مانور ظریف در نیویورک
رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، در سفر اخیرش به نیویورک، پیشنهاد جدیدی برای مذاکره با آمریکا ارائه کرد، اما این پیشنهاد ظاهرا مانند ایده تبادل زندانیان رد شد.
رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، در سفر اخیرش به نیویورک، پیشنهاد جدیدی برای مذاکره با آمریکا ارائه کرد، اما این پیشنهاد ظاهرا مانند ایده تبادل زندانیان رد شد.
به گزارش صدای ایران از فرارو، صبح شنبه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، نیویورک را به مقصد کاراکاس ترک کرد. سفر ظریف به نیویورک از همان آغاز با حاشیه‌هایی همراه شد. سفارت آمریکا در سوئیس، ویزای ظریف را تنها یک روز قبل از آغاز سفر صادر کرد. علاوه بر این، تحرکات ظریف در نیویورک به شدت محدود شد. به طوری که او فقط می‌توانست در محدوده سه مکان دیپلماتیک ایران در سازمان ملل تردد کند.
اما به رغم این محدودیت‌ها، ظریف تحرکات فشرده‌ای در نیویورک انجام داد. با رسانه‌های غربی در اماکن دیپلماتیک ایران گفتگو کرد، حداقل با یک سناتور نزدیک به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، دیدار داشت و نهایتا به طریقی که هنوز معلوم نیست، پیشنهاد مذاکرات جدیدی به دولت آمریکا داد.
رسانه‌های غربی ادعا کردند ظریف برای نخستین بار پیشنهاد جدیدی برای مذاکره با آمریکا مطرح کرده است. دیپلمات ارشد ایران در دیدار با ۱۵ خبرنگار خارجی در محل نمایندگی ایران در سازمان ملل، از پیشنهاد جدیدی برای گشودن باب گفتگو‌ها با آمریکا سخن گفت. پیشنهادی که برخی رسانه‌های غربی آن را «قابل توجه» و برخی دیگر، «ناچیز» خواندند.
بنا به ادعای روزنامه نیویورک‌تایمز، پیشنهاد ظریف شامل ارتقای بازرسی‌های هسته‌ای می‌شود. طبق این پیشنهاد، ایران، آنچه در توافق هسته‌ای «روز انتقال» نامیده می‌شود را تسریع می‌کند. این روز، زمانی است که ایران پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی را امضا می‌کند. توافقی که به موجب آن، آژانس می‌تواند بازرسی‌های بسیار بیشتری از سایت‌های ایران به عمل آورد. از جمله سایت‌هایی که هرگز به عنوان هسته‌ای معرفی نشده بودند.
در حال حاضر، ایران پروتکل الحاقی را به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، رعایت می‌کند. با این حال، قرار است در سال ۲۰۲۳ مجلس شورای اسلامی این پروتکل را تصویب کند. امری که آن را برای ایران یک تعهد دائمی می‌کند. در همان زمان، کنگره آمریکا هم باید تحریم‌های ایران را رفع کند. پیشنهاد ظریف، در واقع تسریع این فرآیند است. چرا که براساس مفاد برجام، این اقدامات باید در اکتبر سال ۲۰۲۳ اتفاق بیافتد، ولی اگر آمریکا خارج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) باقی بماند، فرآیند مزبور طی نخواهد شد.
در مقابل این اقدام ایران، ظریف گفته است آمریکا باید تحریم‌های اعمال‌شده توسط ترامپ را بوسیله تصویب قانونی در کنگره رفع کند. اگر چنین چیزی اتفاق بیافتد، ترامپ دیگر به سختی می‌تواند تحریم‌ها را دوباره اعمال کند.
روزنامه گاردین روایت مفصل‌تری از «معامله» ظریف منتشر کرد. به نوشته این روزنامه، ظریف پیشنهاد داده است که ایران «به طور رسمی و دائمی» بازرسی‌های هسته‌ای ارتقا یافته را می‌پذیرد، در مقابل، آمریکا باید به طور دائمی تحریم‌ها را رفع کند. براساس این گزارش، خود ظریف گفته است پیشنهادش، «اقدام قابل‌توجهی» است. وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد: «اگر ترامپ بیشتر در برابر بیشتر می‌خواهد، ما می‌توانیم پروتکل الحاقی را تصویب کنیم و او می‌تواند تحریم‌هایی که وضع‌کرده را رفع کند.»
آمریکایی‌ها فورا به پیشنهاد ظریف با دیده شکوتردید نگریستند و آن را ترفندی برای رفع تحریم‌ها دانستند. خبرگزاری رویترز از قول یک مقام آمریکایی ناشناس نوشت: «کل بازی‌شان این است که سعی کنند به شکلی تحریم‌ها را رفع کنند و در عین حال قابلیت دستیابی به سلاح هسته‌ای در آینده را حفظ کنند.»
این مقام افزود طبق پیشنهاد ظریف، ایران غنی‌سازی هسته‌ای را حفظ می‌کند و هیچ کاری برای محدود کردن حمایتش از نایبان منطقه‌ای خود در یمن، سوریه، عراق و لبنان انجام نمی‌دهد.
یک مقام آمریکایی دیگر مدعی شد اگر ایران می‌خواهد یک ژست جدی بگیرد، باید غنی‌سازی اورانیوم را فورا متوقف کند و یک فردی را برای مذاکره بفرستد که واقعا تصمیم‌ساز باشد.
مقامات آمریکا در واکنش به پیشنهاد ظریف بر دو نکته تاکید می‌کنند: اولا ایران باید غنی‌سازی اورانیوم را به طور دائمی متوقف کند. دوما، ظریف فاقد اختیارات لازم برای مذاکره است. برخی مقامات آمریکایی حتی خواستار این شده‌اند که پیشنهاد مذاکره ایران از سوی مقامات بالاتر از ظریف مطرح شود.
محسن جلیلوند، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «آمریکایی‌ها این پیشنهاد را به دلیل اینکه وزیر امور خارجه قدرت تام در این زمینه ندارد را رد کردند و خواستار مذاکره مستقیم در سطح بالاتری هستند، از سوی دیگر در قضیه تبادل زندانیان دو تابعیتی که آقای ظریف مطرح کرد، آمریکایی‌ها اعلام کردند در تهران، قوه قضائیه نظر دیگری دارد و مستقل از دولت است.»
در ظاهر آمریکایی‌ها، پیشنهاد ظریف را جدی نگرفتند و حتی آن را رد کردند. اما هنوز معلوم نیست که پاسخ نهایی ترامپ چیست. برخی گزارش‌ها حاکیست که ظریف با سناتور راند پُل هم دیدار کرده؛ سناتوری که ظاهرا فرستاده غیررسمی شخص ترامپ برای تعامل با ایران است. البته خود ترامپ گفته است این سناتور را به عنوان مامور مذاکره با ایران منصوب نکرده است. اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در روابط ایران و آمریکا، اتفاقا همین فرستاده‌های غیررسمی هستند که می‌توانند مقدمات گفتگو‌های رسمی دو طرف را فراهم کنند. جان کری هم زمانی که سناتور بود، به دولت باراک اوباما در برقراری ارتباط با ایران کمک کرده بود و نهایتا به سمت وزیر امور خارجه منصوب شد.
ظریف گفته است با افرادی از کنگره آمریکا دیدار می‌کند. احتمالا این دیدار شامل سناتور پل هم شده است. البته ظریف، با اشاره به احتمال دیدار با سناتور پُل، اعلام کرده است که با «فرستادگان» سری دیدار نمی‌کند. بلکه با اعضای کنگره به عنوان نمایندگان مردم آمریکا دیدار می‌کند.
به هر حال، مانور دیپلماتیک ظریف در نیویورک، اگر چه در ظاهر نتوانست یخ روابط تهران و واشنگتن را بشکند، اما چند نکته را به وضوح نشان داد.
۱- دولت آمریکا مُدام ژست مذاکره می‌گیرد و از ایران می‌خواهد که به میز مذاکره بازگردد. اما پیشنهاد ظریف نشان داد این آمریکاست که تمایلی به مذاکره و دیپلماسی با ایران ندارد نه بالعکس. اگر آمریکا واقعا به دنبال یک مفر دیپلماتیک از بحران فعلی بود، می‌توانست ابتکار عمل ظریف را جدی بگیرد یا اینکه حداقل آن را در معرض آزمون قرار دهد. اما ظاهرا آمریکایی‌ها فعلا تمایلی به مذاکره ندارند. هر چند که مکررا از مذاکره دم می‌زنند. این نخستین بار نیست که راهکار دیپلماتیک ظریف، رد می‌شود. چند ماه پیش، ظریف در سفر به نیویورک علنا پیشنهاد تبادل زندانیان را مطرح کرد. اما آمریکایی‌ها به این پیشنهاد وقعی ننهادند.
۲- پیشنهاد مذاکره با آمریکا، این پرسش را مطرح کرد که آیا مقامات ایران از وساطت اروپا، خصوصا فرانسه، میان تهران و واشنگتن قطع امید کرده‌اند؟ به عبارت دیگر، آیا ایران تصمیم گرفته است واسطه‌ها را کنار بگذارد و خود بدون هیچ واسطه‌ای با آمریکا وارد گفتگو شود؟
پرسش‌های مزبور از این جهت مهم هستند که این روز‌ها ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به سختی تلاش می‌کند میان ایران و آمریکا تنش‌زدایی کند. او به همین منظور، اخیرا با روسای جمهور ایران، آمریکا و روسیه تلفنی گفتگو کرده است. ایران وساطت فرانسه را رد نکرده است، اما در عین حال به نظر می‌رسد امید چندانی به آن ندارد. جلیلوند با اشاره به اینکه ایران از ابتدا از اروپا ناامید بود، اظهار داشت: «این مذاکرات با اروپا نیز برای حفظ برجام بود، این در حالیست که اروپا زیر چتر امنیتی، سیاسی و اقتصادی آمریکا قرار دارد و از خود توانی برای تصمیم گیری مستقل ندارد.»
۳- این دومین تلاش ظریف برای برقراری ارتباط مستقیم با دونالد ترامپ است. سناتور راند پُل، که به احتمال زیاد با ظریف دیدار داشته، چند روز پیش با ترامپ در حین بازی گلف دیدار کرده بود. در این دیدار، سناتور پُل با ترامپ در مورد ایران صحبت کرده و ترامپ هم از گفتگو با ایران استقبال کرده است. از این رو، احتمال اینکه این سناتور میان ظریف و ترامپ پیامی رد و بدل کرده باشد، بعید نیست. افزون بر این، ایده گفتگو با شخص ترامپ، به تدریج در حال عادی شدن است. زمانی که ظریف مقوله «گروه ب» (متشکل از جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، و محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی) را مطرح کرد، این تلقی ایجاد شد که ترامپ جنگ‌طلب نیست و می‌توان با او به تفاهم رسید. اما گروه یادشده مانعی بر سر راه تفاهم است. بنابراین، باید این گروه را دور زد و مستقیما با ترامپ ارتباط برقرار کرد. گفتگوی ظریف با فاکس‌نیوز و دیدار با سناتور پُل در همین راستا قابل ارزیابی است.
برخی کارشناسان معتقدند امکان مذاکره مستقیم ایران با ترامپ نیز منتفی نیست. در همین رابطه، جلیلوند در پاسخ به این پرسش که آیا امکان مذاکره مستقیم بین ایران و دولت ترامپ وجود دارد، به فرارو گفت: «زمانیکه مقام معظم رهبری به عنوان نفر اول کشور اعلام می‌کنند، مذاکره مستقیم با آمریکا منتفی است، بنابراین فعلا این امر امکان‌پذیر نیست، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که در عرصه بین المللی، مسائل نسبی هستند و هر چیزی ممکن است روی دهد.»
به گزارش صدای ایران از فرارو، صبح شنبه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، نیویورک را به مقصد کاراکاس ترک کرد. سفر ظریف به نیویورک از همان آغاز با حاشیه‌هایی همراه شد. سفارت آمریکا در سوئیس، ویزای ظریف را تنها یک روز قبل از آغاز سفر صادر کرد. علاوه بر این، تحرکات ظریف در نیویورک به شدت محدود شد. به طوری که او فقط می‌توانست در محدوده سه مکان دیپلماتیک ایران در سازمان ملل تردد کند.
اما به رغم این محدودیت‌ها، ظریف تحرکات فشرده‌ای در نیویورک انجام داد. با رسانه‌های غربی در اماکن دیپلماتیک ایران گفتگو کرد، حداقل با یک سناتور نزدیک به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، دیدار داشت و نهایتا به طریقی که هنوز معلوم نیست، پیشنهاد مذاکرات جدیدی به دولت آمریکا داد.
رسانه‌های غربی ادعا کردند ظریف برای نخستین بار پیشنهاد جدیدی برای مذاکره با آمریکا مطرح کرده است. دیپلمات ارشد ایران در دیدار با ۱۵ خبرنگار خارجی در محل نمایندگی ایران در سازمان ملل، از پیشنهاد جدیدی برای گشودن باب گفتگو‌ها با آمریکا سخن گفت. پیشنهادی که برخی رسانه‌های غربی آن را «قابل توجه» و برخی دیگر، «ناچیز» خواندند.
بنا به ادعای روزنامه نیویورک‌تایمز، پیشنهاد ظریف شامل ارتقای بازرسی‌های هسته‌ای می‌شود. طبق این پیشنهاد، ایران، آنچه در توافق هسته‌ای «روز انتقال» نامیده می‌شود را تسریع می‌کند. این روز، زمانی است که ایران پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی را امضا می‌کند. توافقی که به موجب آن، آژانس می‌تواند بازرسی‌های بسیار بیشتری از سایت‌های ایران به عمل آورد. از جمله سایت‌هایی که هرگز به عنوان هسته‌ای معرفی نشده بودند.
در حال حاضر، ایران پروتکل الحاقی را به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، رعایت می‌کند. با این حال، قرار است در سال ۲۰۲۳ مجلس شورای اسلامی این پروتکل را تصویب کند. امری که آن را برای ایران یک تعهد دائمی می‌کند. در همان زمان، کنگره آمریکا هم باید تحریم‌های ایران را رفع کند. پیشنهاد ظریف، در واقع تسریع این فرآیند است. چرا که براساس مفاد برجام، این اقدامات باید در اکتبر سال ۲۰۲۳ اتفاق بیافتد، ولی اگر آمریکا خارج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) باقی بماند، فرآیند مزبور طی نخواهد شد.
در مقابل این اقدام ایران، ظریف گفته است آمریکا باید تحریم‌های اعمال‌شده توسط ترامپ را بوسیله تصویب قانونی در کنگره رفع کند. اگر چنین چیزی اتفاق بیافتد، ترامپ دیگر به سختی می‌تواند تحریم‌ها را دوباره اعمال کند.
روزنامه گاردین روایت مفصل‌تری از «معامله» ظریف منتشر کرد. به نوشته این روزنامه، ظریف پیشنهاد داده است که ایران «به طور رسمی و دائمی» بازرسی‌های هسته‌ای ارتقا یافته را می‌پذیرد، در مقابل، آمریکا باید به طور دائمی تحریم‌ها را رفع کند. براساس این گزارش، خود ظریف گفته است پیشنهادش، «اقدام قابل‌توجهی» است. وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد: «اگر ترامپ بیشتر در برابر بیشتر می‌خواهد، ما می‌توانیم پروتکل الحاقی را تصویب کنیم و او می‌تواند تحریم‌هایی که وضع‌کرده را رفع کند.»
آمریکایی‌ها فورا به پیشنهاد ظریف با دیده شکوتردید نگریستند و آن را ترفندی برای رفع تحریم‌ها دانستند. خبرگزاری رویترز از قول یک مقام آمریکایی ناشناس نوشت: «کل بازی‌شان این است که سعی کنند به شکلی تحریم‌ها را رفع کنند و در عین حال قابلیت دستیابی به سلاح هسته‌ای در آینده را حفظ کنند.»
این مقام افزود طبق پیشنهاد ظریف، ایران غنی‌سازی هسته‌ای را حفظ می‌کند و هیچ کاری برای محدود کردن حمایتش از نایبان منطقه‌ای خود در یمن، سوریه، عراق و لبنان انجام نمی‌دهد.
یک مقام آمریکایی دیگر مدعی شد اگر ایران می‌خواهد یک ژست جدی بگیرد، باید غنی‌سازی اورانیوم را فورا متوقف کند و یک فردی را برای مذاکره بفرستد که واقعا تصمیم‌ساز باشد.
مقامات آمریکا در واکنش به پیشنهاد ظریف بر دو نکته تاکید می‌کنند: اولا ایران باید غنی‌سازی اورانیوم را به طور دائمی متوقف کند. دوما، ظریف فاقد اختیارات لازم برای مذاکره است. برخی مقامات آمریکایی حتی خواستار این شده‌اند که پیشنهاد مذاکره ایران از سوی مقامات بالاتر از ظریف مطرح شود.
محسن جلیلوند، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «آمریکایی‌ها این پیشنهاد را به دلیل اینکه وزیر امور خارجه قدرت تام در این زمینه ندارد را رد کردند و خواستار مذاکره مستقیم در سطح بالاتری هستند، از سوی دیگر در قضیه تبادل زندانیان دو تابعیتی که آقای ظریف مطرح کرد، آمریکایی‌ها اعلام کردند در تهران، قوه قضائیه نظر دیگری دارد و مستقل از دولت است.»
در ظاهر آمریکایی‌ها، پیشنهاد ظریف را جدی نگرفتند و حتی آن را رد کردند. اما هنوز معلوم نیست که پاسخ نهایی ترامپ چیست. برخی گزارش‌ها حاکیست که ظریف با سناتور راند پُل هم دیدار کرده؛ سناتوری که ظاهرا فرستاده غیررسمی شخص ترامپ برای تعامل با ایران است. البته خود ترامپ گفته است این سناتور را به عنوان مامور مذاکره با ایران منصوب نکرده است. اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در روابط ایران و آمریکا، اتفاقا همین فرستاده‌های غیررسمی هستند که می‌توانند مقدمات گفتگو‌های رسمی دو طرف را فراهم کنند. جان کری هم زمانی که سناتور بود، به دولت باراک اوباما در برقراری ارتباط با ایران کمک کرده بود و نهایتا به سمت وزیر امور خارجه منصوب شد.
ظریف گفته است با افرادی از کنگره آمریکا دیدار می‌کند. احتمالا این دیدار شامل سناتور پل هم شده است. البته ظریف، با اشاره به احتمال دیدار با سناتور پُل، اعلام کرده است که با «فرستادگان» سری دیدار نمی‌کند. بلکه با اعضای کنگره به عنوان نمایندگان مردم آمریکا دیدار می‌کند.
به هر حال، مانور دیپلماتیک ظریف در نیویورک، اگر چه در ظاهر نتوانست یخ روابط تهران و واشنگتن را بشکند، اما چند نکته را به وضوح نشان داد.
۱- دولت آمریکا مُدام ژست مذاکره می‌گیرد و از ایران می‌خواهد که به میز مذاکره بازگردد. اما پیشنهاد ظریف نشان داد این آمریکاست که تمایلی به مذاکره و دیپلماسی با ایران ندارد نه بالعکس. اگر آمریکا واقعا به دنبال یک مفر دیپلماتیک از بحران فعلی بود، می‌توانست ابتکار عمل ظریف را جدی بگیرد یا اینکه حداقل آن را در معرض آزمون قرار دهد. اما ظاهرا آمریکایی‌ها فعلا تمایلی به مذاکره ندارند. هر چند که مکررا از مذاکره دم می‌زنند. این نخستین بار نیست که راهکار دیپلماتیک ظریف، رد می‌شود. چند ماه پیش، ظریف در سفر به نیویورک علنا پیشنهاد تبادل زندانیان را مطرح کرد. اما آمریکایی‌ها به این پیشنهاد وقعی ننهادند.
۲- پیشنهاد مذاکره با آمریکا، این پرسش را مطرح کرد که آیا مقامات ایران از وساطت اروپا، خصوصا فرانسه، میان تهران و واشنگتن قطع امید کرده‌اند؟ به عبارت دیگر، آیا ایران تصمیم گرفته است واسطه‌ها را کنار بگذارد و خود بدون هیچ واسطه‌ای با آمریکا وارد گفتگو شود؟
پرسش‌های مزبور از این جهت مهم هستند که این روز‌ها ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به سختی تلاش می‌کند میان ایران و آمریکا تنش‌زدایی کند. او به همین منظور، اخیرا با روسای جمهور ایران، آمریکا و روسیه تلفنی گفتگو کرده است. ایران وساطت فرانسه را رد نکرده است، اما در عین حال به نظر می‌رسد امید چندانی به آن ندارد. جلیلوند با اشاره به اینکه ایران از ابتدا از اروپا ناامید بود، اظهار داشت: «این مذاکرات با اروپا نیز برای حفظ برجام بود، این در حالیست که اروپا زیر چتر امنیتی، سیاسی و اقتصادی آمریکا قرار دارد و از خود توانی برای تصمیم گیری مستقل ندارد.»
۳- این دومین تلاش ظریف برای برقراری ارتباط مستقیم با دونالد ترامپ است. سناتور راند پُل، که به احتمال زیاد با ظریف دیدار داشته، چند روز پیش با ترامپ در حین بازی گلف دیدار کرده بود. در این دیدار، سناتور پُل با ترامپ در مورد ایران صحبت کرده و ترامپ هم از گفتگو با ایران استقبال کرده است. از این رو، احتمال اینکه این سناتور میان ظریف و ترامپ پیامی رد و بدل کرده باشد، بعید نیست. افزون بر این، ایده گفتگو با شخص ترامپ، به تدریج در حال عادی شدن است. زمانی که ظریف مقوله «گروه ب» (متشکل از جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، و محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی) را مطرح کرد، این تلقی ایجاد شد که ترامپ جنگ‌طلب نیست و می‌توان با او به تفاهم رسید. اما گروه یادشده مانعی بر سر راه تفاهم است. بنابراین، باید این گروه را دور زد و مستقیما با ترامپ ارتباط برقرار کرد. گفتگوی ظریف با فاکس‌نیوز و دیدار با سناتور پُل در همین راستا قابل ارزیابی است.
برخی کارشناسان معتقدند امکان مذاکره مستقیم ایران با ترامپ نیز منتفی نیست. در همین رابطه، جلیلوند در پاسخ به این پرسش که آیا امکان مذاکره مستقیم بین ایران و دولت ترامپ وجود دارد، به فرارو گفت: «زمانیکه مقام معظم رهبری به عنوان نفر اول کشور اعلام می‌کنند، مذاکره مستقیم با آمریکا منتفی است، بنابراین فعلا این امر امکان‌پذیر نیست، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که در عرصه بین المللی، مسائل نسبی هستند و هر چیزی ممکن است روی دهد.»
نظر شما