اتمام بیماری مالاریا در ایران

رئیس اداره کنترل و مبارزه با مالاریا وزارت بهداشت با اشاره به حذف ملاریا در افق 1404، گفت: امروز در نتیجه تلاش‌های دهه‌های گذشته در بخش عمده‌ای از کشور، مالاریا از پنج میلیون بیمار سالیانه در شش دهه قبل به ۵۷ مورد بومی در سال ۱۳۹۶ رسید و خوشبختانه در سال ۹۷ و همچنین تا تیرماه امسال، هیچ مورد بومی از ابتلا به مالاریا وجود نداشتیم.

به گزارش صدای ایران از ایسنا، مالاریا یک بیماری حاد و مزمن است. علت بیماری، انگلی تک یاخته از جنس پلاسمودیوم است که باعث بیماری در انسان می‌شوند. به دنبال گزش پشه آنوفل ماده و انجام خونخواری از فرد بیمار، انگل مالاریا در بدن پشه تکثیر می‌شود و به دنبال گزش فرد سالم، تعدادی انگل مالاریا (اسپروزوایت) همراه با بزاق پشه وارد جریان خون می‌شود. پس از آنکه اسپروزوایت وارد بدن انسان شد و مرحله نسجی اولیه را در کبد گذراند، چرخه شیزوگونی خونی آغاز می‌شود و به حدی می‌رسد که لرز، تب و سایر نشانه‌های بالینی را ایجاد می‌کند.
اگرچه شایع‌ترین راه انتقال مالاریا گزش پشه آلوده است، اما در موارد نادر احتمال انتقال از راه دریافت خون‌آلوده، استفاده از سرنگ مشترک و انتقال از مادر به جنین وجود دارد.

دوره نهفتگی (فاصله بین گزش پشه تا شروع نشانه‌های بالینی) بطور متوسط حدود ۱۲ روز است و در موادر نادر تا سه ماه بعد از گزش، طول می‌کشد. دو نوع مالاریای ویواکس (با دوره نهفتگی کوتاه و بلند) وجود دارد. در مالاریای ویواکس با دوره نهفتگی کوتاه بطور متوسط ۱۵ روز و در مالاریای ویواکس با دوره نهفتگی بلند بطور متوسط ۹ ماه است.

مالاریای ویواکس و اوال می‌تواند عود داشته باشد. عود به معنی ظهور مجدد نشانه‌های بالینی و مشاهده انگل در خون بدون گزش مجدد است. در این حالت تعدادی از انگل‌ها (هیپنوزوایت) می‌توانند در کبد به شکل نهفته باقی مانده و مدت‌ها بعد از درمان، بیماری مجددا عود کند. عود در مالاریای ویواکس معمولا در ۳ تا ۶ ماه بعد از عفونت اولیه بروز می‌کند، اما ممکن است در سه سال بعد و به ندرت تا ۱۰ سال بعد، بارها اتفاق افتد.

نشانه‌های مالاریا
در آغاز بیماری مالاریا، نشانه‌های مقدماتی نظیر خستگی، احساس درد در عضلات، سردرد، تهوع و استفراغ، لرزهای خفیف و درد ناحیه کمر ممکن است وجود داشته باشد و دمای بدن به ۳۸ تا ۳۹درجه سانتی گراد برسد. نشانه‌های اولیه مالاریا غیر اختصاصی است و با بسیاری از بیماری‌های عفونی حاد و تب‌دار، اشتباه گرفته می‌شود و تشخیص آن مستلزم آن است که احتمال ابتلا به مالاریا را همواره در نظر داشته باشیم.

از ویژگی‌های مالاریا، حملات بیماری است که سه مرحله لرز، تب و تعریق دارد. در مجموع یک حمله مالاریا ۶ تا ۱۰ ساعت طول می‌کشد. باید توجه داشت که در اغلب بیماران، حملات کلاسیک مالاریا و چرخه‌های منظم تب و لرز به ویژه در روزهای ابتدایی مشاهده نمی‌شود و نباید تشخیص مالاریا رد شود. اگر بیمار در مراحل اولیه مراجعه کند و بیماری وی تشخیص داده و درمان شود، اغلب بهبود می‌یابد.
مالاریای شدید اغلب به شکل تغییر سطح هوشیاری یا کُما (مالاریای مغزی)، اسیدوز متابولیک، آنمی شدید، هیپوگلیسمی، نارسائی حاد کلیه و...ظاهر می‌شود. در این مرحله مرگ و میر حتی با درمان ۱۰ تا ۲۰ درصد خواهد بود.
در مناطق جنوب صحرا در آفریقا شکل بالینی بیماری و مرگ و میر ناشی از آن، عمدتا در کودکان رخ می‌دهد. نوجوانان و بالغان در این مناطق به دلیل ابتلای مکرر به مالاریا در دوران کودکی ایمنی نسبی دارند و با وجود پارازیتمی (انگل در خون) به ندرت دچار بیماری بالینی می‌شوند.

بیماری مالاریا قابل درمان است و در حال حاضر داروهای ضدمالاریا در مراکز بهداشتی – درمانی بشکل رایگان در اختیار بیماران قرار می‌گیرد. طی سال‌های اخیر موارد مقاوم به درمان در سوش فالسیپاروم انگل و در مناطق مختلف جهان بروز کرده است، ولی خوشبختانه تمامی بیماران کشف شده در کشور به داروهای موجود در کشور پاسخ مناسب را نشان می‌دهند.

آمار ابتلا به مالاریا در ایران
دکتر احمد رئیسی - رییس اداره کنترل و مبارزه با مالاریا وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه در حدود ۶۰ سال قبل مالاریا اولین علت مرگ و میر در کشور بوده و در اکثریت قریب به اتفاق مناطق کشور شیوع داشته، گفت: زمانی که کشور حدود ۱۵ میلیون جمعیت داشته، یک سوم آن یعنی ۵ میلیون نفر در سال مبتلا به مالاریا می‌شدند. البته امروز در نتیجه تلاش‌های دهه‌های گذشته در بخش عمده‌ای از کشور، دیگر نگرانی جدی برای این بیماری وجود ندارد. مالاریا از پنج میلیون بیمار سالیانه در شش دهه قبل به ۵۷ مورد بومی در سال ۱۳۹۶ رسید و خوشبختانه در سال ۹۷ نیز هیچ موردی از ابتلا به مالاریا وجود نداشته است. همچنین تا تیرماه سال جاری نیز گزارشی از مورد بومی مالاریا نداشته‌ایم.
وی افزود: تعداد مرگ ناشی از مالاریا در سال نیز در این دوره زمانی از 200 هزار مورد به یک تا دو مورد در برخی سال‌ها و یا عموما به صفر رسیده است. نجات جان این تعداد بیمار در سال به تنهایی کافی است تا ثابت کنیم راهی که رفته‌ایم و ‌آنچه بدست آورده‌ایم ارزش آن تلاش‌ها را داشته و اهمیت تلاش برای حذف مالاریا را یادآوری می‌کند.

وی با اشاره به اینکه بیماری مالاریا بیشتر اقشار محروم و مناطق کمتر توسعه یافته را هدف قرار می‌دهد، گفت: با در نظر گرفتن این موضوع ارزش دستاوردهایمان چند برابر می‌شود. بیراه نرفته‌ایم اگر بگوییم حذف مالاریا، جهاد در راه سلامت محرومان و اقشار آسیب پذیر جامعه است.

سیستان و بلوچستان در صدر لیست ابتلا به مالاریا
رئیس اداره مالاریا با اشاره به حذف مالاریا در تعدادی از کشورهای منطقه، تصریح کرد: اما در ایران به دلیل تنوع آب و هوایی، وسعت زیاد و برخی مشکلات فنی مبارزه با بیماری سخت‌تر می‌شود. همچنین به دلیل همسایگی با دو کشور افغانستان و پاکستان و تبادل جمعیتی با سایر کشورهای مالاریاخیز مانند هند، بنگلادش و برخی کشورهای آفریقایی، کنترل بیماری اندکی سخت‌تر از سایر نقاط جهان است.

وی با اشاره به حدود هزار کیلومتر مرز مشترک زمینی و دریایی با کشور پاکستان و همسایگی چهار استان از سوی شرق کشور با افغانستان، ادامه داد: سال گذشته به گزارش سازمان جهانی بهداشت حدود ۴۰۰ هزار بیمار مالاریایی در افغانستان گزارش شده و پاکستان با حدود دو میلیون بیمار در سال پس از سودان بیشترین موارد مالاریا در منطقه مدیترانه شرقی را به خود اختصاص می‌دهد. در نتیجه تردد سالیانه صدها هزار نفر از اتباع این کشورها به داخل کشور، 90 درصد موارد مالاریای کشور در حال حاضر وارده از کشورهای شرقی هستند و بیشترین موارد مالاریا نیز از استان‌های سیستان بلوچستان، هرمزگان و بخش جنوبی استان کرمان گزارش می‌شود.

اقدامات وزارت بهداشت برای حذف مالاریا
رئیسی افزود: از آنجایی که حذف مالاریا در افق ۱۴۰۴ از موفق‌ترین برنامه‌های وزارت بهداشت طی 10 سال اخیر است، در راستای نشان دادن موفقیت ارزشمند مزبور با مساعدت دفتر سازمان جهانی بهداشت و دفتر توسعه سازمان ملل در جمهوری اسلامی ایران به تهیه مستندی تحت عنوان سند موفقیت مبارزه با مالاریا در ایران مبادرت شده است. رونمایی از این سند مهم همزمان با برگزاری روز جهانی مالاریا در سال گذشته در روز سه شنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۷ مصادف با اول می ۲۰۱۸، با حضور مسئولین عالی رتبه کشوری و نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی از جمله آقای دکتر پدروآلنسو مدیر برنامه مبارزه با مالاریا در دفتر مرکزی سازمان جهانی بهداشت برگزار شده است.