ظهور تروریسم «داعش» و نگاه‌ها به سوی ایران
دوماه پیش، زمانی که برای اولین بار نام گروهک تکفیری «داعش» شنیده شد، هیچ‌کس فکر نمی‌کرد این گروه تا قلب عراق پیشروی کند و داعیه خلافت اسلامی‌اش را به اروپا و آمریکا بسط دهد؛ گروهی کوچک که اگر حمایت‌های مالی برخی کشورهای منطقه نبود تا به‌حال از بین رفته بود. اما اکنون این گروه تروریستی که عملکردش یاد‌آور روزهای تلخ حضور القاعده و طالبان در افغانستان است، به موضوع اول دنیا تبدیل شده و جهان اسلام به‌واسطه آنکه این گروه خود را به‌نوعی برخاسته از تفکرات اسلامی معرفی می‌کند، بیش از دیگران با این پدیده نوظهور دست‌وپنجه نرم می‌کند.
اگر تا دیروز جهان اسلام تلاش می‌کرد خود را از تفکرات افراطی‌طالبان جدا کند و از آن تبری جوید، امروز کاری سخت‌تر در پیش دارد. در این میان، ایران به‌دلیل هم‌مرزبودن با عراق و تسلط گروهک مذکور بر بخش‌های وسیعی در این کشور، با تهدید تازه‌ای در مرزهایش روبه‌رو شده است؛ تهدیدهایی که اگرچه دارای پتانسیل مواجهه با ایران نیست اما سودای آن را در سر می‌پروراند که از مرزهای عراق فراتر روند.
ایران تا پیش از آنکه این گروهک تکفیری به‌عنوان گروهی مدعی عملکرد اسلامی که ادعای خلافت دارد در عراق فعالیت خود را به شکل جدی آغاز کند، نسبت به بروز تفکرهای تکفیری و سلفی‌گری در منطقه هشدار داده بود. مولود تازه عراق که آن را شاخه عراقی القاعده نیز توصیف می‌کنند، نشان داد ایران از مدت‌ها پیش درباره بازی «رقابت سنی و شیعه» در منطقه هشدار داده بود و ایجاد بحرانی جدید در دنیا و به‌ویژه جهان اسلام را پیش‌بینی می‌کرد. بحرانی که اگرچه به دلیل قدرت نظامی ایران، امکان نفوذ «داعش» به مرزهای ایران را منتفی می‌کند اما می‌تواند در قالب جنگ روانی مرزها را پشت‌سر بگذارد و دغدغه‌هایی ایجاد کند. شایعه حضور تعدادی از اعضای این گروهک در زنجان، ادعای نفوذ در ایران و حمله به مشهد، شایعه حضور در اصفهان و قتل‌های سریالی، شایعه حضور افراد منتسب به داعش در اردبیل و این اواخر ماجرای ورود خرماهای آلوده به ایران نمونه‌هایی از جنگ روانی داعش در قبال ایران بود که البته همه آنها از طرف مقامات تهران تکذیب شد و راه به جایی نبرد.
در کنار تلاش برای آگاه‌سازی افکار پیرامون این تاکتیک مرسوم، ایران بارها اعلام کرده است که همه مرزهای کشور امن است و این گروهک‌های تکفیری تاکنون حتی به مرزهای ایران نزدیک نشده‌اند. اما آنچه در این میان از اهمیت زیادی برخوردار است، حضور یک‌گروه تندرو مدعی اسلام در جوار ایران است که می‌تواند در درازمدت امنیت ایران، منطقه و حتی جهان غرب را به‌خطر بیندازد. درواقع ایران به‌دلیل آنکه عراق یکی از پایگاه‌های مذهبی ایرانیان محسوب می‌شود نمی‌تواند در درازمدت با حضور چنین گروهی که امنیت ملی عراق، ایران و باورهای اسلامی را تهدید می‌کند، کنار بیاید. از این رو بحث حضور بخشی از نیروهای نظامی ایران در عراق برای مبارزه با آنها از همان نخستین روزهای پیشروی داعش به قلب عراق مطرح شد. هرچند ایران این خبر را بارها تکذیب کرده است اما مواضع حسن روحانی رییس‌جمهوری و سایر مقامات جمهوری اسلامی درباره داعش نشان می‌دهد که ایران در صورت لزوم برای مبارزه با «داعش» وارد میدان شده و بر اساس درخواست طرف عراقی و نیازهای امنیت‌ملی خود عمل می‌کند. شاید روشن‌ترین موضع در این رابطه از سوی حسن روحانی اعلام شده باشد. موضعی که به‌نقل از وزیر کشور چنین اعلام شده است: «یک‌روز خبر آوردند که امکان سقوط شهرهای کربلا و نجف وجود دارد، رییس‌جمهور در آن جلسه گفت این شهرها خط قرمز ماست و اگر قرار باشد چنین اتفاقی بیفتد، هیچ محدودیتی در عملیات وجود نخواهد داشت».
رایزنی‌های منطقه‌ای
در کنار این مواضع، تهران رایزنی‌هایش را برای یافتن راه‌حلی برای بحران داعش آغاز کرده است. در همین راستا، تهران هفته گذشته نمایندگانش را راهی عراق و عربستان کرد. از یک‌سو محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران، با هدف حمایت از یکپارچگی عراق و جلو‌گیری از پیشرفت داعش به عراق رفت و با آیت‌الله سیستانی، نوری المالکی، ابراهیم جعفری، عمار حکیم، حیدرالعبادی و مسعود بارزانی دیدار کرد. پیش از آن نیز ایران با حمایت از حیدر العبادی، جانشین نوری مالکی نخست‌وزیر عراق تلاش کرد تا به بهبود اوضاع آشفته عراق در شرایطی که داعش در حال پیشروی در خاک عراق بود، کمک کند. از دیگرسو، حسین امیرعبداللهیان، معاون عربی‌آفریقایی وزیرخارجه نیز راهی عربستان شد تا با مقامات این کشور دیدار کند. سفری که گفته شد بحث بر سر تروریسم و گروهک‌هایی چون «داعش»، محور اصلی گفت‌وگو با مقامات سعودی بود. درواقع از آنجا که ایران و عربستان برای اولین‌بار طی سال‌های گذشته موضعی یکسان در رابطه با انتخاب حیدر العبادی در پیش گرفته بودند، سفر امیرعبداللهیان به عربستان را می‌توان در راستای مواضع یکسان تهران و ریاض برای خاموش‌کردن القای جنگ شیعه و سنی و جنگ‌های موسوم به «نیابتی» -که بسیاری معتقدند در ظهور داعش در عراق تاثیر‌گذار بوده است - ارزیابی کرد.
از سوی دیگر از آنجا که داعش تهدیدی مشترک برای ایران و آمریکا به‌شمار می‌رود طی دوماه اخیر، زمزمه‌هایی مبنی بر همکاری تهران و واشنگتن دراین‌باره شنیده می‌شد؛ همکاری‌ای که با توجه به تحریم‌های جدید آمریکا در قبال ایران به نظر می‌رسد در شرایط کنونی امکان آن وجود ندارد. همچنانکه روحانی روز شنبه هفته گذشته در کنفرانس خبری‌اش نه‌تنها گفت که هیچ همکاری‌ای در مقابله با داعش با آمریکا در دستور کار نیست، حتی تاکید کرد اقدامات آمریکا مسبب ایجاد داعش در عراق و سوریه بوده است. این در شرایطی است که پیش از این روحانی آمادگی تلویحی ایران را برای همکاری با آمریکا درباره داعش اعلام کرده بود. پیش از این نیز دو کشور درمورد حضور طالبان در افغانستان با یکدیگر گفت‌وگو کرده بودند و به همین دلیل، بسیاری معتقدند که در نهایت این‌بار نیز بر سر داعش به گفت‌وگو خواهند نشست. فرانسه و انگلیس هم به‌طور رسمی، گفت‌وگو با ایران را برای مهار این نوع تروریسم تکفیری خواستار شده‌اند چه اینکه ایران اسلامی، مقابل اسلام افراطی تبلیغ‌شده توسط داعش را نمایندگی می‌کند.
هرچند داعش بعد از سال 2003 و حمله آمریکا به عراق شکل گرفت و بعدها دامنه فعالیتش به سوریه بسط پیدا کرد، اما به باور کارشناسان، سیاست‌های غلط قدرت‌های منطقه و رقابت‌های بی‌دلیل مذهبی، در شکل‌گیری افراط و ظهور این گروه افراطی تاثیر‌گذار بوده است. اما با وجود رشد افراط‌گرایی در منطقه و این‌بار در جوار مرزهایمان، ایران همچنان با دخالت کشورهای دیگر و به‌ویژه آمریکا در منطقه مخالف است؛ شاید ازآن‌رو که معتقد است دخالت نظامی، بحران امنیتی در عراق را گسترش می‌دهد ازاین‌رو راه گفت‌وگو با کشورهایی که می‌توانند در خاموش‌کردن این بحران نقش‌آفرینی کنند را برگزیده است. از آنجا که ایران می‌تواند همچون دیگر بحران‌های منطقه نقش موثری در حل آنها ایفا کند، فرانسوا اولاند رییس‌جمهوری فرانسه از احتمال دعوت از ایران برای شرکت در کنفرانس بررسی چگونگی مقابله با داعش و به‌کارگیری اقدامی مشترک برای مقابله با آنها خبر داده است. هرچند هنوز معلوم نیست ایران به این دعوت پاسخ مثبت دهد اما این دعوت، بیان‌کننده نقش ایران در حل بحران‌های منطقه است. احتمال دعوت از ایران در کنفرانس مقابله با داعش نشان می‌دهد این‌بار نیز بسیاری به ایران برای پایان‌دادن نفوذ داعش در منطقه چشم دوخته‌اند.
ایران تا پیش از آنکه این گروهک تکفیری به‌عنوان گروهی مدعی عملکرد اسلامی که ادعای خلافت دارد در عراق فعالیت خود را به شکل جدی آغاز کند، نسبت به بروز تفکرهای تکفیری و سلفی‌گری در منطقه هشدار داده بود. مولود تازه عراق که آن را شاخه عراقی القاعده نیز توصیف می‌کنند، نشان داد ایران از مدت‌ها پیش درباره بازی «رقابت سنی و شیعه» در منطقه هشدار داده بود و ایجاد بحرانی جدید در دنیا و به‌ویژه جهان اسلام را پیش‌بینی می‌کرد. بحرانی که اگرچه به دلیل قدرت نظامی ایران، امکان نفوذ «داعش» به مرزهای ایران را منتفی می‌کند اما می‌تواند در قالب جنگ روانی مرزها را پشت‌سر بگذارد و دغدغه‌هایی ایجاد کند. شایعه حضور تعدادی از اعضای این گروهک در زنجان، ادعای نفوذ در ایران و حمله به مشهد، شایعه حضور در اصفهان و قتل‌های سریالی، شایعه حضور افراد منتسب به داعش در اردبیل و این اواخر ماجرای ورود خرماهای آلوده به ایران نمونه‌هایی از جنگ روانی داعش در قبال ایران بود که البته همه آنها از طرف مقامات تهران تکذیب شد و راه به جایی نبرد.
در کنار تلاش برای آگاه‌سازی افکار پیرامون این تاکتیک مرسوم، ایران بارها اعلام کرده است که همه مرزهای کشور امن است و این گروهک‌های تکفیری تاکنون حتی به مرزهای ایران نزدیک نشده‌اند. اما آنچه در این میان از اهمیت زیادی برخوردار است، حضور یک‌گروه تندرو مدعی اسلام در جوار ایران است که می‌تواند در درازمدت امنیت ایران، منطقه و حتی جهان غرب را به‌خطر بیندازد. درواقع ایران به‌دلیل آنکه عراق یکی از پایگاه‌های مذهبی ایرانیان محسوب می‌شود نمی‌تواند در درازمدت با حضور چنین گروهی که امنیت ملی عراق، ایران و باورهای اسلامی را تهدید می‌کند، کنار بیاید. از این رو بحث حضور بخشی از نیروهای نظامی ایران در عراق برای مبارزه با آنها از همان نخستین روزهای پیشروی داعش به قلب عراق مطرح شد. هرچند ایران این خبر را بارها تکذیب کرده است اما مواضع حسن روحانی رییس‌جمهوری و سایر مقامات جمهوری اسلامی درباره داعش نشان می‌دهد که ایران در صورت لزوم برای مبارزه با «داعش» وارد میدان شده و بر اساس درخواست طرف عراقی و نیازهای امنیت‌ملی خود عمل می‌کند. شاید روشن‌ترین موضع در این رابطه از سوی حسن روحانی اعلام شده باشد. موضعی که به‌نقل از وزیر کشور چنین اعلام شده است: «یک‌روز خبر آوردند که امکان سقوط شهرهای کربلا و نجف وجود دارد، رییس‌جمهور در آن جلسه گفت این شهرها خط قرمز ماست و اگر قرار باشد چنین اتفاقی بیفتد، هیچ محدودیتی در عملیات وجود نخواهد داشت».
رایزنی‌های منطقه‌ای
در کنار این مواضع، تهران رایزنی‌هایش را برای یافتن راه‌حلی برای بحران داعش آغاز کرده است. در همین راستا، تهران هفته گذشته نمایندگانش را راهی عراق و عربستان کرد. از یک‌سو محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران، با هدف حمایت از یکپارچگی عراق و جلو‌گیری از پیشرفت داعش به عراق رفت و با آیت‌الله سیستانی، نوری المالکی، ابراهیم جعفری، عمار حکیم، حیدرالعبادی و مسعود بارزانی دیدار کرد. پیش از آن نیز ایران با حمایت از حیدر العبادی، جانشین نوری مالکی نخست‌وزیر عراق تلاش کرد تا به بهبود اوضاع آشفته عراق در شرایطی که داعش در حال پیشروی در خاک عراق بود، کمک کند. از دیگرسو، حسین امیرعبداللهیان، معاون عربی‌آفریقایی وزیرخارجه نیز راهی عربستان شد تا با مقامات این کشور دیدار کند. سفری که گفته شد بحث بر سر تروریسم و گروهک‌هایی چون «داعش»، محور اصلی گفت‌وگو با مقامات سعودی بود. درواقع از آنجا که ایران و عربستان برای اولین‌بار طی سال‌های گذشته موضعی یکسان در رابطه با انتخاب حیدر العبادی در پیش گرفته بودند، سفر امیرعبداللهیان به عربستان را می‌توان در راستای مواضع یکسان تهران و ریاض برای خاموش‌کردن القای جنگ شیعه و سنی و جنگ‌های موسوم به «نیابتی» -که بسیاری معتقدند در ظهور داعش در عراق تاثیر‌گذار بوده است - ارزیابی کرد.
از سوی دیگر از آنجا که داعش تهدیدی مشترک برای ایران و آمریکا به‌شمار می‌رود طی دوماه اخیر، زمزمه‌هایی مبنی بر همکاری تهران و واشنگتن دراین‌باره شنیده می‌شد؛ همکاری‌ای که با توجه به تحریم‌های جدید آمریکا در قبال ایران به نظر می‌رسد در شرایط کنونی امکان آن وجود ندارد. همچنانکه روحانی روز شنبه هفته گذشته در کنفرانس خبری‌اش نه‌تنها گفت که هیچ همکاری‌ای در مقابله با داعش با آمریکا در دستور کار نیست، حتی تاکید کرد اقدامات آمریکا مسبب ایجاد داعش در عراق و سوریه بوده است. این در شرایطی است که پیش از این روحانی آمادگی تلویحی ایران را برای همکاری با آمریکا درباره داعش اعلام کرده بود. پیش از این نیز دو کشور درمورد حضور طالبان در افغانستان با یکدیگر گفت‌وگو کرده بودند و به همین دلیل، بسیاری معتقدند که در نهایت این‌بار نیز بر سر داعش به گفت‌وگو خواهند نشست. فرانسه و انگلیس هم به‌طور رسمی، گفت‌وگو با ایران را برای مهار این نوع تروریسم تکفیری خواستار شده‌اند چه اینکه ایران اسلامی، مقابل اسلام افراطی تبلیغ‌شده توسط داعش را نمایندگی می‌کند.
هرچند داعش بعد از سال 2003 و حمله آمریکا به عراق شکل گرفت و بعدها دامنه فعالیتش به سوریه بسط پیدا کرد، اما به باور کارشناسان، سیاست‌های غلط قدرت‌های منطقه و رقابت‌های بی‌دلیل مذهبی، در شکل‌گیری افراط و ظهور این گروه افراطی تاثیر‌گذار بوده است. اما با وجود رشد افراط‌گرایی در منطقه و این‌بار در جوار مرزهایمان، ایران همچنان با دخالت کشورهای دیگر و به‌ویژه آمریکا در منطقه مخالف است؛ شاید ازآن‌رو که معتقد است دخالت نظامی، بحران امنیتی در عراق را گسترش می‌دهد ازاین‌رو راه گفت‌وگو با کشورهایی که می‌توانند در خاموش‌کردن این بحران نقش‌آفرینی کنند را برگزیده است. از آنجا که ایران می‌تواند همچون دیگر بحران‌های منطقه نقش موثری در حل آنها ایفا کند، فرانسوا اولاند رییس‌جمهوری فرانسه از احتمال دعوت از ایران برای شرکت در کنفرانس بررسی چگونگی مقابله با داعش و به‌کارگیری اقدامی مشترک برای مقابله با آنها خبر داده است. هرچند هنوز معلوم نیست ایران به این دعوت پاسخ مثبت دهد اما این دعوت، بیان‌کننده نقش ایران در حل بحران‌های منطقه است. احتمال دعوت از ایران در کنفرانس مقابله با داعش نشان می‌دهد این‌بار نیز بسیاری به ایران برای پایان‌دادن نفوذ داعش در منطقه چشم دوخته‌اند.
منبع: روزنامه شرق
نظر شما