قیمت سهم بعد از عرضه اولیه، محدودیت در تعداد سهام قابل خریداری توسط سرمایه گذاران و هم چنین محدودیت در تعداد سهام عرضه شده است. علاوه بر این، سهام شرکت ها معمولا در چنین مواقعی کمی ارزان تر از ارزش ذاتی که توسط تحلیل گران برآورد شده است، عرضه می شود تا برای سرمایه گذاران جذابیت داشته باشد. وقتی سهام شرکتی ارزان تر از ارزش واقعی خود به فروش برسد، طبیعتا تقاضا برای آن سهم نیز افزایش خواهد یافت. هرچه قیمت عرضه اولیه سهم نسبت به ارزش واقعی آن کمتر باشد، جذابیت آن برای سرمایه گذاران بیشتر خواهد بود. این جذابیت قیمتی در کنار عواملی که توضیح داده شد، باعث می شود تا قیمت سهام شرکت ها بعد از عرضه اولیه رشد کند. بعد از مدتی با افزایش قیمت سهم و هم چنین عرضه سهامداران عمده و سرمایه گذارانی که در ابتدا سهم را خریداری کرده اند و در سود هستند، به تدریج تقاضا برای سهم کاهش پیدا می کند. در این موقع اصطلاحا گفته می شود که سهم متعادل شده است. پس از متعادل شدن سهم، سرمایه گذاران به تدریج با آن سهم نیز مثل سایر سهم های بازار برخورد می کنند. از این به بعد رشد و افت قیمت سهم به عملکرد آن شرکت بستگی دارد. حتی اگر آن سهم زیاد و به شکل هیجانی رشد کرده باشد، احتمال دارد افت زیادی را نیز تجربه کند.

عرضه اولیه سهام ضمن حفظ منافع سرمایه‌گذاران موجب رونق بازار بورس و توسعه اقتصادی می‌شود و در واقع یک رابطه برد – برد را ایجاد می‌کند. با این وجود این مسئله بدین معنا نیست که سرمایه‌گذاران سهام تازه عرضه‌شده را به مدت نامعلوم در سبد سرمایه‌گذاری خود داشته باشند.از منظر تئوریک و بر اساس آنچه در دنیا رایج است قیمت فروش عرضه اولیه سهام را به گونه‌ای تعیین می‌کنند تا شرکت‌کنندگان در عرضه اولیه بتوانند از بازدهی ۱۰ تا ۲۰ درصدی بهره‌مند شوند. درباره اینکه چه زمانی بهترین نقطه برای فروش عرضه اولیه است وجود ندارد زیرا این موضوع به عوامل مختلفی مانند نیاز شما به نقدینگی حاصل از عرضه اولیه، خرید عرضه اولیه به صورت اعتباری از کارگزار و در نتیجه تسویه‌حساب با آن و … بستگی دارد.

 

سهامداران می‌توانند از فردای روز عرضه سهام خود را به فروش برسانند؛ اما برای دانستن بهترین زمان برای فروش سهم، می‌بایست برخی جوانب را موردبررسی قرار دهند.

 

ارزیابی وضعیت فعلی و آینده شرکت عرضه‌شده در بازار بورستوجه به میزان بزرگی و کوچکی شرکت عرضه‌شده در بازار بورسمطالعه تحلیل بنیادی سهام عرضه اولیه در سایت‌های تحلیلگری و کانال‌های خبری کارگزاری‌هابررسی رفتار سهامداران عمده در ایام معاملات سهم پس از عرضه اولیهبررسی روند فعلی بازار بورس که مانند هر فعالت اقتصادی دیگر دارای دوره‌های متفاوتی از رکود، رشد و رونق است.

 

بازار سهام مانند هر فعالیت اقتصادی دیگر دارای دوره‌های متفاوتی از رکود، رشد ، رونق و در نهایت نزول دارد و این سیکل طی زمان به صورت متوالی اتفاق می‌افتد. اگر شرکتی در زمان رکود و یا نزول بازار عرضه شود معمولاً به دلیل خروج سرمایه حجم تقاضا برای عرضه اولیه افت پیدا می‌کند و به همین دلیل چون جو عمومی بازار منفی هست تعداد روزهای مثبت در سهام عرضه اولیه پایین‌تر از دوران رونق خواهد بود. ولی در دوران رونق و صعود شدید بازار قضیه برعکس است. از آنجایی که حجم نقدینگی بزرگی در بازار در جریان است عموماً تقاضای سنگینی برای سهام ایجاد می‌شود که در نهایت می‌تواند برای مدت طولانی شاهد تشکیل صف‌های خرید سنگین در آن سهم باشیم.

یکی از مهمترین نشانه‌های خروج از سهم تازه‌وارد به بازار، برچیدن صف‌های خرید است. از آنجا که در روز نخست عرضه اولیه، تعداد بالایی از سهامداران برای خرید اقدام می‌کنند، تبعا تعداد کمی نصیب هر کد معاملاتی می‌شود. بنابراین سهامداران در روزهای آتی به خرید سهم اقدام کرده و در واقع صف خریدی را روزانه برای آن شاهد خواهیم بود. شاید در طول هر روز سهامدار عمده شرکت اقدام به عرضه سهم و کاستن از این صف خرید داشته باشد، ولی مجدد صف برای آن تشکیل می‌شود. هر زمان که دیگر صف خریدی برای سهم باقی نماند و به تعادل رسید، می‌توان نشانه‌ای از این امر برای فروش برداشت کرد

 

در صحبت های قبلی گفتیم که در بیشتر مواقع عرضه اولیه برای سرمایه گذاران سودآور است. اما مواردی هم وجود دارند که خرید آن حتی می تواند متجر به ضرر شما بشود. پس باید دقت داشته باشید که با این ذهنیت که این کار همیشه سودآور است، بدون بررسی خرید نکنید. موارد متعددی هم وجود داشته که سهم بعد از عرضه اولیه رشد زیادی نکرده. حتی در برخی مواقع شاهد افت قیمت سهم پس از عرضه اولیه نیز بوده ایم. این افت قیمت می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. مثلا اینکه قیمت سهم در هنگام عرضه اولیه تفاوت چندانی با ارزش واقعی آن سهم نداشته است، به عبارت دیگر آن سهم جذایبیتی برای خرید نداشته است. یا اینکه سهم در شرایطی عرضه شده است که شرایط کلی بازار مناسب نبوده است و شرایط بازار در آن زمان برای عرضه آن سهم مناسب نبوده است.

 

به تازگی در بورس تهران از روش جدیدی با نام بوک بیلدینگ رونمایی شده است. از این به بعد شما برای خرید عرضه اولیه باید به روش بوک بیلدینگ اقدام به خرید سهام بکنید. مهم ترین مزیت در روش عرضه اولیه سهام به روش بوک بیلدینگ، امکان ثبت سفارش به قیمت های متفاوت می باشد. در این روش هر سفارش با توجه به حداکثر حجم مشخص شده در قیمتی که خریدار تعیین می کند در سامانه معاملات ثبت خواهد شد و در تخصیص سهام بی عدالتی ایجاد نخواهد شد.

در روش بوک بیلدینگ هر خریدار با توجه به تحلیل و بررسی های خود، درخواست خرید سهام را در ساعتی مشخص که از قبل ناظر بازار اعلام می کند، در سیستم معاملاتی ثبت می کند. اما یکی از معایب این روش قیمت و محدودیت مثبت و منفی ۱۰ درصد می باشد. نهاد عرضه کننده یک قیمت را به عنوان کف قیمت سهم مشخص می کند. حال سرمایه گذاران می توانند سفارش خرید خود را در بازه ای بین این قیمت کف و ۱۰% بالاتر از این قیمت قرار دهند.

مشکل این روش این است که به احتمال زیاد در بیشتر مواقع این کار باعث می شود تا افراد در سقف قیمتی اقدام به ثبت سفارش و خرید سهام بکنند. این امر ممکن است موجب ایجاد صف خرید در عرضه اولیه شود. اما به صورت کلی شما در این روش راحت تر از روش حراج اقدام به خرید می کنید. هم چنین دیگر اولویت با سفارش زودتر نیست و شما نباید خیلی سریع سفارش خود را ثبت کنید. بلکه براساس تحلیل خود آن قیمتی را که در بازه مشخص شده است، انتخاب می کنید و در آن قیمت سفارش خود را ثبت می کنید.

✔ خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ

در روش بوک بیلدینگ در عرضه اولیه به این شیوه عمل می­گردد:

شرکتی که شرایط پذیرش در بازار بورس یا فرابورس را دارا می­باشد و به اصطلاح در بازار درج نماد شده است توسط یکی از شرکت­های مشاور­سرمایه گذاری یا تامین سرمایه ارزش­گذاری می­گردد. این تعیین ارزش پس از بررسی کامل بنیادی شرکت، تخمین سودآوری آتی، تخمین نرخ بازدهی مورد انتظار سرمایه­گذار و استفاده از روش­های ارزشگذاری همچون تنزیل جریانات نقدی انجام می­شود.

با توجه به ماهیت روش بوک بیلدینگ قیمتی به عنوان حداقل قیمت مورد تایید قرار می­گیرد و سقف قیمتی که معمولا ۱۰ درصد بیشتر از حداقل قیمت می باشد تعیین می­گردد تا تمامی سرمایه­گذاران علاقه­مند شرکت در عرضه اولیه متناسب با تحلیل خود درخواست قیمتی خود را ثبت نمایند. اما در ادامه آنچه را در عمل رخ می­دهد برای شما تبیین می­کنیم:

حداقل ۴۸ ساعت کاری قبل از انجام عرضه اولیه، اطلاعیه عرضه اولیه شرکت در سایت سازمان بورس یا فرابورس منتشر می­گردد (در ادامه یک نمونه از این اطلاعیه ارائه خواهد شد و جزئیات آن نیز معرفی خواهد شد.) در آن اطلاعیه حداکثر تعداد سهام قابل سفارش؛ تاریخ انجام عرضه اولیه، دامنه قیمت مجاز معین می­گردد. در روز عرضه اولیه در سایت سازمان بورس اطلاعیه شروع دوره معاملات عرضه اولیه توسط ناظر بازار اعلام می­گردد و شما به مدت ۲ ساعت فرصت دارید تا درخواست خود را ثبت نمایید. پس از پایان دوره سفارش سرمایه گذاران، سازمان بورس متناسب با تعداد متقاضیان و سقف تعداد سهام قابل عرضه شروع به تخصیص سهام به تمامی متقاضیان می­نماید.

فرض کنید کل تعداد سهام قابل عرضه ۵۰ میلیون سهم باشد و تعداد سرمایه­گذارانی که درخواست خود را ثبت کرده­اند ۵۰ هزار نفر باشد. از طرفی هر سرمایه­گذار تا سقف ۲۰۰۰ هزار سهم اجازه درخواست خرید را داشته است. علی رغم اینکه کل سرمایه گذاران فوق ۲۰۰۰ سهم را درخواست داده­اند اما به هر سرمایه­گذار هزار سهم تخصیص داده خواهد شد. از زمان آغاز عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ تا به الان اکثر عرضه های اولیه در سقف قیمتی انجام شده­اند. لذا به خریداران توصیه می­شود،درخواست خرید خود را نیز روی سقف قیمتی ثبت کنند تا سهام به آنها تخصیص داده شود.

برای خرید عرضه های اولیه توجه به اطلاعیه ناظر در روز عرضه بسیار مهم است. زیرا این اطلاعیه شامل موارد مهمی از جمله بازه قیمت سهمیه مجاز هر فرد و زمان مجاز ارسال سفارش می­باشد. معمولا به دلیل ترافیک بالای سایت کارگزاری­ها در روزهای عرضه اولیه سعی کنید از قبل نسبت به شارژ حساب کاربری خود نزد کارگزاری اقدام کنید تا در روز عرضه با مشکل مواجه نشوید سپس در زمان اعلام شده توسط ناظر بازار اقدام به ارسال سفارش بر طبق موارد ذکر شده در اطلاعیه کنید.

در روش بوک بیلدینگ هر کد بورسی (هر فرد) تنها از طریق یک کارگزاری و از طریق یک درخواست می‌تواند در عرضه اولیه شرکت کند. لازم به ذکر است که افراد در روش پیشین از طریق چندین کارگزاری سفارش خود را ثبت می‌کردند تا بالاخره یکی از کارگزاری‌ها سفارش آن‌ها را ثبت نماید ولی در روش بوک بیلدینگ با توجه به وجود زمان دو ساعته جهت ارسال سفارش این موضوع ملغی شده است. هم‌چنین سفارش خود را تنها از طریق یک سفارش باید انجام دهید. یعنی در مثال فوق نمی‌توانید در یک سفارش ۲۵۰ سهم زماهان و در سفارش دوم ۱۵۰ سهم را دستور دهید بلکه باید در یک سفارش ۴۰۰ سهم را سفارش بدهید.

نکته آخر آنکه افزایش قیمت از روز بعد از عرضه اولیه عموما به حمایت سهم از سوی سهامدار عمده و ضمنا وجود تقاضای مناسب از سوی سرمایه گذاران دارد که این موضوع جز در موارد معدودی انجام شده است و در نتیجه حداقل بازدهی ۱۵ درصدی را محقق کرده است.
خرید عرضه اولیه بدون نقدینگی

برخی از کارگزاری‌ها با هدف جذب مشتری بدون داشتن موجودی ریالی از سوی شما به نمایندگی از شما عرضه اولیه را خریداری می‌کنند و در واقع به شما اعتبار می‌دهند و معمولاً شما باید طی چند روز کاری بعد با این کارگزاری‌ها تسویه نمایید و در غیر این صورت کارگزاری عرضه اولیه را خواهد فروخت تا بدهی شما تسویه گردد.